Аба эжын алтан абдар
план-конспект урока (8 класс) по теме

Хэшээлэй темэ: «Аба эжын алтан абдар» (хэшээл-мүрысѳѳн)

Ёhо заншалаа мэдэжэ яба,

Ёhотой юумэ ойлгожо яба.

Оньhон үгэ

Зорилго:

- арадайнгаа ёhо заншал, урданайнгаа hургаалнуудые мэдэжэ, ажабайдалдаа хэрэглэжэ ябахыеха;

- Үхибүүдэй ойлгосо шалгаха;

- Угалзануудай удха хэлэжэ, hурагшадай мэдэсэ үргэдхэхэ.

Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд: арадай аман үгын суглуулбаринуудай выставкэ, угалзануудуй зураг, абдарай зураг, хүжэ, Арюун Гоохоной, Абай Гэсэрэй  зурагууд.

Хэшээлэй ябаса: 

Маани уншажа, хэшээлэй ябаса эхилхэ. Хүжэ табиха. Дара эхын мааниин удха хэлэжэ үгэхэ. Энэ тарни мүнѳѳ үеын бэрхэтэй сагта уншаха, түшэжэ ябаха гэhэн, тэрэ зуура түргэн  туhалха эди шэдитэй, үри хүүгэдэй hүлдэ бадарааха гэhэн удхатай юм. Ямаршье маани уншахадаа, би ганса hайн ябаhуу гэжэ бэшэ, бүхы эхэ зургаан hайн байг гэжэ шүтэхэ ёhотой.

Зай, иигээд хэшээлээ мүрысѳѳнэй еhоор үнгэрхэхэбди. Абай Гэсэр, Арюун Гоохон хоер бидэнэй шадабари, мэдэсэ шалгахаяа ерээд байна» гэжэ хэлээд, хэшээлэй хадаг бариха (10-дахи классай hурагшад гое буряад хубсаhа үмдѳѳд ерэнэ).

- Хэшээлнай «Аба эжын алтан абдар» гэжэ нэрэтэй. Абадар суургагүй, юундэб гэхэдэ, бидэ абдар соохи юумэ мэдэхэ болоhон байнабди. Энэ хэшээлдээ хэр hайн ёhо заншал, hургаалнуудые мэдэхэ болоо гээшэбибди гэжэ элирүүлхэ ёhотойбди. Тиигээд, энэ абдарнай ехэ гоё бэшэ, зүhэнь муухан байна, даабари дүүргэжэ, аба эжынгээ абдар гое болгохобди. (Самбар абдар шэнги болгоотой)

Хэшээл 3 хубиhаа бүридэнэ:

Абдарай дээдэ хубинь – «Ёhотой хүн»

Абдарай дундахи хубинь – «Хүн ба байгаали»

Абдарай доодо хубинь – «Һургаалнууд»

Хоёр команда боложо хубаарна:

«Арюун Гоохонууд»:

«Ёhо заншалаа мэдэжэ,

Ёhотой хүнүүд болохобди»

«Абай Гэсэрнүүд»:

«Булта hайнаар оролдохобди,

Баатар нэрэтэй болохобди».

Капитануудые hунгаха.

- Зай, мүнѳѳ «Ёhотой Абай Гэсэрнүүд», «Ёhотой Арюун Гооохонууд» болохын түлѳѳ мүрысѳѳгѳѳ эхилэе.

Ӏ-дэхи хуби. 1-дэхи даабари. Темэ «Хүбүүн». Командануудта асуудалнууд (разминка). 2 команда ажаллана.

1. Буряад бүлэдэ хэн угаа залгадаг байгааб?
2. Юундэ хүбүүн хүн угаа залганаб?
3. Үхибүүе угаахадаа, хайшан гэжэ угаадаг байгааб?
4. Ямар амитаниие гаргажа, ямар яhыень шанажа, шүлэ гаргаад угаадаг байгааб?
5. Милаан гэжэ ямар найр бэ?
6. Ямар нэрэ үхибүүдтээ үгэдэг байгааб?

- Даабари ехэ hайн дүүргэбэт. Энэ ямар угалзаб? Хэн мэдэхэб? Энэ ута наhанай угалза гээшэ, хадуужа абагты (самбар гоёогдоно).

