Аба эжын hургаал
план-конспект

Оролто

Урда сагта нэгэ айлайхи ажаһуудаг байгаа.Юрын бэшэ-зуугаад гэшуудтэй.Иимэ бүлэнүүд үсөөн гү? Үсөөн бэшэ.Харин энэ бүлэ онсо ондоо юм. Хэрэлдээ шууяашьегуй, шангааршье дуугаралсахагуй.Энэн тухай мэдээ эзэн хаанда дуулдаа.Хүнүүд үнэхөөрөө хэлсэнэ гү гэжэ шалгаха гэбэ.Нютагтань ерээд, хаан ехээр баярлаа: гэртэ газаань  арюун сэбэр ,эбтэй байдал .Үхибүүд  аятай зохидхонууд, наһатайшуул һанаа амарнууд

   Эзэн хаан һонирхоод, энэ бүлэ яагаад иимэ байдалтай болооб гэжэ мэдэхэ гээ.Эгээл үндэр наһатайдань ерээд: «Хөөрэ»,-гэбэ.Тиихэдэнь удаан саарһан дээрэ юуб даа бэшээд, хаанда һарбайба.Юрэдөөл гурбахан үгэ байба: Дуран. Хүлисэл.Ойлгосолго.Саарһанайнь доро талада:  100 дахин Дуран.100 дахин Хүлисэл.100 дахин Ойлгосолго гэжэ бэшээтэй байба.

     - Иигээд лэ гү?

     -Тиимэ.Эдэл  болоно.

     Бодожо узөөд: «Эбтэй байлга»,- гэжэ нэмэбэ.

      Энэ үльгэр домог уншаад, бодолгото болооб.Мүнөө сагта һургаал ёһоо мэдэдэхэгүй хүнүүд олон боложо,байдалдамнай  муу муухай үйлэ хэрэгүүд ушарна: хулгай худал, шэрүүнээр бэе бэедээ хандалга,муу абари зан  гэхэ мэтэ. Эдэ бидэнэй байдалда һаад  хэнэ.Хүнэй оюун ухаанай баялиг, аба эжымнай һургаал заабари  ябадалаймнай залуур болохо ёһотой.

  Эжы , аба гээшэ хүнэй наһанай түрүүшын багшанар гээшэ. Бидэнэр багадаа тойроод байһан дэлхэй тухай юушье мэдэдэггүй байгаабди.Аба, эжымнай ямар нэгэ ушарта хайшан гэхэб, юу хэхэб, муу, һайн юумэн тухай ойлгуулжа үгэдэг.Тэдэнэр бидэндэ туһатай зүбшөөлнүүдые үгөө, тэрээнгүйгөөр амидыржа шадахагуй байгаабди.

      Ажалаймни гол зорилго: аба, эжын һургаалнууд  залуу үетэнэй  ажабайдалай зүб хараа зорилгонуудые баримталан ябахада , ямар үүргэтэйб , гэр бүлын нүлөө шудалха.

       Шэнжэлгын зорилгонууд(задачи): буряад гэр  бүлын оюун ухаанай баялиг хараха;

       Суг һурадаг  нүхэдэйнгөө гэр бүлынгөө ёһо заншалнуудые, үнэтэ баялигые  хэр  зэргэ мэдэдэгые элирүүлхэ- анкетировани хэхэ;

   Аба, эжын һургаал  минии үетэнэй мэдэлгэ шуумжэлхэ.

    Шэнжэлхэ зүйл ба юумэн:  аба эжын һургаал, гэр бүлын  баялиг  үхибүүдэй ойлгосодо.

     Энэ асуудалай шухалань залуу үетэндэ эдэ һургаалнууд замайнь заабари боложо, зүб  хэрэгүүдые бүтээжэ ябалга болоно.

 Шэнжэлгын арганууд:     анкетировани

2.Гол хуби.

2.1.Аба,эжын һургаал- алтан

                                                                       Эпиграф

Абын һургаал –алтан, эжын һургаал-эрдэни гэһэн арадай үгэ дэмы хэлэгдээгүй.Аба эжын үнэтэй захяа дуулажа, сахижа ябаха гээшэ тон сэнтэй.

                        Эхэ эсэгын һургаал-

                         Наһанай нангин һургаал.

Эхэ эсэгэнэрнай ёһо заншалнуудаа, һургаалнуудаа,шадабарияа үри хүүгэдтээ,аша гушанартаа заажа, хөөрэжэ, үеһөө үедэ энэ хүрэтэр дамжуулжа асарһан байна.

          Үхибүүдтээ бага балшар наһанһаань һургажа, хүмүүжүүлжэ эхилдэгбайгаа.Жэшээлбэл:Газар нүхэлхэгүй, модо шулуу худэлгэхэгуй, сэсэг набша таһалхагүй

  -амитадые , мал адууһые хайрлаха,

  - эгэшэ аханарайнгаа үгэ дуулаха,томо хүнэй хажууда шэмээгуй байха

  -Таниһан,таняашьегуй хуниие мэндэшэлэ.

