“Рәми Ғарипов тормошо. “Аманат” ҡобайыры” темаһы буйынса дәрес планы
план-конспект урока (6 класс) на тему

Башҡортостан Республикаһы

 Туймазы районы Муниципиаль районы хәкимиәтенең

Мәғариф идаралығы Туймазы ҡалаһының айырым фәндәрҙе төплө өйрәнеүгә ҡоролған 2-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе

“Рәми Ғарипов тормошо. “Аманат” ҡобайыры” темаһы буйынса дәрес планы

                                                                                                         Төҙөнө: башҡорт теле һәм

                                                                                                 әҙәбиәте уҡытыусыһы

                                                                                                             Садыҡова  Рәилә Наил ҡыҙы

Туймазы 2015

Предмет:  башҡорт теле һәм әҙәбиәте, яңы тема өйрәнеү дәресе

Тема : Рәми Ғарипов. “Аманат” ҡобайыры.

Дәрес дауамы: 1 дәрес - 45 минут.

Класс: 6А

Ҡулланылған технологиялар:компьютер,проектор, интерактив таҡта, электрон дәреслек

Дәрес планы:

Маҡсат:

1. Уҡыусыларҙы Рәми Ғариповтың тормошо, ижады менән таныштырыу, уға ҡарата ихтирам тойғоһо уятыу,
2. Рәми Ғариповтың “Аманат” ҡобайырын тәрән өйрәнеү, уҡыусыларҙың фекерләү ҡеүәһен үҫтереү,
3. Рәми Ғарипов ижады аша Тыуған илгә, туған телгә, туған халыҡҡа, уның үткәненә, тарихына, бөгөнгөһөнә һөйөү тәрбиәләү.

Йыһаҙлау: Р.Ғарипов портреты, авторҙың китаптары күргәҙмәһе, тест һорауҙары, кроссворд

Ойоштороу. (1 слайд – Р.Ғарипов портреты)

Уҡытыусы:

-Хәйерле көн, уҡыусылар!

Тема һәм маҡсатҡа сығыу. (2 слайд - тема)

-Туған тел дәресен башлайбыҙ.Ҡәҙерле балалар,иҫкә төшөрәйек, беҙ һәр бер туған тел дәресендә туған тел дәресендә башҡорт халҡы, уның теле, әҙәбиәте, мәҙәниәте, ғөрөф-ғәҙәттәре, бөйөк шәхестәре тураһында күп кенә мәғлүмәттәр алдыҡ, байтаҡ нәмәләр белдек. Хәҙер ошолар тураһында бер шиғырҙы тыңлап китәбеҙ:

(алдан әҙерләнгән уҡыусы ҡурай музыкаһы аҫтында һөйләй)

Туған тел

Мин халҡымдың сәскә күңеленән,

Бал ҡортондай, ынйы йыямын,

Йыямын да – йәнле ынйыларҙан

Хуш еҫле бер керәҙ ҡоямын.

Шуға ла мин беләм тел ҡәҙерен:

Бер телдән дә телем кәм түгел –

Көслө лә ул, бай ҙа, яғымлы ла,

Кәм күрер тик уны кәм күңел!..

Халҡым теле миңә хаҡлыҡ теле, -

Унан башҡа минең илем юҡ;

Илен һөймәҫ кенә телен һөймәҫ,

Иле юҡтың ғына теле юҡ!

Әсәм теле миңә - сәсән теле,

Унан башҡа минең халҡым юҡ;

Йөрәгендә халҡы булмағандың

Кеше булырға ла хаҡы юҡ!

Уҡытыусы:

-Был шиғырҙы Башҡортостандың халыҡ шағиры Р.Ғарипов яҙған. Ысынлап та, беҙҙең туған телебеҙ шундай наҙлы, моңло, йырлы. Бөгөнгө дәрестә беҙ тағы ла уның матурлығын иҫбат итәсәкбеҙ һәм һөйләшәсәк һүҙебеҙ телен, илен, халҡын һөйгән шағир, уның ижады тураһында барасаҡ.

Дәрестең девизы итеп мин Р.Ғариповтың “Туған тел” шиғырынан өҙөктө тәҡдим итәм (3 слайд) :

Әсәм теле – миңә сәсән теле, -

Унан башҡа минең телем юҡ, -

Йөрәгендә халҡы булмағандың

Кеше булырға ла хаҡы юҡ.

