Мастер класс "Диалог с природой"
методическая разработка

Мастер-класс

«Диалог с природой»

«Арюун байгаали тухайда хөөрэлдэел тухандаа»

Часть первая: сценка

На сцене: на фоне природной красоты цветет цветок (пробуждение природы рождение нового цветка и т.д.)

Танец «Рассвет лотоса» (Бороева Айна, 7в класс). Во время танца трое детей с  завязанными глазами проходят мимо прекрасного цветка, не замечая её. Эти дети зажигают спичку и бросают на землю. Начинается пожар. (на большом экране видео лесного пожара). Прекрасный цветок начинает гореть и умирает. Дети уходят, не осознав того, что сделали. Выходит на сцену задумчивая Бурятка в бурятской одежде. Стоит, прислонившись к дереву. Под музыку появляется Природа-мать.

 Буряад: Ай, бурхан! Ямар аймшагтай аюул болоно гээшэб? Хүхэ номин тэнгэримни, хүрьhэтэ алтан дэлхэймни, ТУhАЛЫШ, АБАРЫШ!

 Байгаали: Ай даа! Хэтэ заяанhаа хойшо байгаалияа нангинаар сахидаг, гамнадаг буряадаймни элинсэг эсэгэнэр, эмгэн эжынэр! (дээшээ хараад) Галаар наадаhан үхибүүдээ хаража, гайхажа байна гүт? Теэд яахаб даа, тиимэл хаhа ерээл даа! Мүнөө  сагта зарим хүн зон  хомхой сэдьхэлдэ обтожо,  мүнгэ зөөриин түлөө эхэ байгаалияа тонодог, галдадаг, хюдадаг болоо ха юм! Хээли доторни ехээр hэндэгдэнхэй, шуhан – нефтимни  гамгүйгөөр hорогдоно,  шулуу - нүүрhэмни зар забдагүйгөөр hуулигдана,   ой модомни тонолгондо ороно. Yшөө хажуугаарнь энэ гал түймэр …

 Буряад: Мүнхэ сэсэн байгаалимни, хүлисыш! Набша ногооешни, хүрьhыешни hэндээхэгүй, хорхой шумуулыш гэмтээхэгүй гэhэн элинсэг хулинсагуудай зохёоhон эрмэгтэй гуталтай БУРЯАД бэлэйб. Тиимэhээ иимэ аюулта ушарай олошороо хада, заатагүй захалха зугаа эхилхэм…

        Нүхэд! Мүнөөдэр мүнгэ зөөри тухайда бэшэ, арюун байгаали тухайгаа хэлсэел тухандаа. Уhа голнууднай сэбэр hайхан зандаа гү? Ургамал мододнай сэсэглэhээр гү, гандаа гү?

УРДАХИ ҮДЭРТƟƟ hАНААТА ЗОБОhОМНАЙ  – hАЙХАН!!!

         Энэ гараад байhан тахяа жэлнай «Байгаалияа гамная» гэhэн бултанда зорюулhан уряал доро эхилээ.

Часть 2: постановка проблемы (орёо асуудал):

«Байгаалияа гамная» гэхэдэ, хэншье арсахагүй, «бү гамная» гэжэ хэншье хэлэхэгүй. Энэ орёо асуудал олониитын урда хэлсэгдэжэ байhаар үнинэй, хуули тогтоолшье гарана, захиралтануудшье гарана,  эндэ тэндэ  ойн захаар «байгаалияа гамная!» гэhэн уряалай үгэнүүдшье бэшээтэй байдаг.

Харин юундэ жэлhээ жэлдэ байгаалимнай  hайжарнагүйб? Харин бүрил саашаа hандаржал, уhа голнай,  агаарнай бузарлагдажал байhан зандаа бэ?  

Анхан сагта буряад угсаата зонмнай эхэ газараа  гэмтээхэгүй гэжэ эрмэгтэй гутал оедог байгаа ха юм».

Харуулха: Ага дээрэхи баг шорой (на большом экране слайды түймэр, агаарай муухай боложо байhан утаан, уhа голой муухай, Ага дээрэхи баг шорой).

- Энэ юундэ мүнөө  сагта тон орёо хүндэ асуудал болоод байна гээшэб? Ямар тиимэ шалтагhаа боложо? Ямар харюу эндэ үгэхэ аргатай байнабта?

