Грамматический анализ слова.
учебно-методический материал на тему

Исем

Исемдәрҙе грамматик тикшереү өлгөhө 
Тикшереү тәртибе. 
1. Башланғыс формаhы (төп килеш, берлектә). 
2. Яңғыҙлыҡ йәки уртаҡлыҡ исем. 
3. Яhалышы (тамыр, яhалма, ҡушма). 
4. Һаны. 
5. Заты. 
6. Килеше. 
7. Хәбәрлек ялғауы. 
8. Һөйләмдең; ниндәй киҫәге булып килгән? 
Өлгө. Йондоҙҙар ялтырай. Йондоҙҙар - исем, башланғыс формаhы - йондоҙ, тамыр, уртаҡлыҡ исем, күплектә, төп килештә, hөйләмдә эйә булып килгән. Балаларымды бuк яратам. Балаларымды - исем, башланғыс формаhы - бала, тамыр, уртаҡлыҡ исем, күплектә, 1-се затта, төшөм килештә, hөйләмдә тултырыусы булып килгән.

Ҡылым

Ҡылымдарҙы грамматик тикшереү өлгөhө
 Тикшереү тәртибе. 
1. Ҡылымдың башланғыс формаhы (бойороҡ hөйкәлешендәге тамыр, нигеҙ).
2. Һөйкәлеше (бойороҡ, хәбәр, шарт, теләк). 
3. Tөpкөмcәhe (исем ҡылым, сифат ҡылым, ypтаҡ ҡылым, хәл ҡылым). 
4. 3аман формаhы (үткән, xәҙepгe, киләсәк). 
5. Заты. 
6. Һаны 
7. Барлыҡ йәки юҡлығы. 
8. Йүнәлеше. 
9. Күләме. 
10. Рәүешлеге 
11. Һөйләмдең ниндәй киҫәге булып килгән? 
Өлгө. Эштән hуң киске эңер ваҡытында, күрше-күлән нигеҙ буйында әңгәмәләшеп ултырғанда, япон батшаhын әрләй - әрләй, сайҡалып был кuлеп сыҡты.
 Кuлеп сыҡты - ҡылым, башланғыс формаhы - кuлеп сыҡ; ҡушма ҡылым, хәбәр hөйкәлеше, xәҙepгe заман, 3-сө затта, берлектә, барлыҡта, hөйләмдә хәбәр булып килгән.

Сифат

Сифаттарҙы грамматик тикшереү өлгөhө 
Тикшереү тәртибе. 
1. Сифаттың башланғыс формаhы. 
2. Төп йәки шартлы. 
3. Яһалышы яғынан: тамыр, яһалма, ҡушма. 
2. Сифаттың дәрәжәhе (төп, сағыштырыу, артыҡлыҡ, аҙhытыу). 
3. Һөйләмдең ниндәй киҫәге булып килеүе. 
Өлгө. Ҡыҙыҡ инде, өҫтөңә яңы, матур кейем кейгәс, нисектер, күңелең дә бөтәйеп, йәмләнеп киткәндәй була. 
Матур (кейем) - сифат, башланғыс формаhы - матур, төп сифат, төп дәрәжәлә, яhалышы яғынан тамыр сифат, hөйләмдә аныҡлаусы булып килгән.

Алмаш

Алмаштарҙы грамматик тикшереү өлгөhө 
Тикшереү тәртибе. 
1. Башланғыс формаhы. 
2. Ниндәй hүҙҙe алмаштырған? Ул hүҙ ниндәй hүҙ төркөмөнә ҡарай? 
3. Алмаш төpкөмcәhe (зат,күрһәтеү, hopay, билдәләү, билдәhеҙлек, юҡлыҡ, эйәлек). 
4. Алмаштың заты, hаны, килеше. 
5. Алмаш hөйләмдең ниндәй киҫәге булып килгән? 
Өлгө. Бик күп йылдар үткәс, алыҫ Көнсығыш uлдәренең береheндә мин боронғо цирк тамашаhы ҡараным. 
Мин - алмаш, зат алмашы, 1-се затта, берлек hанда, төп килештә, hөйләмдә эйә булып килгән.

Һан

Һaндapҙы грамматик тикшереү өлгөhө 
Тикшереү тәртибе. 
1. Башланғыс формаhы (төп haн). 
2. Төҙөлөшө (ябай, ҡушма). 
3. Төркөмсәhе(төп, рәт, бүлем, сама, йыйыу, кәсер, үлсәү). 
4. Исем урынында килгән hандарҙың эйәлек заты, хәбәрлек заты, килеш, күплек ялғауҙары. 
5. Һөйләмдең ниндәй киҫәге булып килеүе. 
Өлгө. Улар өсөнсө рәттә ултыра ине. 
Өсөнсө - haн, башланғыс формаhы - өс, ябай haн, рәт hаны, hөйләмдә аныҡлаусы булып килгән.

Рәүеш

Рәүештәрҙе грамматик тикшереү өлгөhө 
Тикшереү тәртибе. 
1. Башланғыс формаhы. 
2. Яhалышы (тамыр, яhалма,ҡушма). 
3. Рәүеш төpкөмcәhe (төп, ваҡыт, урын, оҡшатыу, күләм – дәрәжә, сәбәп-маҡсат). 
4. Дәрәжәhе (төп, сағыштырыу, артыҡлыҡ). 
5. Һөйләмдең ниндәй киҫәге? 
Өлгө. Элек әсәhе эшләй торған эштәрҙе хәҙер инде ул үҙе шәп башҡара. (Х. Мохтар.) 
Элек – рәүеш, ваҡыт рәүеше, төп дәрәжә, тамыр рәүеш, hөйләмдә хәл булып килгән.