Урок бурятского языка 7 класс на тему "Үйлэ үгэ"
план-конспект урока (7 класс)

7-дохи класс

Темэ: Үйлэ үгэ

Хэшээлэй зорилгонууд: Үйлэ үгын удха болон гол морфологическа шэнжэнүүдые, тэрэнэй синтаксическа үүргэ элирүүлхэ, тогтомол гуримтай, системэтэй болгон ойлгуулха.

Һурагшадай үйлэ үгэ гэһэн хэлэлгын хуби аман болон бэшэгэй хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ һураха дадал үргэдхэхэ.

Турэл нютагтаа, байгаалидаа гамтайгаар хандаха гэһэн ойлгосо

Бэхижүүлхэ.

Хэшээлэй янза: диагностическа.

Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд: даабаринуудтай карточканууд, сахим ном.

Хэшээлэй ябаса:

• Эмхидхэлэй үе

Хэшээлэйнгээ темэ болон зорилготой танилсуулга.

• Ямар ехэ раздел үзэжэ эхилээбибди?(Морфологи)

• Морфологи юу үзэдэг бэ? (Хэлэлгын хубинуудые)

• Мүнөөдэр хэшээлдээ ямар хэлэлгын хуби дабтаха болонобибди? (Үйлэ үгэ)

• Һурагшадай дадал, шадабари шалгалга

Экспресс-асуудалнууд:

1-дэхи вариант:

• Юумэнэй үйлэ, байдал тэмдэглэжэ, сагта, нюурта, тоодо хубилдаг, мэдүүлэл соо ехэнхидээ хэлэгшэ болодог, юу хэнэб? Яанаб? Гэһэн асуудалнуудта харюусадаг хэлэлгын хубиие үйлэ үгэ гэдэг.

Энэ дүрим: а) зуб (+); б) буруу

• Нэгэ үгэһөө бүридэһэн үйлэ ба байдал тэмдэглэһэн үгэнүүдые … үйлэ үгэ гэдэг.

А) суг; б) амяараа (+)

2-дохи вариант:

Үйлэ үгэ хэды түхэлтэйб?

• 3; б) 5; в) 4; (+) г) 2

• Ерээд, ябабал, ошомсоор, дуулатар, хөөрэтэр – эдэ ямар түхэлэй үйлэ үгэнүүд бэ?

А) причастна; б) хандаһан; в) мэдүүлһэн; г) деепричастна (+)

3-дахи вариант:

• Причасти хадаа юумэнэй ба тэмдэгэй нэрын шэнжэтэй үйлэ үгын түхэл юм: үйлэ тэмдэглэжэ, саг, түлэб харуулхынгаа хажуугаар зохилдодог.

А) зүб (+); б) буруу

• Текст сооһоо мэдүүлһэн түхэлэй үйлэ үгэнүүдые ологты.

Саяанһаа зүүн тээшээ, Байгалай урда эрьеэр, Хамар-Дабаанай шэлэнүүд үргэлжэлнэ. Тайгаар бүрхөөгдэнхэй эдэ ууланууд үзэсхэлэн гоёор харагдадаг. Зунай ааяма халуун үедэ орьёл үндэрнүүдэй

Орой мүнхэ мүльһөөр сайбалзан байхал.

• Практическа хүдэлмэри: «Буряад хэлээр тестнүүд»

1-дэхи вариант:

Үйлэ үгын удха шанар. 69-дэхи нюур, 3-дахи упражнени. Суг үйлэ үгэнүүдые ологты:

a) үүлэтэбэ

б) хүүенэ

в) дулаасаһаар гараба

г) хөөрэлдөөд байна

д) ябаба

цетордан сагай үйл e caraй yo зердей сагай үй

• Причастинууда

Е) уншана

Харюу: в, г

• Причастинуудай зохилдол. 74-дэхи нюур. 1-дэхи упражнени. Хамаанай падеждэ байһан причасти ологты.

А) Хубшын модоной ногоорходо, хухы донгодохо.

Б) Бороогой ороһоной һүүлээр һолонго татаба. В) Унаһан малгайгаа абангүй хүдэлхэ.

Харюу: б

• Деепричастиин нюурта ба өөртэ хамаадал. 77-дохи нюур. 2-дохи упражнени. 2-дохи ганса нюурта хамаадаһан үйлэ үгэ (деепричасти) ологты.

А) барилааршни

Б) ерээмсээршни

В) ябатарнь

Г) һонирхоторни

Д) зурабални

e) ябабалшни

Харюу: б, е

2-дохи вариант:

Мэдүүлһэн түхэл. 73-дахи нюур. 3-дахи упражнени. Илгагдаһан үйлэ үгэнүүдэй саг тэмдэглэгты.

Тэнэг тархи хүлөө зобоохо,

Уймар тархи улаяа элээхэ.

А) үнгэрһэн сагай үйлэ үгэ

Б) мүнөө сагай үйлэ үгэ

В) ерээдүй сагай үйлэ үгэ

Харюу: в

• Причастинуудай хамаадал. 75-дахи нюур. 1-дэхи упражнени. 1-дэхи олон нюурта хамаадаһан причастинуудые ологты.

a) ерэһэмни

б) ошохоорнай

в) дуулахыень

г) алдаршахадатнай

д) хонохыемни

e) гарахаһаамнай

Харюу: б, е

• Деепричастна түхэл. 76-дахи нюур. 3-дахи упражнени. Деепричастинуудтай оньһон үгэнүүдые ологты.

