Буряад хэлэнэй хэшээл. 5-дахи класс.
план-конспект урока (5 класс)

Буряад хэлэнэй хэшээл. 5-дахи класс.

Темэ: Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд

Зорилгонууд: 

Һургалгын:

- Ойлгуулгын: Мэдүүлэлэй шухала гэшүүдтэй танилсуулха, мэдэсыень үргэдхэхэ, юрын гэшүүд тухай ойлгосо үгэхэ.

- Практическа: мэдүүлэлэй шухала гэшүүлые оложо, ямар хэлэжгын хубяар гараhыень элирүүлэхэ, хэлэлгэдээ зүб хэрэглэжэ hургаха.

Шалгалтын: дүүрэн харюу үгэлгэ, даабари дүүргэлгэ.

Хүгжүүлгын: үгтэhэн материал нэгэдхэжэ, шухала тобшолол гаргажа hургаха, үхибүүдэй ухаан бодол, ухаа мэдээ болон хэлэлгэеэ дэбжүүлгэ.

Хүмүүжүүлгын: буряад арадай хубсаhан тухай мэдэхэ болгохо, гоё hайханииень сэгнэжэ, үмдэжэ ябаха хүсэл түрүүлхэ.

Хэшээлэй янза: шэнэ темэ гаралгын.

Хэшээлэй түхэл: хөөрэлдөөн, бэшэмэл хүдэлмэри.

Хэшээлэй арга: аман үгын, бэдэрэлгын.

Хэшээлэй хэрэгсэл: номууд, проектор, экран, буряад хубсаhан, таблица, толинууд.

Хэшээлэй байгуулга:

1. Эмхидхэлэй үе.
2. Шэнэ темэ гаралга.
3. Бэхижүүлхэ
4. Амаралга.
5. Хэшээлэй дүн гаргалга.
6. Гэрэй даабари.
7. Сэгнэлтэнүүдые табилга

Ι. Эмхидхэлэй үе.

        Мүнөөдэрэймнай хэшээл «Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд» гэhэн шэнэ темэ гаралгын хэшээл. Энэ темэ гарахадаа, «Буряад дэгэлнүүд» гэhэн темээр хөөрэлдөө хэжэ үнгэргэхэбди. Иимэ түсэбтэй хүдэлхэбди:

1. Темэдэ хабаатай мэдэсэеэ шалгалта.
2. «Эрэ хүнэй дэгэл»
3. «Эхэнэрэй дэгэл»
4. «Басаган дэгэл»
5. Yхибүүдэй дэгэл»
6. Шалгалта - тестнүүд

ΙΙ. Шэнэ темэ гаралга.

  Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд тухай таанар эхин классудта hуража байхадаа, буряад хэлээр, ород хэлээр үзэхэжэ мэдэхэ болоhон байнат. Тиигээд мүнөө юу hанана, мэдэнэ гээшэбибди гэжэ дэбтэртээ бэшэхэт (экран дээрэ бэшээтэй байhан асуудалнуудта харюусангаа):

1. Мэдүүлэлэй ямар гэшүүдые шухала гэдэг бэ?
2. Нэрлүүлэгшэ ямар асуудалда харюусадаг бэ?
3. Ямар хэлэлгын хубяар гарадаг бэ?
4. Ямараар доогуурынь зурадаг бэ?
5. Хэлэгшэ ямар асуудалда харюусадаг бэ?
6. Ямар хэлэлгын хубяар гарадаг бэ?
7. Ямараар доогуурынь зурадаг бэ?
8. Шухала гэшүүдые мэдүүлэлэй юун гээд ондоогоор нэрлэдэг бэ?

Зай, мүнөө шалгая, хэр зүб hанабабиибди гэжэ, энэ харюунуудые хаража, хажуудань иимэ тэмдэгүүдые табигты  (буруу юумэеэ зураха). Хүн бухэн өөртөө дүн табиха.

• Ород хэлээр таблица хараябди, зэргэсүүлгэ.
• Мүнөө номоо нээжэ, дүримүүдые уншанабди.

Һурагшад буряад дэгэл тухай хөөрөө бэлдэнхэй. Хөөрэхэ текст бүхэниинь слайднууд дээрэ дэгэлнүүдэй зурагуудтайгаар гарана.

«Эрэ хүнэй дэгэл».  hурагша хөөрэнэ.

- Эрэ хүнэй дэгэл – гоё hайхан түхэлтэйгөөр оёгдодог. Дэгэлэй энгэр онсо гоёор шэмэглэгдэнэ. Дээдэ захань ногоон үнгэтэй байха, энэнь hалбаран сэсэглэhэн газар гээшэ. Дундахинь хара үнгэтэй байдаг. Энэнь гадарай хүрьhэн болоно. Доодо талань улаан үнгэтэй байдаг. Энэнь гал гээшэ. Туруунуудынь хара үнгэтэй хилэн бүдөөр оёгдонхой. Мориной туруунда адли. Энэнь мориие хүндэлhэн удхатай. Бүhэ хүнэй ами наhые, энхэ элүүрые хамгаалха гол үүргэтэй.

Даабари:  1,2,5,6 мэдүүлэлнүүдэй грамматическа hуури олоод, дэбтэр соогоо бэшэхэ, доогуурнь зураха (экран дээрэ бэшэгдэhэнhээ шалгаха)

Дүн: мэдүүлэлэй шухала гэшүүд – нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёр, мэдүүлэлэй грамматическа hуури болоно

«Эхэнэр хүнэй дэгэл». hурагша хөөрэнэ.