- Харюунууд………………………

- Энэ асуудалые шиидхэхэ арга хүсэн хаанаб даа байна гү? Байгаа hаа, хаана, хэндэ байна гээшэб?

……………

- Тиихэдэнь, эгээл яагаа hаамнай энэ орёо асуудал шиидхэхэ гээшэб?

Предполагаемые ответы: энэ асуудал үхибүүдтэ бага наhанhаань эхилжэ эхын hүнтэй хамта үхибүүдэй сэдьхэл ухаанда шэнгэтэр ойлгуулха, харин ганса үгэ хэлээрээ бэшэ, харин хэрэг ажал дээрээ харуулха хэрэгтэй.

Часть 3: обсуждение разных способов решения проблемы

 Даабари:  зураг зураха.

Мүнөө заал сооhоо гурбан багшанарые уринаб.  Танай урда карандаш, уhан шэрэ ба хуудаhан бэлдээтэй байна. Танай зорилго энэ слайд дээрэ гараhан улаалзай сэсэг тон адляар зураха гэжэ оролдохо. (Багшанар минутын туршада зурана, Б.Б. саашань хөөрэлдөөгөө ябуулна).

Россин гүрэнэй эрдэм hуралсалай түүхэдэ ороhон агууехэ Василий Александрович Сухомлинский үшөө үнгэрэгшэ зуун жэлэй 50-аад онуудта Краснодарай хизаарай Павлыш тосхоной hургуулиин директорээр ажаллажа ябахадаа, «Школа - радости под синим небом» гэжэ программа үхибүүдые зүбөөр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ эмхидхэhэн байна. Энэмнай юуб гэхэдэ, үхибүүдые газаа гаргажа, нэн түрүүн байгаалиин үзэгдэлнүүдые  адаглажа, шэнжэлжэ, hайхашаажа hургадаг байгаа. Байгаалида бага наhанhаа дүтэ байха гээшэ үхибүүдэй саашанхи наhанда тон ехэ удха шанартай гэжэ тоолодог байгаа.

Харин тиихэдэнь, «Окружающий мир» гэжэ предмет заахадаа, үхибүүдөө класстаа партын саана hуулгаад номоороо үзэнэбди. Харин хүүгэдые газаашань гаргаад, газар дээрэхи хорхой шумуул, шоргоолзо, модоной набшаhалхые, шубуудай жэргэхые, уурхайлхые, хэрмэнэй модонhоо модондо hүрэхые, тоншуул, бороо, саhа, нара  г.м. байгаалиин үзэгдэлнүүдые хаража, үзэжэ, шэнжэлжэ, сэдьхэлээрээ гоёшоожо, байгаалидаа дүтэ болгохоор байна гэжэ hанахаар.

-Хүндэтэ багшанар! Зураhан зурагуудаа заалда харуулагты. Гоел даа! Һайнта даа!

Харин энэ байгаалиин урлажа хэhэн  улаалзай сэсэгые хүнэй гараар дабтажа бүтээхэнь ехэл бэрхэтэй гэжэ бултанда ойлгосотой. Юуб гэхэдэ, байгаалимнай өөрөө үзэсхэлэн гоё, дабташагүй уран зурааша гээшэ.  Ямаршье бэлигтэй hаа хүн байгаалиин шэдитэ хүсэнтэй мүрысэжэ бирахагүй байна ха юм. Тиихэдээ байгаалимнай энэ дэлхэйн тон үнэтэй сэнтэй баялиг гээшэ гэжэ үхибүүдтээ ойлгуулха манай уялга.

Мүнөө  үеын шэнэ ФГОС-ой ёhоор энээниие ганса хооhон аман хэлээрээ заажа зангажа ойлгуулха бэшэ, харин энэ асуудалда өөрын хандаса харуулжа,  тэрэнээ үхибүүдтэ үльгэр жэшээ болгожо үгөө hаа, ехэ таарамжатайшье, дүнтэйшье байна. Тиихэдээ дахуулжа үхибүүдээр ажал хүүлэхэ: модо hуулгаха, сэсэг тарюулха, ургуулха, ажаллуулха г.м. Тариhан сэсэгээ, тариhан модоёо хүүгэд заяандаашье хухалха, отолхогүй. Тэрэнэй хажуугаар, хүнэй тариhан сэсэг таhалха, hандаргахынгаа урда тээ үхибүүн энэ hалбаржа байhан үзэсхэлэн hайхан сэсэгэй саана хэнэйб даа адхаhан хүлhэн байна гэжэ ойлгохо болоно бшуу. Нангин ажал – үрэhөө.