А) Айлаар бэдэрэнхаар, абдараа уудалһан дээрэ.

Б) Болоһон таряа болзор соонь хуряа.

В) Нүгэл хэжэ баяжанхаар, нюсэгөөр һууһан дээрэ.

Г) Аадар бороогой һүүлдэ агаар арюун байдаг. Харюу: а, в

3-дахи вариант:

76-дахи нюур. 2-дохи упражнени. Деепричастинууд хэды янза

Боложо илгардаг бэ?

a) 8

б)12

B) 10

Харюу: в

• Деепричастиин нюурта ба өөртэ хамаадал. 77-дохи нюур. 3-дахи упражнени. Өөртэ хамаадаһан деепричаститай мэдүүлэл ологты.

А) Гэртээ ерэмсээрээ, үбгэн абаяа золгохоёо ошохоб

Б) Хуһан, уляаһан модод хаанашье ургажа болохо.

В) Хабар болоходо, шубууд эхэ нютагаа бусадаг.

Харюу: а

• Мэдүүлһэн түхэл. 73-дахи нюур. 2-дохи упражнени. Мэдүүлһэв түхэлэй үйлэ үгын залгалтануудые заагты.

a)-xa

б)-г

в) -на

г)-ба

д) -һан

e)-aa

Харюу: а, в, г, е

IV. Сахим номоор хүдэлмэри

1. «Түрэлхи хэлэеэ үзэе»

2. «Морфологи»

3. «Үйлэ үгэ». 1-дэхи даабари

• Һурагшадай өөһэдөө хэхэ хүдэлмэри

Үгтэһэн текстнүүд coohoo үйлэ үгэнүүдые оложо, ямар түхэлэйб

Гэжэ элирүүлэгты.

1-дэхи бүлэг: Буряад орон.

2-дохи бүлэг: Буряад ороной байгаали.

3-дахи булэг: Эхэ байгаалияа гамная!

• Буряад орон

Буряад республика Ази түбиин дунда, Зүүн Сибириин ой, талата дайда болон Монголой үргэн талын хоорондо оршодог.

Нийслэл Улаан-Үдэ хото 1666 ондо бии болоо.

Сэлэнгэ мүрэнэй эрьедэ, Үдэ голой адагта Улаан-Үдэ хото оршодог. Энэ хотодо ехэ ехэ заводууд, фабриканууд, театрнууд олон бии. Улаан-Үдэ хотодо олон дээдэ ба дунда һургуулинууд бии. Гоё һайхан гэрнүүд баригдажал байдаг.

• Буряад ороной байгаали

Буряад ороноймнай байгаали гайхамшагта һайхан юм. Зунай ааяма халуун байн гэһээ, уула хадхаһан үндэр уулануудай оройнууд саб сагаан дэнзэеэ яларуулан, үбэлые һануулан байдаг. Үбэлэй хүйтэн байн гэһээ, булагууд харьялжа, тэдэниие тойрон ургамалнууд ль ногооржо байдаг.

Буряад ороноо магтан хэлээ хадаа, Байгал далайгаа заатагүй хэлэхэ ёһотойбди. Нэлэнхы ехэ Ази тубиин тэг дунда Байгал далаймнай нэлбыдэг. Байгал далайда 336 бага ехэ гол мүрэнүүд шудхан ородог, эгээ ехэнь Сэлэнгэ юм.

Байгалһаа баруун тээшэ Саяан ууланууд бархайлдадаг, харин Байгалһаа зүүн хойшоо Баргажанай шэлэнүүд зурына. Далайгаа, оршон тойронхи байгаалииень хамгаалха гээшэ хүн бухэнэй нангин уялга.

• Эхэ байгаалияа гамная!

Буряад зон байгаалидаа ехэ наринаар хандадаг байһан юм.

Буряад орондомнай Байгал далайгаа тойроод хада уулануудшье, тала дайдашье, булаг горходшье бии. Ой тайгадамнай ан гүрөөл, гол горход соомнай загаһа жараахай, уһанай шубууд байдаг. Эдэ барандаа бэе бэеһээ дулдыданги. Тиимэһээ байгаалияа нюдэнэй сүсэгы мэтээр хамгаалха – хүн бүхэнэй нангин уялга.

• Хэшээлэй дүн

Үйлэ үгэ юу тэмдэглэдэг гээшэб, ямар түхэлнүүдтэйб, яажа хубилдаг бэ, мэдүүлэл соо ямар гэшүүн болодог бэ гэһэн асуудалнуудые мүнөө хэшээлдээ хараба, бэхижүүлбэбди. Тиигээд түрэл нютаг тухайгаа мэдэсэеэ үргэдхэн нэгэ хэды текстнүүдтэй танилсабабди. Саашадаа Буряад орондоо, түрэл нютагтаа, тойроод байһан Эхэ байгаалидаа гамтайгаар хандажа байхат гэжэ найданаб.