Бөдүүн домак. Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннери.
план-конспект урока (11 класс) на тему

Тема: Бөдүүн домак. Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннери. 

Класс: _11_                                Ай, хүнү: _______________

Сорулгалары: 1. Бөдүүн домак болгаш домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннериниң утказын, хевирлерин уругларга катаптавышаан, түңнеп билиндирер.

                 2. Күш-ажыл кижизидилгези.

                3. Чугаа сайзырадылгазы.

Кичээлдиң чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

Кичээлдиң сорулгазы-биле уругларны таныштырар.

2. Онаалга хыналдазы.

1. Домак-биле ажыл. Дараазында алгыш-йөрээлге кандыг бижик демдектери салырыл, ооң соонда домак кандыг үжүк-биле эгелээрил, айтыңар. Баштай кичээнгейлиг номчааш, бижиңер.

1. Эр бооп эзерлиг аъттан туттунар болзун

Кыс бооп ожук паштан туттунар болзун

Чойган дег хөнү сынныг болзун

Чодураа дег кара карактыг болзун          

2. Йөрээлден сөс каттыжыышкыннарын ушта бижээш, оларның синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.

2. Беседа:

1. Синтаксис деп чүл, аңаа чүнү өөренирил? Синтаксистиң кол кезиктери чүлерил?
2. Сөс  каттыжыышкыннары деп чүл ол?  Өзек сөзүнүң кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин барымдаалап кандыг бөлүктерге чарарыл? Тургузуунуң аайы-биле кандыг бөлүктерлигил?  Домак иштинге сөстер болгаш сөс каттыжыышкыннары кандыг холбаалар дузазы-биле каттыжып чоруурул?
3. Түңнел.

3. Чаа тема тайылбыры.

1. Башкының сөзү:

- Дылдың  синтаксис кезиинде кол черни домак ээлеп турар. Ол тускай шынар-демдектерлиг: 1) домак тускай тургузуглуг; 2) домак бодалды илередир болгаш ол кайы-бир үеге хамаарылгалыг; 3) домак – харылзажылганың кол аргазы.

Домакта кирип турар долу уткалыг сөстер болгаш сөс каттыжыышкыннары домактың кежигүннери болур. Оларны чугула болгаш ийиги чергениң деп бөлүктеп турар.

Домактың предикаттыг төвүн (грамматиктиг ооргазын) чугула кежигүннер (кол сөс, сөглекчи) азы оларның кайы-бирээзи тургузуп чоруур. Предикаттыг төптерниң санын барымдаалап, оларны бөдүүн болгаш нарын деп аңгылап турар. Чаңгыс предикаттыг төптүг болза, домак бөдүүн болур, а ийиден көвүдээр болза – нарын.

Домакта кандыг-бир айтырыгга харыылаар сөстерни домак кежигүннери дээр.

        2. Номда дүрүмнер-биле ажыл. (арын 197 – 205)

4. Быжыглаашкын.

1. Мергежилге 38. Домактарның кол сөстери сөс каттыжыышкыннары-биле илереттинген деп чүвени бадыткаңар. Кол сөсче сөглекчиден харылзаалыг айтырыг салырын утпаңар. Кол сөс болуп чоруур чугаа кезектерин айтыңар.

2. Мергежилге 41. Кол сөс биле сөглекчиниң адаан шыйыңар, оларның аразынга чогуур демдекти салыңар. Тирени  чүге салганыңарны тайылбырлаңар. Карартыр парлаан домактың синтаксистиг сайгарылгазын кылыңар.

3. Мергежилге 44. Дүжүрүп бижээш, домактың ийиги черге кежигүннериниң адаан шыйбышаан, оларның хевирлерин айтыңар. Ат сөстүг составтыг сөглекчилерниң адаан шыйыңар.

5. Онаалга бээри. Мергежилге 45, 46.
6. Түңнел. Демдектер салыры.