Төрскн литератур. 5 класс. Келлһ өргҗүллһнә кичәл «Төрскн тег – седклин бахмҗ»
план-конспект урока (5 класс) по теме

МКОУ «Хошуда дундын школ»

Төрскн литератур. 5 класс

Келлһ өргҗүллһн

«Төрскн тег – седклин бахмҗ»

хальмг келнә багш

Һәрән Саглар Саранговна

Хошуд

цаһан седкләсн дурдҗанав, энкр теегтән дурта болхмн. Цуг мана олн бичәчнр – шүлгчнр теегин үрдүд. Цугтан эдн теегтән өсәд – боссмн. Ямаранчн бичәчин болн шүлгчин үүдәврмүдт теегин төр ик орм эзлнә.

III. Батллһн. Теегәс даву нанд һазр уга!

                      Теегәс даву нанд эк уга,

                      Теегәс даву нанд омг уга,

                      Теегәс даву нанд гер уга!

Кен нанд нөкд болна?

                      Москва хотлдан одв чигн,

                      Мөнк теегм санандм орна

                      Хаар теңгст булхв чигн

                      Хәәртә теегм нүдндм үзгднә.

                      Дәәнә һалд йовсн цагтм,

                      Даңгин теегм мини ухандм

                      Үвлин киитнә догшнд болвчн,

                      Энкр теегм намаг дулалдмн

Тачин Анҗа.

Шүлгин анализ (тиигәд сәәхрүләд «Теегәс даву нанд юн чигн уга» гиҗ Тачин Анҗа тоолна. Альд йовв чигн, холд Москва, Элст орвчн, оньдин теегм санандм орна, үвлин киитнд намаг дулалдмн).

Дәкәд кен шүлг келҗ өгнә?

Калян Санҗ.

                           Тег мини, теегм

                           Тенкән уга энкр,

                           Асрад - өсксн чамаһан

                           Альд би мартхв!

                           Сарарнь сөөһим мануллач,

                           Салькарн өлгәһин саатуллач

                           Нарни алтн уургарн

                           Намаг увҗад өскләч.

                           Аршан болсн аһарнь

                           Амһулң күмнд заяна,

                           Эн үгәр киилсн хамгнь

                           Эврән заядар залурна.

                           Хама һазрт йовб чигн

                           Хальмг теегм сангдна

                           Халуч зүркм телүлҗ

                           «Хәрнәв» гиҗ аздлна.

Шүлгин анализ (ямаран сәәхн бүлән үгмүд теегт шүлгч Калян Санҗ нерәдҗ бичкнәсн авн теегт өсәд боссан медүлнә альд йовв чигн теегән мартхш, тег манаг асрҗана, тег мана теткл).

Сән-Белгин Хаср.

                                       Төрскн тег.

                             Манурад нур гилвкнә

                             Малмуд кецднь идшлнә

                             Мана тег байрта,

                             Машин, трактор, күлгтә

                             Шуура шавшад нәәхлнә

                             Шуугад шовуд өөмнә

                             Тенд, теегәр деләд

                             Төмр шовун ниснә

                             Энкр дууһан дуулнав

                             Эндрк теегән буульнав

                             Дуул, өргн теегм!

                             Дүмбр үрдм өскич!

Шүлгин анализ (эн шүлгт Сән – Белгин Хаср хальмг теегт ик дуртаһан медүлҗәнә, теегән буульна, магтна, сәәхн теегиннь дүр үзүлҗәнә).    

            Сән - Белгин Хаср

Хальмг теегм гиж,

Халурхч сана зүүҗ,

Камб шарлҗ үнрлчлхч

Канкнсн цагт санхч

Теегәс давунь уга,

Тенгр әдл ода:

Элвг, өнр, өргн

Эңдән көдә өргн

Инҗин Лиҗ

Өргн теегм эңдән

Өдр ирвәс кеернә

Энүнә дурнь эзндән

Элдв седкл үүдәнә.

Теегин кишг - малмуд

Тег дүүрч идшлнә

Теркә альвн зүркм

Теегтән ханҗ байсна.

Теегин нигт ноһан

Тенгс болҗ халврна

Минь иим өңгәр

Мини теегм сернә

Шүлгин анализ (төрскн теегән һәәххлә, оньдин зүркн байсна, малмуд теегт идшлнә, теегин өвсәр теҗәл кенә. Көк ноһан шавшж урһна).

 б) Ода болхла би тана оньгт тәәлвртә туульс тусхаҗанав.