Эхэнэрэй дэгэл онсо маягтайгаар, баhал гоё hайханаар шэмэглэгдэн (оёгдодог). Эрэ хүнэй дэгэлhээ илгаань: булуубшатай, булуубшын хүбөө, тохой, нюдарга. Сээжэнь таhархай, хормойнь хуняаhа хэжэ суглуулhан.

Уужа – сээжэбшэ. Тэрэ эхэнэр хүнэй нюрга болон сээжэ бэеые халхалан хамгаалдаг. Yшөө (уужа) хадамда гараhан эхэнэр гэжэ гэршэлдэг.

Даабари: Точконуудай орондо таараха шухала гэшүүдые табижа, буулган бэшэхэ.

1. 1 мэдүүлэл соо хэлэгшэ табигдаба – оёгдодог.
2. Һүүлшын мэдүүлэл соо нэрлүүлэгшэ табигдаба – уужа.
3. Уужа – сээжэбшэ. Энэ ямар мэдүүлэл гээшэб? Хоюулаа ямар хэлэлгын хубяар гаранаб? – юумэнэй нэрээр. Ямар дүрим гаргахаар бэ? – Хэрбэеэ нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоер нэгэ хэлэлгын хубяар (ю.н.) гараhан байгаа hаань, дундань зурлаа табидаг.

Дүн: Хэрбэеэ нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоер нэгэ хэлэлгын хубяар (ю.н.) гараhан байгаа hаань, дундань зурлаа табидаг.

«Басаган дэгэл» .  hурагша хөөрэнэ

Басаган дэгэл булуубшагүйгөөр оёгдонхой. Уужагүйгөөр үмдэгдэдэг. Басаган дэгэл энгэрэй гоёолтогүй. Сээжэнь таhархай, хормойнь хуняаhа хэжэ суглуулhан.

1. Басаган дэгэл энгэрэй гоёолтогүй (булта дэбтэртээ бэшэжэ абаха)– энэ мэдүүлэл соо нэрлүүлэгшэ, хэлэгшэ хоёрые оложо, хэлэгшэ ямар хэлэлгын хубяар гаранаб гэжэ элирүүлхэ. Тэмдэгэй нэрээр гарана, асуудалынь – ямар бэ?
2. Басаган дэгэл эхэнэрэй дэгэлhээ юугээрээ ондооб?

Дүн: Хэлэгшэ ямаршье хэлэгын хубяар гаража болохо

«Yхибүүдэй дэгэл».  hурагшадай творческо хүдэлмэри (үхибүүн дэгэл тухай бэшэ дэгэлнүүдые хараад, текст зохёохо)

Yхибүүдэй дэгэл эрэшүүлэй дэгэлдэ адляар оёгдодог. Басаганайшье, хүбүүнэйшье hаа дэгэлэй энгэр баhал гурбан үнгөөр гоёогдонхой. Багахан басаганай дэгэл сээжээрээ таhархай, hайхан үнгын торгоор оёгдоно. Хүбүүдэйхиие хүхэ мүнхэ тэнгэриин үнгөөр оёгдонхой.

1.Шалгалта, уншалга

ΙΙΙ. Амаралга. 

Багша амарангаа тобшоёо дороhоонь дээшэнь тобшолхо, али хамсыгаа урид үмдэхэб гэжэ хөөрэлдөө үнгэргэхэ hурагшад гараа дэшэ доошонь ябуулжа, тобшолхые харуулна.

ΙV. Бэхижүүлгэ

Номоор хүдэлмэри: 1. Д – 264 (сээжээр, нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёрые точконуудай орондо табижа уншаха)

1. Д – 267 – нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёр доогуурнь зураха.

V. Согсолол

1. Буряад  араднай урда сагhаа ехэ hайхан, уран гоёор оёhон дэгэлнүүдые үмдэжэ ябадаг байгаа гэжэ ойлгобобди. Мүнөө маанад хүрэтэр ерэнхэй, бидэ hайндэрнүүдтэ, найр нааданда ехэ дуратайгаар үмдэжэ ябадаг гээшэбди. Тиихэдээ бидэ захаhаань дэгэл абаад үмдэдэггүй, ямар наhандаа ямар дэгэл үмдэхэб гэhэн онсо шэнжэнүүдтэй гэжэ мэдэхэ болообди. Нэгэ hурагша богонихоноор дэгэлнүүд тухай хөөрөөд үгэхэ.

2. Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд тухай юу мэдэхэ болообибди?

• Нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёр мэдүүлэлэй шухала гэшүүд болоно
• Шухала гэшүүдые мэдүүлэлэй грамматическа hуури гэдэг
• Нэрлүүлэгшэ мэдүүлэл соо хэлэгдэhэн юумэ тэмдэглээд, хэн? юун? гэhэн асуудалнуудта харюусадаг
• Хэлэгшэ нэрлүүлэгшэ тухай юу хэлэгдэhые тэмдэглээд, юу хэнэб? яанаб? хэн бэ? юун бэ? гэhэн асуудалнуудта харюусадаг

VΙ. Гэрэй даабари

1. Буряад малгай тухай материал бэдэрхэ
2. Буряад дэгэл тухай мэдэхэ болоhон юумэн тухайгаа багахан хөөрөө бэшээд ерэхэ. Мэдүүлэлнүүд соохи грамматическа hуурииень олоод зураха.

VΙΙ. Сэгнэлтэнүүд