 Ӏ1-дохи даабари. Капитануудай мүрысѳѳн.

Ёhотой эрэ хүнэй 9 эрдэни.

Ӏ1Ӏ-дохи даабари. Ёhотой эхэнэрэй 7 шанар.

Командануудта асуудалнууд-даабаринууд:

1.  Эхэ эсэгэдээ 3 зѳѳлэниие үзүүлхэ. Ямар зѳѳлэниие гээшэб?
2.  Үхибүүдээ hайн хүнүүд болгожо хүмүүжэлхэ.
3. Гэр бараагаа, гал гуламтаяа сахиха.
4. Мал адуугаа тобир тарганаар тэжээхэ.
5. Һүѳѳр сагаан эдеэ бэлдэхэ.
6. Хурабшын эзэн байха.
7. Эрэ нүхэрѳѳ, айлшанаа хүндэлхэ.

- Зай, иигэжэ аба эжынгээ абдарай дээдэ хубиие угалзаар гоёожо, ёhотой хүнүүд, баатарнууд болохо харгымнай бараг болобо.Мүнѳѳ удаадахи даабарида орохын урда тээ «Арюун Гоохонууд» командын Жаргалма-Гоохон дуу бэлэг болгон, бултандамнай барина.

ӀӀ – дохи хуби. Темэ: «Хүн ба байгаали»

1-дэхи даабари: Капитануудай мүрысѳѳн.

1. Юртэмсын гурбан гайхамшаг нэрлэхэ. (Капитанай нэрлэхэдэ, команда тайлбарилжа үгэхэ).
2. Урдань буряадууд ургамалые амитай гэдэг байгаа гү, али амигүй гү? (Тайлбарилжа үгэхэ).
3. Даабари зүб дүүргэбэт. Энэ угалза «Наран» гэжэ нэрэтэй угалза. (Самбар гоёогдоно).

2-дохи даабари: Энэ темээрээ 2-2 асуудал бэлдээд ерэхэ байгаат, асуудалнуудаа табилсагты.

Команданууд асуудалдануудтаа харюу үгэлсэнэ.

- Зай, аба эжын абдарай даабаринуудые дүүргэжэ, 2-дохи хубинь гоё болобо. Абдарнай гоё боложол байна. (Самбар гоёогдоно).

 «Абай Гэсэрнүүд» баhал бэлэг бариха дуратай байна. Алдар баатар Нима баатар хоёр дуу дуулажа үгэнэ.

ӀӀӀ – дахи хуби. Һургаалнууд.

Аба эжын абдарай эгээ оёорой нюуса ходо мэдэжэ, hанажа, ажабайдалдаа хэрэглэжэ ябаха ёhотойбди. Энэ хадаа hургаалнууд.

Һургаалнуудые мэдэсын мүрысѳѳн – «Һургаалнуудые хаялсаан» (дуу хаялсадаг шэнгеэр).

- Зай, иигээд даабаринуудаа дүүргэжэ, hүүлшын угалза гаража, аба эжымнай алтан абдар арюун сэбэр боложо гараба. (самбар гоёогдоно). Энэ угалзамнай мүнхэ үлзы жаргалай угалза гээшэ.

Тиимэhээ хэшээлэймнай «Ёhо заншалаа мэдэжэ яба» гэhэн оньhон үгэ – эпиграфай удхаар бүхы мэдэхэ болоhон ёhо заншалаа, hургаалнуудаа ажабайдалдаа хэрэглэжэ, мүнхэ үлзы жаргал эдлэжэ ябахыетнай хүсэхэ байнаб. Манай нютагай суута дуушан Дугаржап Дашиевай дуун доро Анна шүлэг-үреэл хэлэжэ үгэнэ.

Хэшээлэй дүн гаргалга: Абай Гэсэр Агуу Гоохон хоёрто үгэ үгтэнэ.

- Ехэ hайнаар хүдэлбэт! Бултандатнай «Ёhотой Абай Гэсэр», «Ёhотой Арюун Гоохон» гэhэн нэрэ зэргэ хүргэнэбди.