ТООЛ ОРАНЫНЧЕ АЯН ЧОРУК
план-конспект урока на тему

Ажык бот кичээл: «Тоол оранынче аян-чорук».

Бог кичээлдин тургузуу.

1. Организастыг кезээ

Хундускунун мендизи-биле эргим оолдар база хундулуг башкылар! Богун бис «Тоол оранынче аян-чорук» деп ажык бот кичээлди эртирер-дир бис. (Слайд 1). Кандыг тоолче аян-чорук кылырывысты (Слайд 2-4) дараазында чуруктарны кичээнгейлиг коруп тургаш  тываалынар, чуу деп тоол-дур, оолдар, сактып корунерем. Шын-дыр: Уш чуул эртемниг оол. Ынчангаш бис богун «Уш чуул эртемниг оол» деп тоолче аян чорукту кылыр-дыр бис.

Сактып корээлинерем ол тоолда чунун дугайында чугаалап турар ийик, кыска утказын кым чугаалаптарыл? Шын-дыр, эр-хейлер!

2. Онаалгаларын тодарады

Баштай онаалга кылыр эртемнеривистин чурумун силерге таныштырыптайн:

1.   сан

2.   орус дылда номчулга

3.   тыва дыл

Бис база 3 чуул эртемге онаалгавысты кылбышаан 3 чуул эртем чедип алыр дээн оолга дузалалажыр бис.

3. Онаалгазын боттарынга кылдырар

Санда кандыг онаалга барын кым билирил, коруп корээлинер. Чижек №…  арын…

Ынчангаш бис  тоол оранынче аалдап келген болганывыста уш чуул эртем чедип аар дээн оолга дузалажыр ужурлуг бис. Канчаар дузалажыр дээрге: бир дугаарында санда онаалгавысты шын, арыг-силиг кылдыр кууседир болзувусса ол оол бир дугаар эртемин шыдырааны эки, дурген билип, ооренип алыр.

Онаалганы боттары кылырын хайгаараар. Бергедежип турар кижиге тайылбырлаар. (Ларионга ангы ажылды бээр) Доозупкан кижиге чардыгар оюннардан бээр.

Догере доозуптарга боттарынга хынаткаш, оон башкы хынаар. Онаалганарны эки кылгаш, оолга шыдыраа ойнап ооренип аарынга дузалашканынар дээш, четтиргенин илередип 3 чуул эртем чедип аар дээн оол силерге 30 шаа ошкуну белекке берип турар-дыр.

Сула шимчээшкиннер: шылай берген боор силер ынчангаш бичии чардыгып дыштанып алынар, ийелээ унуп келгеш 3 чуул эртем чедип аар дээн оолдун 3 чузун малым кажыктар-биле коргузуп корунерем ( 30 ошку, 30 инек, 30 аът ), эр-хейлер.

Ам орус дылдын номчулгазында онаалгавысты кылып эгелээлинер. Онаалга… Арын… Баштай башкы боду номчуп бергеш, оон утказын очулдуруп чугаалап бээр.Эки утказын боданым оргаш аяыныг номчуур болзунарза, 3 чуул эртем чедип аар дээн оолга 2 дугаар эртем чедин, илбиге ооренип алырынга дузалашканынар ол болур.Арай деп эртем чедип аар дээн кижиге канчап дузалашпас боор, ыпчангаш кызып дузалажынар, оолдар. (Ларион бергедежир болза, кара карандаш биле маадырларнын аттарын шыйдырар.)

Эр-хейлер, эки кичээнгейлиг номчудунар. Ам айтырыгларга харыылаптынар. Айтырыгларга шын, идепкейлиг харыылаанынар дээш, 30 шаа инекти 3 чуул эртем чедип аар дээн оол 2 дугаар эртем чедип, илбиге ооренип аарынга дузалашканынар дээш, четтиргенин илередип силерге белек кылдыр берип гурар-дыр.

Сула шимчээшкинер. 

Ам дараазында тыва дылда кандыг онаалга бар эвес корээлинер. Мергежилге… …арын…Мергежилгени эки шын, чараштыр бижээш, 3 чуул эртем чедип аар дээн оолга санга ооренип алырынга дузалажыр бис, оолдар. Эр-хейлер, тоолдун маадыры дузалашканынар дээш, четтиргенин илередип силерге 30 шаа адъын белекке берип турар-дыр.

4. Бот кичээлдин туннел кезээ

Солгу ийи слайдыларны сайгарар

Ынчангаш ам тоол оранындан дедир чанып чоруулунар. Богун тоол оранынче аян-чоруктун туннелинде бис: 3 чуул эртемде онаалгавысты кылбышаан, эртем че чуткулдуг оолга 3 чуул эртем чедип аарынга дузалашпышаан, 3 чузун ( чузун бурузу 30 шаа каттышкаш (90)шаа ковей малдыг база болдувус). Кандыг туннел ундурер бис оолдар: тура-соруктуг, кызымак, эртем чедип аар дээш чуткулдуг кижи чуну-даа чедип ап болур. Тоолда оол, арат-чону амырадып, хостап, боду эртем-билиглиг бай-шыырак болган. Тоол база кижиге эки улегерни, угаадыгны берип турар ышкажыл.

Бир эвес силер кызып онаалгаларынар ургулчу шын кылдыр кылып, катаптап турар болзунарза, кичээлдерге тайылбырны билип аары чиик болур ышкажыл, уруглар.

Ажык бот-кичээлге идепкейлиг киришкенинер дээш байыр чедирип, ооруп четтиргеним илередип тур мен, оолдар.

Самоанализ:

Сорулгалары:

1.   Онаалгазын кузелдии-биле бот башкарнып кылырын чедип аар

2.   Ооредилгеге ак-сеткилдиг хамаарылганы кижизидер

3.   Ооредилгезинге сонуургалдыг, чуткулдуг, тура соруктуг болурун сайзырадыр,

       кижизидер

4.   Онаалгазын кылып турар уезинде эштеринге шаптыктавас деп чувени миннип турар

   кылдыр кижизидер