Тема һәм маҡсатты әйтеү. (4 слайд - тема)

Уҡытыусы:

Бөгөн дәрестә Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Ғарипов тормошо һәм ижады менән танышыуыбыҙҙы дауам итербеҙ. Дәрес барышында телебеҙҙе байытырбыҙ, моңло-йырлы икәнен иҫбат итербеҙ.

Дәфтәргә датаны, теманы яҙып ҡуйығыҙ. 

Яңы тема.

1.Рәми Ғарипов тормошо һәм ижады менән танышыу.

(логик-мәғәнәүи модель буйынса алдан әҙерләнгән уҡыусы һөйләй).

1 уҡ. Р.Ғариповтың тормош юлы. (5-се слайд)

Рәми Йәғәфәр улы Ғарипов 1932 йылдың 12 февралендә Башҡортостан Республикаһының Салауат районы Арҡауыл ауылында колхозсы ғаиләһендә тыуған. Тыуған ауылында ете йыллыҡ мәктәпте тамамлағас, ул Өфөгә килеп, 1946 йылда 9-сы башҡорт мәктәбенә уҡырға инә. 1950 йылда Мәскәүгә барып, А.М. Горький исемендәге Әҙәбиәт  институтына уҡырға керә.

Әҙәбиәт институтында юғары белем алып ҡайтҡас, Рәми Ғарипов “Совет Башҡортостаны” гәзитендә, “Ағиҙел”, “Башҡортостан ҡыҙы” журналдары редакцияһында, китап нәшриәтендә эшләй.

1959 йылда тыуған яҡтарына эшкә ҡайта. “Йүрүҙән” колхозына һәм “Һарғамыш” совхозында өс йыл комсомол комитеты секретары һәм Салауат район гәзитендә хаттар бүлеге мөдире булып эшләй. Байтаҡ йылдар “Башҡортостан ҡыҙы” журналының яуаплы секретары була.

2 уҡ. Р.Ғариповтың китаптары (6-сы слайд)

1954 - “Йүрүҙән”  

1958 - ”Таш сәскә ”                              

1964 - “Һабантурғай йырҙары”                              

1968-”Осоу”                                

1969-  “Аманат”                                

1974-”Миләш-кәләш”                              

1979 -”Йондоҙло уйҙар”                              

1981-“Умырзая йыры”                                  

1990 -”Минең антологиям”                                

1992 -“Алырымҡош менән Бирмәмҡош”                              

Әҫәрҙәр                                

1996-1 том                                    

1998-2 том  

3 уҡ. Р.Ғариповтың йырҙары. (7-се слайд)

 “Таңғы йыр”,

“Минең йондоҙом”,

“Сыңрау торна”,

“Үтте лә китте йәшлегем”,

“Кәкүк”,

“Салауат батыр”,

“Йыуаса”,

“Аға һыуҙар”

4 уҡ. Р.Ғариповтың эшмәкәрлеге. (8-се слайд)

- 1960 йылдан Башҡортостан яҙыусылар бүлеге ағзаһы,

- 1988 йылдан Салауат Юлаев премияһы лауреаты,

-  1992 йылдан Башҡортостандың халыҡ шағиры,

- уның тыуған йорто музейға әйләнде,

- ул уҡыған Республика Башҡорт гимназияһы шағир исемен йөрөтә,

- уның тураһында фильм төшөрөлдө,

музейы һәм мәктәп алдарында бюстары ҡуйылған.

(9-сы слайд)

Тормош юлы                                                                                                                           Эшмәкәрлеге

Салауат районы Арҡауыл ауылында                      1960 й. Башҡортостан яҙыусылар                                                    

1932 йылдың 12 февралендә тыуған                      бүлеге ағзаһы

1950 йыл Мәскәүҙәге                                                1988 й. Салауат Юлаев ис.премияһы    

А.М. Горький исемендәге                                         лауреаты

Әҙәбиәт  институтында уҡый

“Совет Башҡортостаны” гәзитендә,                      1992 й. Башҡортостандың халыҡ  

 “Ағиҙел”, “Башҡортостан ҡыҙы”                             шағиры

журналдары

редакцияһында, китап нәшриәтендә эшләй.    