  -Аха, эгэшэ зоной урдуур нарыень буляажа бү гарагты.

 -Хүүгэд бухы юумэ эхэ, эсэгэһээ зубшөөл абаха ёһотой гэхэ мэтэ.

     Һургаалнуудые тоолохо болоо һаа, тон олон.

3.Практическа хуби.

3.1   7-дохи классай һурагшадай дунда «Аба, эжын һургаалнууд», «Гэр бүлын үнэтэ баялиг» гэһэн сэдэбээр анкетировани унгэрэгдөө.Эндэ 18 һурагшад хабаадаа.

  Иимэ асуудалнууд дурадхагдаа:

   1.Ямар һайндэрнуудые гэр бүлөөрөө тэмдэглэдэгбта?

   Булта шахуу турэһэн удэрнууд, Мартын 8, Шэнэ жэл, Сагаалган гэжэ харюу үгөө

  2.Хэзээ . хаана сугтаа суглардаг?

 -Гэртээ үдэшэндөө, телевизор харахадаа гэжэ олонхинь харюусаа.2хүн худөө, ой модоор ябахадаа. 7-ажалаа хэхэдээ.

  3.Сугтаа хоол баридаг гут?

 -Баридаг-11, үгы-3,заримдаа-4

  4.Эжы, абатнай юун тухай хөөрэдэг бэ?

 -Хүгшэн эжы урданай байдал тухай- 3,элдэб ушарнууд тухай-4, ажал тухай- 5,кино,ном, һонинуудые-5, мэдэнэгуй-1.

 5.Гэр бүлын фотоальбомтой?

 - Бии-13, үгы-5

 6.Гэр бүлэ- энэ…

 Харюунууд:

 -эжы аба; хүүгэд; аха дүүнэр;  хүгшэн эжы, аба;,жаргал, дуран, баяр; ажал;  эб; эгээ хэрэгтэй юумэн; бэе бэеэ гамнаха, ойлгохо;булта һайн жаргалтай байлга.

 7. Гэр бүлын баялиг- энэ…

 Харюунууд:

 -жаргал, баяр, дуран; гэртэхин; эбтэй байлга; элүүр энхэ; эгэшэ дүүнэр; ёһо заншалнууд, эжы абын захяа заабаринууд; хайрлалга,фотоальбом.

3.2 Дүнгүүд

Анкетированяар иимэ дүнгүүдые гаргамаар:

-Гэр бүлын һайндэрнүүдые тэмдэглэдэг байна. Энэ хүнэй сэдьхэлэй байдалай хүгжэлтэдэ туһатай.Булта фотоальбомуудтай. Энэ уг гарбалаа,ёһо гуримаа мэдэхэдэ, хэрэгтэй.Харюунуудые шүүмжэлээд, гэртэхин үхибүүдтэеэ элдэб темэнүүдтэ хөөрэлдэдэг,энэнь саашанхи хүгжэлтэдэнь туһатай,эжы, абынгаа жэшээнүүд дээрэ хүмүүжэнэ.

 Гэр бүлэ, тэрэнэй баялиг тухай харюусахадаа, энэ эгээл хүн бүхэнэй эгээл хэрэгтэй  дуратай газарынь болоно.Гэр бүлөөбулта сэгнэнэ, гамнана, эгээл дулаан үгэнүүдээр харюусана.Энэ баялигаа дээрэ үргэжэ,саашадаа бэе бэедээ дамжуулжа ябаха ёһотойбди.

    Бүлэ бүхэн өөр өөрынхеэрээ жаргалтай байдаг гэжэ хэлсэдэг. Зүгөөр жаргалтай айлнууд өөһэдын ёһо заншал  гуримуудтай , дуратай  хамтын хэрэгүүдтэй- эдэ үхибүүдые эжы, абатайнь хамтаруулна.Угсаатанайнгаа алтан шэнги һургаалнуудые сахижа, «харгы замамнай» гэжэ ябаял.

                           Тобшолол

     Анхан сагта элинсэгүүдэй абажа ябаһан ёҺо заншал мартагдажа байна гээшэ.

  Эжы, абынгаа алтан шэнги үнэтэй һургаал заабаринуудые сахижа ябаа һаамнай,байдалнай арюун сэбэр, баяртай хүхюун,амгалан  байхал даа.Гэртэхимнай хүн бололгын үлгы болоно. Гэр бүлэдөөл  хүбүүн  абаяа Һажаажа, зурхэтэй, үнэн сэхэ, ажалша хүн болон ургана.басаган эжыгээ һажаажа, налгай урин зантай гэрэй эзэн эхэнэр болоно.Ёһо заншалнууд ба һургаалнууд –сугтаа ябадаг хоёр.Эдэнээ үеһөө үедэ бэе бэедээ дамжуулжа,урагшатай һайхан ябаял.

                                               Литература

 1  «Абын 5 эрдэм»  Улаан-Үдэ, «Бэлиг»2018