Домактын ийиги черге кежигуннери
методическая разработка (7 класс) на тему

Башкының ажыл-чорудулгазының сорулгазы

1. Домактың ийиги черге кежигүннериниң дугайында билиглерин ханыладып, системажыдар; 2. Домактың ийиги черге кежигүннерин  аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билиринге чаңчыктырар; 3. Уругларны ада-иезин хүндүлеп, оларны үнелеп, ада-иезиниң чугаазын дыңнап  билиринге кижизидер.

Кичээлдиң хевири

Чаа тема тайылбыры.

Эртем талазы-биле чедип алыр түңнелдери

1)        Эртем (лингвистика) талазы-биле түңнел: 

Домактың ийиги черге кежигүннерин өөредир.

2)        Эртемнер бүрүзүнден (метапредметные) чедип алыр түңнелдери: 

Чогаал-биле холбап чогаадыг бижиттирип өөредир.

3)        Бот-тускайлаң (личностные) чедип алыр түңнелдер: төрээн чер-чуртунга ынак, аңаа хумагалыг болурунга кижизидер.

Ажыглаар методтар болгаш өөредилгениң хевирлери

Хайгаарал методу, беседа, бөлүктеп болгаш бот-тускайлаң ажылдаары

Башкының сөзү арга, хайгаарап көөрүнүң методу, бот-тускайлаң өөредир, (бөлүктеп өөредир), (проблемный метод обучения)

Электроннуг өөредилге курлавыры

Дерилгези

Интерактивтиг самбыра, проектор, компьютер, перфокарточка.

Кол билиишкиннер

Домактың ийиги черге кежигүннери, немелде, тодарадылга, байдал.

Кичээлдиң кезектери

Өөредир, сайзырадыр кезектер

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаазын чорударының хевири

Чедип алыр чаңчылдар,билиглер, мергежилдер

Хынаарының хевири

1. Өөредилгениң хевиринге туружу (мотивациязы)

Иштики сагыш-сеткил талазы-биле өөреникчиниң кичээлге белеткели (чаа темаже уругларны хаара тудуп аары).

• Экии, уруглар, оожум олуруп алыӊар.

   Класстыӊ болгаш өөреникчилерниӊ кичээлге белеткелин хынааш, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр. Самбырада азып каан хөглүг хүннүӊ чуруунче көргеш:

   -Бөгүн хүнчүгеш силерниӊ-биле мендилежип, кичээлге эки ажылдаарынарны күзеп турар-дыр,ынчангаш чаныӊарда эжиӊерже көргеш, хүлүмзүрүӊер.

Башкы-биле мендилежир, харылзажыр база башкыны кичээнгейлиг дыӊнаар. Кичээлге белен болур.

Айтырыг-харыы.

 1)        Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер. Өөредилгеге хамаарылгазы эки болуру.

2)        Медереп билип олургаш үндүрер түңнел. Бир чаа чүүлдү өөренип алыр деп сорулга уругларга тургустунуп келир.

3)        Кылып чорудуп тургаш чедип алыр түңнел. Боттары улаштыр ажылдаар деп сорулганы уруглар баш удур салып алыр.

Аас-биле ажыл.

2. Херек кырында шенеп  өөредири

Ооң мурнунда болган чүүл-биле холбаары, аянныг номчулганың чүүлү-биле холбаар, чаа билигни чедип алыры. Өөредилге номунда 94 дугаар мергежилгени бижимел кылыр.

1. Домактар-биле ажыл.  Куштар чылыг ораннарже ужуп чорупкан. Бай-Тал – мээн төрээн суурум. Домактарныӊ чугула кежигүннерин тыптырар. Ийиги домакта чүге тире салганын айтырар, өөреникчи билбес болза, башкы тайылбырлаар.

Домактарны сайгарган соонда, туннелди ундурер:

       Кол сос биле соглекчи - домактын чугула кежигуннери, олар домактын кол грамматиктиг ооргазын тургузуп чоруур.

Улаштыр өөреникчилерге домактын арткан кежигуннерин  сайгартып, чаа өөренир теманы боттары тыварын оралдажыр.

Өөреникчилер теманы тодарадыпканыныӊ соонда, презентацияда дүрүмнерни тайылбырлаар.

Презентацияны көөр, домактың ийиги черге кежигүннерин бот-боттарындан ылгап өөренир, башкыныӊ тайылбырын кичээнгейлиг дыӊнаар.

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар,а өөреникчилер бот-тускайлаӊ ажылдаар.

1)        Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер. Кичээлге хамаарылгалыг болуру.

2)        Медереп билип олургаш чедип алыр түӊнелдер. Үннерни номчуп, көрүп олургаш оларныӊ аразында ылгалды билип алыры.

3)        Таарыштырар түӊнелдер. Онаалгаларны, мергежилгелерни кылыры.

4)        Харылзажыр түӊнел. Айтырыглар салыр, өскелерниӊ айтырыгларынга харыылаар, боттарыныӊ бодалдарын илередир.

Аас-биле ажыл.

3. Бергедээшкиннерни илередип, оларның чылдагаанын тодарадыр.

Беседа чорудар, айтырыгларга харыыладыр. Мурнунда көрген ажылдарда бергедээшкиннерни илередир.

Чаа темага хамаарыштыр айтырыглар салыр:

Домактың ийиги черге кежигүннери чүү деп бөлүктерге чарлырыл?

(тодарадылга, байдал, немелде, капсырылга.)

Домактың ийиги черге кежигүннери кандыг кежигүннерни тайылбырлап чоруурул?

(чугула кежигүннерин азы ийиги черге кежигүннериниң кайы-бирээзин тайылбырлап чоруур)

Презентация көөр, айтырыгны долу кылдыр харыылап шыдаары, лингвистиктиг терминнерни сактып аар.