Рәми Ғарипов

1954 - “Йүрүҙән”                                                                    “Таңғы йыр”

1958 - ”Таш сәскә ”                                                                “Минең йондоҙом”

1964 -  “Һабантурғай йырҙары”                                          “Сыңрау торна”

1968 - ”Осоу”                                                                           “Үтте лә китте йәшлегем”

1969-  “Аманат”                                                                      “Кәкүк”

1974 - ”Миләш-кәләш”                                                          “Салауат батыр”

1979 - ”Йондоҙло уйҙар”                                                      “Йыуаса”

1981- “Умырзая йыры”                                                          “Аға һыуҙар”

1990 - ”Минең антологиям”

1992 - “Алырымҡош менән Бирмәмҡош”

Әҫәрҙәр

1996 - 1 том

1998 - 2 том

Китаптары                                                                                                                                Йырҙары

(уҡыусылар дәфтәрҙәренә ҡыҫҡаса яҙа)

Уҡытыусы:

      - Милләт яҙмышы тураһында уйланыу - Р.Ғарипов ижадында үҙәк йүнәлеш. Ул, китаптан китапҡа ялғанып үҫә, тулылана бара. Уның «Уйҙарым» ҡобайырында кешене вайымһыҙлыҡтан уянырға, тел яҙмышына битараф булмаҫҡа, уны ҡәҙерләргә, һаҡларға саҡыра. Телде һаҡлар халҡы бар милләттең генә оло хаҡы, киләсәге, бөйөклөгө барлығын зиһендәргә үтерлек итеп әйтә. Уҡыусылар, бына һеҙҙә тел хаҡында күп тапҡыр һүҙҙәр, мәҡәлдәр өйрәндегеҙ. Шуларҙы иҫкә төшөрөп алайыҡ әле.

Уҡыусылар яуабы: (10-сы  слайд)

                1) Теле барҙың - иле бар.

                2) Һөйҙөргән дә тел, көйҙөргән дә тел.

                3) Тел балдан татлы.

                4) Әсәм теле - сәсән теле.

                5) Сәсән барҙа телең тый

Уҡытыусы:

        - Афарин, уҡыусылар. Туған тел - ул халыҡтың тере күңеле, һөйләп торған шатлығы, ҡайғыһы, һүҙ хәтере, бөтмәҫ-төкәнмәҫ рух байлығы. Туған теле барҙың үҙ туған рухы бар. Ә бына шундай, үҙ халҡын, үҙ телен яратҡан кешегә “милләтсе” тигән мөһөр баҫалар. Башҡа телдәрҙе яратмаған кешенең тәржемә эше менән шөғөлләнеүе мөмкинме һуң? Тәржемә эше менән ул уҡыусыларын донъя лирикаһының иң яҡшы өлгөләре менән күбеһенсә таныштырыу өсөн көсөн дә, ваҡытын да йәлләмәй эшләгән. Р.Ғарипов Пушкин, Лермонтов, Гейне, Хәйәм, Хетагуров, Абай, Блок, Есенин, Ғамзатов кеүек мәшһүр һүҙ оҫталарының шиғырҙарының аҫыл үрнәктәрен башҡорт теленә тәржемә иткән шағирҙың иң яҡшы тәржемәләре тупланған йыйынтыҡ «Минең антологиям» тип атала.  Бында 22 телдән тәржемә ителгән шиғырҙар ингән.

      М.Лермонтовтың «Елкән» шиғырын тыңлап ҡарағыҙ:

            Парус   (11-се  слайд)                                                       Елкән (12-се слайд)

Белеет парус одинокий                                                   Яңғыҙ елкән күренә,

В тумане моря голубом!                                                 Диңгеҙҙәге зәңгәр томанда.

Что ищет он в стране далекой?                                     Ни эҙләй ул алыҫ илдә

Что кинул он в краю родном?                                       Ни ҡалдырған туған яғында?

Ял минуты.

2. “Аманат” ҡобайыры өҫтөндә эш.

Уҡытыусы:

 - Ҡобайыр нисәнсе йылда яҙылған?

 - Ә хәҙер ҡобайырҙың яҙмышы тураһында тыңлап китәйек:

(алдан әҙерләнгән уҡыусы һөйләй)

“Ҡатынына яҙған хаттарҙан: “Надя! Әгәр ҙә һин белһәң ине, нисек был башҡорт телендә ғорур һәм көслө яңғырай! Һәр бер юлы тиерлек мәҡәл. Был шиғыр бөтәһенә лә, кемгә туған теле ҡәҙерле, ә башҡа шиғырҙарымды оноторға ла мөмкин. Мин Тургенев кеүек урыҫ теле тураһында әйтмәйем, ә башҡорт теле һис тә кәм түгел, тип әйтәһем килә.”

