«Мүнѳѳ үеын буряад хэлэнэй уран зохёолой хэшээл»
статья ( класс) на тему

«Мүнѳѳ үеын буряад хэлэнэй

уран зохёолой хэшээл»

Ургажа ябаhан залуу үетэниие hурган хүмүүжүүлгэ хадаа багшын ба түрэлхидэй гол зорилго гээшэ, тиимэhээ яhатан бүхэн, тэрэнэй тоодо буряад угсаатан үри хүүгэдээ hургаха талаар аргагүй ехэ оролдолго гаргадаг юм.

Уг гарбалаа сахиха, ёhо заншалаа hэргээхэ, хэлэ бэшэгээ, түүхэ намтараа, соёл болбосоролоо хүгжөөхэ гээшэ мүнөө юунhээшье үнэтэй. Тиимэhээ hурагшадые зүбөөр, hайнаар хэлүүлжэ, гүнзэгыгөөр ухаан бодолоо гүйлгэжэ, уран гоёор үгэеэ дамжуулжа hургахын түлөө арадай аман зохёолтой, уран үгэтэй, соёлтой, арадай наадануудтай, ёhо заншалнуудтай гүнзэгыгөөр танилсуулха хэрэгтэй болонобди. Эдэ бүгэдые нягта холбоотойгоор нэбтэрүүлхын тула тэдэнэй hонирхол татаха зорилготой оньhото онол аргануудые hуралсалдаа тон үргэнөөр хэрэглэхэ ёһотойбди. Ямар нэгэ гурим,  ёhо заншал ойлгуулхын тула компьютер хэрэглэжэ, үнгэтэ гоё слайдова гэрэл-зурагуудые, презентацинуудые, видео-материалнуудые харуулхада, hурагшад ехэ бэлээр хадуужа абадаг ха юм.

Би өөрынгөө хэшээлнүүдтэ үхибүүдые hонирхуулха гэжэ элдэб янзын онол аргануудые хэрэглэхэ гэжэ оролдодогби. Тэдэ онол аргануудай тоодо нааданай арга ороно. Үхибүүд үгтэhэн материал наадангаа дүүргэхэдээ, түргөөр, hайнаар хадуужа абадаг гээшэ. Грамматическа, лексическэ наадануудhаа гадуур электронно наадануудые зохёон, хэшээлдээ хэрэглэнэбди. Энэ нааданууднай  интерактивна самбарта тодхогдодог, үхибүүд өөhэдөө самбар дээрэ зүб харюунуудые шэлэжэ, зурагуудые хүдэлгэжэ, хэрэгтэй һуурида абаашаха гэхэ мэтэ олон аргатай юм. Мүнөө сагай үхибүүд иимэ наадануудта ехэ дуратай,

Һүүлэй жэлнүүдтэ бүхы hургуулинуудта Гүрэнэй шэнэ стандартнууд тон эдэбхитэйгээр нэбтэрүүлэгдэжэ байнхай. Тиимэhээ мүнөөдэрэй багша шэнэ сагай эрилтээр хэшээлээ эмхидхэхэ, зохёохо, үнгэргэхэ гэhэн асуудал тон шухала болоод байна гээшэ. Үхибүүдые hонирхуулха шэнэ hургалгын технологинуудые, онол аргануудые хэшээлдээ хэрэглэхэ ёhотой болонобди. Шэнэ стандартнуудай гол методическа үндэhэн болохо ажаябуулга эмхидхэжэ hургалга (системно-деятельностный подход) болоно. Эндэ багша хайшан гэжэ хэшээлнүүдтээ ажаябуулга эмхидхэжэ hургалга нэбтэрүүлхэб гэжэ шиидхэгдэхэ болоно. Буряад хэлэнэй багшанар хэшээлнүүдтээ hурагшадые түрэл эхэ хэлэндээ дурлуулха, анхарал татуулха, хэлэнэй нюусануудтайнь танилсуулха, хадуужа абаха гол зорилгонуудые табидаг ааб даа. Энэ зорилго дүүргэхын тула hурагша өөрөө түрэhэн хэлэеэ үзэхэ, шэнжэлхэ хүсэлэнтэй болохо ёhотой. Тиимэһээ ажаябуулга эмхидхэжэ hургалга хэрэглэжэ, багша бэлэн материал үгэхэ бэшэ, харин үхибүүдые hонирхуулжа, һурагшадай ухааень гүйлгэжэ, шиидхэгдээгүй асуудалнуудые табижа, харюу бэдэрхыень дурадхаха болоно. Һурагшад өөhэдөө харюу бэдэрхэ, шэнжэлхэ, дүн гаргага  дадалтай болохо ёhотой. Гадна Һурагша бүхэн өөрөө хүнүүдтэй харилсаха, өөрыгөө хүгжөөхэ дүй дүршэлтэй болохо болоно.