Башкы өөреникчилериниӊ шуптузу-биле ажылдаар. Өөреникчилер айтырыгларга чаӊгыстап харыылаар.

Бот-тускайлаң (личн) түңнели: бодунуң бергедээшкиннерин медереп билир, ону эдип аарынче чүткүп, бодунуң ажылынга үнелелди билири.

2)        Медереп билип олургаш үндүрер түңнел. Билии четпейн турар деп чүүлдү медереп билип олурар.

3)        Харылзажыр түңнел. Билбейн барган чүүлүн башкылардан айтырар.

Аас-биле ажыл.

4. Бергедээшкиннер

ден үнүп, сорулганы чедип алыр.

Чаа терминнерни уругларга билиндирип аар.

Мергежилге-биле ажыл.

Самбырада аскан үлегер домактар-биле ажыл.

Шапты бижек эътке дыынмас,

Чалгаа кижи ишке дыынмас. (үлегер домактарнын утказын сайгарар, домак кежигүннеринге сайгартыр

Башкы-биле кады өөредилгелиг сорулга салып аар. Бодунуң бодалын бадыткап тургаш, илередир. Сөзүглел-биле ажылдааш түңнелдер үндүрер. Сөс биле слогтуң ылгалын өөредир.

Өөреникчилерниң шуптузу-биле ажылдаар.

Бот-тускайлаң (личн): бодунуң хире шаан медереп билир, бодунуң чедер, четпес чүүлдериниң чылдагаанын медереп билири.

Позн-ные: башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек медээни шиңгээдип ап системажыдар.

Регул-ные (таарыштырар): чугула херек ажылдарны планнап аар, план ёзугаар күүседир.

Комм-ные (харылзажылга): эжеш-эжеш кылдыр азы бөлүктер аайы-биле бөлүктеп ажылдап өөренир.

Шиңгээдип алган билиин хынаары-биле түңнел үндүрер, айтырыг салыр.

Бижимел ажылдаар.

5. Практиктиг ажыл чорудар.

Чурук-биле ажыл. (презентация)

Кыска чогаадыг

Уругларның ажылын кылып олурарының шын, үүмегезин хынап көөр, кичээлге өөреникчилерниң чаа материалды шиңгээдип алырын болгаш артык онаалгалар күүседирин болдурбазын чорудар

Чурукка даянып алгаш, кыска чогаадыг бижиир. Домактың ийиги черге кежигүннериниң адаан ийи шыйыг-биле шыяр.

Темазы: “Өг-бүлем” деп кыска чогаадыгдан бижиир

Башкыныӊ тайылбыры ёзугаар чурук-биле ажылдаар. Эң-не кол дыл болуушкунун шиңгээдип алыр, оларның аразында харылзаазын хайгаарап көөр.

Бот-тускайлаң.

Бот-тускайлаң чедип алыр түңнелдер. Чаа билиглерни чедип алыр.

Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер. Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

Таарыштырар түңнел. Кылган частырыгларын эскерип билири.

Харылзажыр түӊнел. билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Аас-биле харыыладыр болгаш бижимел ажылдадыр..

6. Тайылбырлап тургаш быжыглаары.

Беседа, айтырыглар болгаш карточка-биле ажылдар.

Бөгүн чүү деп чаа тема өөрендивис, уруглар? (Домактың ийиги черге кежигүннери).

Немелде кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?

(Доора падежтиң айтырыгларынга харыылаттынар)

Тодарадылга деп чүл?

(Чүвениң ылгавыр демдээн көргүзер домактың ийиги черге кежигүнү)

Байдал кандыг айтырыгларга харылаттынарыл?

(Кандыг? Кажан? Чүге? Чүнү дээш канчаар?

Бодунуң туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары.

Таблицаны өөреникчи шыяр.

Бот-тускайлаң (личн): чаа билиг мергежил-чаңчылдарны шиңгээдир болгаш сайзырадыр;

Позн-ные: херек материалдарны номдан тывар,

Регул-ные: бодунуң частырыгларын эскерип көрүп, өөредилге талазы-биле бодунуң кылып орар ажылын хынаар, канчалдыр хынаарын медереп билир.

Харылзажылга (комм-ные): ийилеп азы бөлүктеп ажылдааш, бот-бодунче айтырыгларны салып олургаш, улаштыр ажылдаар.

Бодун хынаары-биле бот-ажылдарны чорудары. Аас-биле харыылап болур, янзы-бүрү мергежилгелер кылдыртыр. Демдек салыр.

7. Катаптаашкын болгаш чаа теманы системажыдары.

Янзы-бүрү күүсеткен мергежилгелерни, шиңгээдип алган билиин түңнеп, системажыдары.

Бажыңга онаалга

Айтырыглар салып тургаш кичээлдиң сорулгазын чедип алганын, албаанын сайгаржыры.

- Бөгүнгү кичээлден чүнү билип алдыӊар, уруглар?  

- Мергежилгелер-биле ажылдап тургаш бергедээшкиннерге таварыштыӊар бе?

- Бажыӊга кылыр онаалгаӊарны бижип алыӊар. Өөредилге номунда Мергежилге 99, арын 207.

Өөредир айтырыгларга харыылаар, башкының берген бот-ажылдарын күүседир.

Шупту ажылдаар.

Позн-ные: янзы-бүрү өөредилге мергежилгелерин анализ, синтез аргалары-биле чорудары, катаптавышаан түңнелдер үндүрери;

Регул-ные: бодунуң чедип алган чүүлдерин шын бергени тодарадып, ону эдип алыр.

Аас-биле ажыл.