1. Шарлҗн дотр, шар алтн. (Арат).
2. Хойр бөктә, туула урлта, хатханчик иднә, туурсн нертә. (Темән).
3. Һал шил нүдтә, һанцарн йовдг баатр. (Чон).
4. Курлы-курлы күзүм ут, көлм болхла күзүнәсн ут. (Тоһрун).      

     5.

     6. Һазр көндәдг махн бөглә. (Зурмн).

     7. Йиртмҗд йир әәмтхә. (Туула).

Мана теегт ямаран аң бәәнә? (Гөрәсн).

в) Наадн. (Теегин цецгүдин, ноһан өвснә нерд зааҗ келх).

Ковыль – цаһан өвсн.

Камыш – хулсн.

Крапива – көгсн.

Ромашка – камб цецг.

Василёк – көк цецг.

Кувшинка – темәнә тавг.

Колокольчик – хонх цецг.

Лопух, репейник – лошх.

Ландыш – май цецг.

Степной вьюнок - оралддг чөдр өвсн.

Полынь – буурлда өвсн.

Пижма – шарлҗн өвсн.

Прутняк – зултрһн өвсн.

Подснежник – хаврин түрүн цецг.

Лотос - бадм цецг.

Тюльпан – бамб цецг.

Одуванчик – жамб цецг.

Незабудка – ценкр цецг, ценкрдә.

Роза – оошк цецг.

Улан дегтрт орсн ямаран цецг меднәт? (Бамб цецг).

г) Текстиг амн - үгәр умшад, учр – утхнь цәәлһҗ, сурврмудт хәрү өгх.

     Хальмг у, өргн тег. Хаврт хальмг тег йир сәәхн – эннь күцәд сәәхрчксн цаг. Хаврин нарна герл өдр ирвәс улм икәр халулад бәәнә. Хаврт хальмг тег кевс мет олн – зүсн эрә зүүнә. Көкрсн ноһан эрәтрнә, бүчрәрн наадад дольгална. Теегин олн – зүсн цецгүд нәәхләд, байртаһар гекнә. Торһан җиңнсн дун теңгрт соңсгдна. Хальмг тег хаврт йир сәәхн! Теегин цевр аһар киилхд йир гиигн. Ноһана канкнсн үнрнь ик холд соңсгдна. Теегт, ик холд, төгәлңдән толһас күринә. Тедн заагт җирлһн гүүнә. Зәрмдән теңгс болҗ медгднә, зәрмдән урһа модн болҗ медгднә. Мана теегин кеермҗ – бамб цецг. Цецгәлсн цагтан энүнә канкнсн үнр, олн зүсн өңгинь күүнә зүрк, нүд авлна. Төрскн теегин иим бәәдл – седклин бахмҗ болна.

1. Ямаран цагин теегин бәәдл үзүлгдҗәнә?

2. Хаврт хальмг тег ямаран?

3. Теегт юн урһна?

4. Теегин аһар ямаран?

5. Теегин кеермҗ юмб?

е) Ода болхла, тадн, күндтә күүкд болн көвүд! Эврә энкр төрскн теегтән тадн дуртавт! Энкр теегинь дуран маднд медүлтн. (Герин даалһвр сергәлһн).

ж) Мана тег олн – зүсн дуудт авлгдҗ дуулгдна. Дууһан дуулхмн «Алтн тег».

1. Алтн шар зуна тег

Алтн нарнд җирһәд бәәнә

Алтн шар таңһчин туг

Алтн нарнд делсәд бәәнә. (2 раза)

2. Буурл өвстә намрин тег

Буурл буурлдар канкнад бәәнә

Буурл үстә цаһан өвгн

Буурл теегим хәләһәд бәәнә (2 раза)

3. Цаһан цаста үвлин тег

Цаһан мөңгн болад бәәнә

Цаһан цаснд үлдсн ээҗм

Цаһан хаалһин йөрәһәд бәәнә (2 раза)

4. Улан цецгтә хаврин тег

Улан             дүңгәһәд бәәнә

Улан залата хальмгу баатр

Улан Хоңһрин ундһарар бәәнә (2 раза)

Кичәлин ашнь: Эндр мадн ямаран төрәр күүндвр күцәввидн? Төрскн тег – седклин бахмҗ. Эндрк кичәләс тадн ямаран сурһмҗ, үлгүр бидән авчанат? Тег - мана бахмҗ, седкл, дурн, җирһл.

Теегтән, өсәд – боссн һазртан дурта болх, бәәсн һазран күндлх, теегин ноһан - өвсд харх.

Темдгүд.