Мүнөө сагта буряад хэлэнэй багшанар шэнэ стандарт хараадаа абажа, хэшээлээ ба хэшээлhээ гадуур ажаябуулга үнгэргэхэдөө, түсэб соогоо стандартын гурбан хүлеэгдэһэн дүүнгүүдтэ табина. Эдэ хадаа личностна, метепредметнэ, предметнэ дүнгүүд болоно.

Личностна дүнгүүд гол түлэб үхибүүн бүхэн өөрынгөө ажабайдал эмхидхэжэ, хубилгажа, эрхилжэ шадаха ёһотой гээд тэмдэглэлтэй. Эндэ багшанарай үүргэ гэхэдэ, ерээдүйдэ, ямаршье оршон байдалда ороходоо хүн гээшэ хүн шанараа алдангүй, ёһо заншалаа баримталан, ажабайдалаа эмхидхэхэ аргатай хүниие хүмүүжүүлхэ ёһотой болоно гэжэ hананаб.

Метапредметна дүнгүүд - үхибүүн бүхэн өөрынгөө һуралсал эмхидхэхэ,  сэгнэжэ шадаха, юумэнэй  удха ойлгожо абаад, тэрээн сооһоо өөртөө шэнэ юумэ илган абаха, анализ хэхэ, илгаруулха, ойлгосонуудые бүридхэхэ, дүн гаргаха, мэдээсэлнүүдые нэгэ түхэлһөө нүгөө түхэлдэ оруулжа шадаха, ямаршье хүнтэй харилсажа шадаха  дадалтай болохо ёһотой.

Предметнэ дүнгүүд гээд байха. Тэрэ дүнгүүд предмет бүхэнэй гол эрилдэнүүдтэ тааруу байхаһаа гадна ажалай программа соо стандартна, стандартһаа үлүүлһэн дүнгүүдые харуулха аргатай. Иигэжэ багша эдэ дүнгүүдээ хүгжөөхын ажал хайшан гэжэ эмхидхэхэ гээшэбиб гэжэ бодохо болоно.

Гэхэтэй хамта буряад хэлэнэй багшанар хэшээлээ түсэблэхэдөө,  hуралсалай универсальна үйлэ гэhэн ойлгосо баhал хэрэглэхэ болонобди.

Элдэб ондоо яhатанай үхибүүдтэ буряад хэлэ заахадаа, гол түлэб хэлэнэй байгуулалгын удха дамжуулжа шадаха шухала. Угсаата буряад хэлэеэ ойлгохо, мэдэхэгүй хүнүүдтэ арадайнгаа ухаан бодолойнь баялигта дүтэ хүрэхэнь хүшэр гэжэ хэлэхээр.

Үхибүүдые hурган хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ энэрхы hайхан сэдьхэл, ажалай абьяас тон хэрэгтэй. Гадна гэр бүлын hургаал хүмүүжүүлгэ, оршон тойронхи байдал заабол шухала hуурида табигдаха ёhотой.

Буряад хэлэ, литература заахада, hурган хүмүүжүүлхэдэ, элдэб hонин технологинуудые, методуудые, аргануудые хэрэглэхын хажуугаар сэдьхэлэй энхэрэл, hайхан hанаан, ажалай абьяас тон хэрэгтэй. Үнэн зүрхэнhөө оролдожо, үхибүүн  бүхэндэ  анхаралаа хандуулжа, хэшээл бүхэнөө шанартайгаар зохёожо  байбалнай, ажал хэрэгнай ехэ үрэ дүнтэй байха гэжэ hанагдамаар байна. Эхэ буряад хэлэнэйнгээ, уран зохёолой сэгнэшэгүй  баялиг ургажа ябаhан  үхибүүдтээ эдлүүлхэ гэhэн айхабтар ехэ үүргэтэйб гэжэ би буряад хэлэ, литературын багша hэн тула омогорходогби.