Илеткел "Тест болгаш оон хевирлери"
статья на тему

      Муниципалдыг бюджеттиг  ниити ѳѳредилге чери

Бай-Тайга кожууннуң В.Б.Кара-Сал аттыг Тээли ортумак ниити билиг школазы

                                                                                                   Илеткелди В.Б.Кара-Сал аттыг

                                                                                             Тээли ортумак ниити билиг

                                                                                                школазының I категорияныӊ

                                                                                                        тыва дыл болгаш чогаал башкызы

                                                                             Бады Ч.Д. кылган.

Тээли - 2012

     Тест дээрге кижиниң психиктиг, физиологтуг шынарларын база ол ышкаш билиглерин (билиин) мергежил болгаш чаңчылдарын хынаарынче угланган стандарттынчыткан онаалга болур.

      Тестилер утказының, ажыглаан сорулгазының база чоруттунганының (кылдынганының) аайы-биле аңгы-аңгы хевирлерлиг.

1. Кижиниң кандыг-бир чүүлге чаяанныын тодарадыр тестилер. (Тесты одаренности)
2. Чедиишкинниин тодарадыр тестилер. (Тесты успеваемости)
3. Диагностика тестилери.
4. Кижилер-биле тус-тузунда чорудар тестилер.
5. Бѳлүктерге чорудар тестилер дээш оон-даа ѳске хевирлери бар.

     Школага колдуунда программа негелдезин езугаар ѳѳреникчилерниң кайы-хире билип ап турарын барымдаалап тестилерни чорудар.

      Чедиишкинниин илередир тестилер тус-тус темалар азы тематиктиг бѳлүктер-биле холбашкан. Ортумак школага чедиишкинниин илередир тестилер хѳй янзы функцияларны боттандырып турар.

1. Дидактиктиг функция. Бир ѳѳреткен чогаалынга азы дѳмей темалыг бѳлүктерге ону хынаары-биле кылдыртыр арга.
2. Келир кичээлдерге ѳѳренир материалды уругларның шиңгээдип алырынга баш удур бодап тодарадыры.
3. Аңгы-аңгы класстар азы бѳлүктерге боттандырып чоруткан ажылды деңнештирип, деңней кѳрүп түңнээри.
4. Тестилерниң түңнелдерин барымдаалап, тус-тус ѳѳреникчилерниң сайзыралын ѳѳренип шинчилээри.
5. Тестилерниң түңнелдерин ында ажыглаттынган онаалгаларны болгаш харыыларны ѳѳреникчилер-биле кады кѳрүп, оларны сайгарылгага ѳѳредири.

        Эге болгаш ортумак школага уругларның ѳѳренген материалын кайы-хире шиңгээдип алганын хынаары-биле колдуунда дараазында хевирлерниң тестилери ажыглаттынып турар.

1. Шилилгелиг тестилер. Бердинген элээн каш харыыларның аразындан «шын» деп кѳрүп, санап турары харыыны ѳѳреникчи шилип кѳѳр. Айтырыгларга бир каш харыы берген болур.
2. Альтернитивтиг тестилер. Шын харыы-биле кады шын эвес харыы бердинген болур. Ийи вариант харыыларлыг болур: +,-; ийе, чок.
3. Адаттынган чүүлдерни чурум езугаар чыскаап демдеглээр тестилер.
4. Немеп бижиир тестилер. Домакта чедир бижиттинмээн сѳстү азы санны, домактарны чедир бижиир.
5. Чүүлдештирериниң тестилери. (Тесты сличения.) Ийи одуругда бердинген чүүлдерни согунчугаштар-биле айтыр азы адаанче ушта бижиир.
6. Адаттынган бѳлүктерниң (чүүлдерниң) иштинден артык чүүлдү ап кааптар тестилер. Чижээлээрге: Тыва литератураның үндезилекчилериниң аразындан ѳске чогаалчыны ушта бижиир.
7. Сагындырарының тестилери. (Тесты напоминания).

         Чамдык таварылгада тестилер аразында боду бижип харыылаар тестилер база бар.

          Тестилерни кичээлдиң кайы-даа кезээнче киирип болур. Чыл эгезинде прогноз кылдыр база кылдыртып болур. Эге класстардан шилчип кээрге, билиин хынап болур. Тестилерни хыналда, шылгалда кылдыр эрттирип болур. Чыл тѳнчүзүнде түңнел хыналда, түңнел шылгалда.

Чижээлээрге: 2002 чылдын №2 «Башкы» сеткуулунге Кызыл хоорайныӊ №1 школазыныӊ башкызы  Шожал З.О. «5-6-7 класстарга тыва чогаалга» тестилерни ундурген.

1.  Дээрниң адаа, черниң кыры

    Делгем хостуг ѳртемчейде          А) деңнелге                 Б) эпитет

 2.   Узуп ижер суг дег херек

      Угаан, билиг далайы – ном.   А) метафора    Б) деңнелге, эпитет

         Катаптап турар харыы бербес болза эки. Чижээ: Метафора берген болза, диригжидилге бербес.