Буряад хэлэндэ хэрэглэхэ арганууд:

Һуралсалай  предмет бүхэн энэ нангин мэдэрэл, бодол хүүгэдэй сэдьхэлдэ шэнгээхэ арга боломжотой.  Харин тиихэдэ заабол сэдьхэлынь хүдэлгэхэ хэрэгтэй. Лев Семенович Выготский иигэжэ хэлэhэн байдаг: «Для того, чтобы у ребенка заработало мышление, нужно вызвать эмоции. Эмоции и мышление – взаимосвязанные вещи». Сэдьхэлэй уярхада, хүн ухаагаа гүйлгэжэ гүнзэгыгөөр бодомжолжо эхилдэг. 

Түрэл буряад хэлэнэй хэшээлдэ иимэ мэдэрэл үхибүүдэй сэдьхэлэйнь оёор хүрэтэр  шэнгээхэ арга боломжо ехэ байдаг:

Энэ аргануудай зарим тэдые нэрлэхэ болоо hаа:

А) жэшээнь, үзэсхэлэн гоё, дабташагүй амиды сэсэг ба хэмэл сэсэг хоёрые зэргэсүүлэн шэнжэлэлгын ажал хэхэдэ болохо байна;

Б) уран hайхан шүлэгүүд дээрэ байгаалиин hайханиие харахадаа,  алибаа байгаалиин үзэгдэлые микроскоп доро хараhан мэтээр заабол тодоор, юрэ бэшээр (оригинально) сэдьхэлынь хүдэлгэжэ шүүмжэлхэ хэрэгтэй;

В) буряад уран зураашадайнгаа зурагуудые баhал зэргэсүүлэн  деталь бүхэниинь онсо анхаржа хэрэглэхэдэ болохо байна;

Г) дуу шагнуулаад, ямар дүрэ, зураг нюдэндэтнай харагданаб, сэдьхэлдэтнай түрэнэб? Тэрэнииень байгаалиин үзэгдэлтэй сасуулжа hонин хөөрэлдөө хэхэдэ ба тэрээгээр зураг зуруулхада болохо байна гэхэ мэтэ.

Тобшолол.

Мүнөө энэ орёо сагта гол hайтай, юумэндэ диилдэхэгүй, сухарихагүй, бата бэхи голтой  хүнүүдые хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ байгаали ехэ удхатай байна. Байгаалиин шэдитэ хүсэ бэедээ шэмэг болгон шэнгээhэн  хүн ажалша, hула бэшэ, өөрынгөө гараар олоhон баялигаа бэлээр алдахагүй, гоё hайханиие, сагаан сэдьхэлые,  үнэн сэхые хамгаалжа ябаха сэнэгтэйшье сэдьхэлтэйшье байха.

Энэ хэрэг эрхилхэдээ, япон арадай мэргэн бодолой абдарhаа абтаhан сэсэн ухаанай үгэнүүдые залуур болгон хэрэглэхэээр байна:

Слайд дээрэ:

Всматривайтесь в привычное –

И вы увидите неожиданное.

Всматривайтесь в малое –

И вы увидите великое!

На сцене: звучит мелодия, дети снимают повязки с глаз и видят пожар, начинают тушить, садить новое семя и поливать. Снова распускается цветок и начинает танцевать. В это время  Буряад и Байгаали поют песню «Энэ дэлхэй».

Яаhан hайхан үдэр бэ

Хэды үндэр хаданууд?

Яаhан гоё далай бэ

Тэды сэнхир тэнгэри?

Припев:         Энэ дэлхэй – наран үдэр,

                Энэ дэлхэй – сэбэр уhан,

                Энэ дэлхэй – арюун агаар,

                Энэ дэлхэй – үлгы долгин.

Эды hайхан нютагнай

Эдир олон нүхэдтɵɵ

Захин, захин ханданаб

Дахин, дахин харуулнаб.

Припев:

Гамнан, сахин ябагты

Газар дайдаа хангайгаад,

Орон нютаг тоонтынгоо

Омог солынь дуудагты.