Рәми Ғарипов һәр ваҡыт намыҫлы, тура һүҙле, принципиаль була, ике йөҙлөлөк күрһәтергә теләмәй.”

Уҡытыусы:

-Ҡобайырға күсәйек. Уны уҡыр алдынан, ҡобайырҙа осраған яңы һүҙҙәрҙе өйрәнәйек   (13- сө слайд):

 Аманат – завещание

Күркең бар – у тебя есть почет, уважение

Бәпләп -  әрләп тел менән – вдохновляя словом

Имгәк – обуза, бремя

Түмгәк – кочка, пень

Ҡор – среда, круг единомышленников.

Ҡобайырҙы электрон дәреслектән тыңлау. (14 - се  слайдта – ҡобайыр)

Һорауҙарға яуап биреү.

Уҡытыусы:

-Ҡобайырҙы иғтибар менән тыңланығыҙ. Әйтегеҙ әле, ни өсөн Рәми Ғарипов уны ҡобайыр тип атаған?

Уҡыусылар яуабы:

-Сөнки ҡобайырҙа тыуған илгә, ергә, телгә дан йырланған.

-Ата-бабалар ҡалдырған һүҙгә хыянат итмәҫкә.

-Телгә ҡәҙер-хөрмәт белергә, уны һаҡларға.

-бер ҡор булып, дуҫлыҡта, татыулыҡта йәшәргә.

Уҡытыусы:

-Ҡобайырҙың төп темаһы нимә?

Уҡыусылар яуабы:

 - Тел, ил, халыҡ.

Уҡытыусы:

-“Тел һәм ирек” төшөнсәһен автор нисек аса?

-“Ил һәм тел” яҙмышы ҡобайырҙа нисек аңлатыла? Ниндәй дүрт теләк хаҡында һүҙ бара?

-“Тел һәм әсә” бәйләнеше нисек асыла?

-“Тел һәм киләсәк” төшөнсәһен нисек аңлата?

-Ни һуң икән киләсәк? Кемдәр унда киләсәк? “Киләсәк” һүҙенең мәғәнәһе ниҙә?

Ҡобайырҙы үҙ аллы уҡыу.

5.Нығытыу

Уҡытыусы:

- Ә хәҙер тест ярҙамында Рәми Ғарипов тураһындағы белемдәрҙе нығытып алайыҡ.

Тест һорауҙары

 (15- се слайд)

1. Рәми Ғарипов йәшәгән йылдар:

а) 1932-1977

б) 1903-1965

в) 1908-1996

(16-сы слайд)

2. Шағир тыуған урын.

а) Миәкә районының Туҡһанбай ауылы

б) Салауат районы Арҡауыл ауылы

в) Дүртөйлө районы Миңеште ауылы

(17-се слайд)

3. Ҡайҙа юғары белем алған?

а) Мәскәүҙәге А.М.Горький исемендәге әҙәбиәт институтында

б) Башҡорт дәүләт педагогия институтында

в) Башҡорт дәүләт университетында

(18-се слайд)

4. Нисәнсе йылда Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев дәүләт премияһына лайыҡ булды.

а) 1987

б) 1992

в) 1990

(19-сы слайд)

5. Башҡортостандың халыҡ шағиры тигән юғары исем ҡасан бирелә?

а) 1981

б) 1996

в) 1992

(20-се слайд)

6. Р.Ғарипов нисәнсе йылда үлә?

а) 1976         

б) 1977

в) 1987

6. Йомғаҡлау.

 Уҡытыусы:

- Рәми Ғариповты дәрестә ниндәй шағир итеп белдек? (уҡыусылар яуабы)

- Дәрес башында беҙ ниндәй девиз ҡуйғайныҡ? Уны иҫкә төшөрөр өсөн кроссворд сисеп алайыҡ!  (21- се  слайд - кроссворд)

Һорауҙары:

1. Тыуған районы?
2. Тыуған ауылы?
3. Ниндәй журналдың редакцияһында эшләй?
4. Китабының исеме?
5. Ҡатынының исеме?
6. Беҙ йәшәгән республика?
7. Шиғырының исеме?
8. Ҡәләмдәштәре биргән характеристика (йөҙ сифаты)?

-Шулай итеп, беҙҙең ниндәй һүҙ килеп сыҡты?

-“Туған тел”.

Баһалау.

Өйгә эш: (22-се слайд) ҡобайырҙан өҙөк ятларға