3. Шынаа дургаар кадыыр эштип

    Сыртык салып, ширтек сырып

    Ээтпек ай дег, уулза чуруп

    Элче улам дѳгүп орган.

А) деңнелге                    Б) метафора, эпитет

 4. Чедир бижиттинмээн сѳстерни бижиир.

    Хаанның уруун суг ѳтпес … суккаш, ооң даштын … ширилээш, …  хемниң суунче салып бадырыпкан. (Б. Багай-оол)

          Шээжилээр чогаалдарга бо арганы ажыглаар, ѳске чогаалдарны киирбес болза эки.

5. Одуругларны уламчылаар

Күзел-соруу хостуг, шѳлээн

Күштүг чоргаар чурттаар дээштиң

.……………………………………

…………………………………….

6. Маадырларның аттарын адаар, тывар.

7. Шииниң киржикчизи Мѳңгүн-оол чүге муңгарап турарыл?

А) балыглаттыргаш;

Б) тѳрээннеринден багай чагаа алгаш;

В) санбатче чорудар дээрге;

Бо айтырыг кыдыра тургустунган. Ѳѳреникчилер моон кандыг-даа чаа чүүл билип албас. Угаанга улуг чемиш бербейн турар.

Тестилерниң хевирлери:

1. Ниити дылдың тестилери
2. Шын бижилгениң тестилери
3. Шын номчулганың тестилери
4. Уругларның словарь составын хынаар тестилер

I.  Ажык тестилер дээрге уругларга чүнү кылырын айтып каар, олар боттары ону кылып түңнээр. Чижээлээрге: шын харыыны бижи, домактың тускай кежигүннери дээрге…

II. Хаалчак тестилер дээрге тестиде бүгү-ле айтырыгларга харыы белен бар, ону чүгле шын шилип тывар. Чижээлээрге: Шын харыыны тып (айыт)

Домактың чугула кежигүннери: А) кол сос   Б) немелде   В) тодарадылга  

Г) сѳглекчи    

1. Кумуляция принциви. Онаалгалар бир эвес дең айтырыг аянындан эгелээн болза, бүдүн чүүлдү чарып алгаш шинчилээри, ону шын тып билири. Чижээлээрге: шын харыыны тып.

Бир эвес чугааны тургузуунун аайы-биле кѳѳр болза, ол домактардан, үннерден, үжуктерден, сѳстерден, сѳс каттыжыышкыннарындан тургустунар.

2. Градуирование принциви. (Хемчээшкин принциви) Бо принципти химия, физика кичээлдеринге ажыглаарга эптиг, бир чүүлдүң ѳске бир чүүлге салдар чедиргенин эге хемчеглерге хамаарыштыр тускай херекселдер-биле хемчээп тургузары.

3. Альтернативтиг принцип. (Шилилге принциви) Бердинген айтырыгга ийи шын харыыны шилиир кылдыр бижиир. Чижээлээрге: а) болур б) болбас, а) харыылаар б) харыылавас.

4. Удурланышкааның принциви (принцип противоположности). Чижээлээрге: артынчылар домакка кежигүн  а) болур   б) болбас   в) мурнунда чоруур кежигүнү – биле.

5. Бѳлүктээриниң азы аңгылаарының принциви. Бо принцип дүрүмнер үндүреринге таарымчалыг. Чижээлээрге: чүве ады дээрге  а)     б)     в)    

6. Чыырының азы илчирбе принциви. Чижээлээрге: кылыг сѳзүнүң ѳскерлири а)     б)     в)

III. Тааржыр харыыны шилип тыварының тестилери. Чижээлээрге: дужаал наклонениезиниң кожумактарын тывар дээш аңгы-аңгы кожумактар бердинген болур

IV. Дес-дараалашкааның тестилери. Чурумчуттунган аайы-биле шын чыскаары.

V. Шын бижилге тестилери. Тестилиг диктантылар, хѳй сектер орнунга херек үжүктерни бижиир.

       Тестилер деңнел аайы-биле база тургустунар.

    Бирги деңнелдиң тестилери:

1. Танып билирин хынаары. Чижээлээрге: шын харыыны тып. Фонетикада кадыг ажык үннерлиг сѳстер. А) аът, оът    Б) ирт, курт

2. Аңгылап билирин хынаары. Синтаксистен алгаш кѳѳрге, домактың чугула кежигүннери кайы, ийиги черге кежигүннери кайы.

3. Бѳлүктеп билирин хынаары. Дузалал чугаа кезектери

А) эвилел   Б) артынчы   В) демдек ады

      Ийиги деңнелдиң тестилери:

1. Шын тургузары. Чүве ады дээрге … чугаа кезээ, ол … ѳскерлип чоруур.
2. Чогаадып тургузары. Нарынчыттынган домакты бижик демдектерин салбышаан тургузар.

        Демдек салырының негелделери: ниитизи-биле тестилерге онаалгаларның шын харыызын кѳрүп, кайы-хире кылганын, уругларның билиг шынарын санап тургаш демдекти салыр.