Кичәлин хөөтк керг - үүлдвр, «Зулын авъяс»
методическая разработка по теме

Кичәлин хөөтк керг - үүлдврин методическ белдлһн

Төр: «Зулын авъяс»

Давуллһна кевнь – өрк-бүлин булң  

Овьянова Валентина Владимировна,

Элстин 21-гч тойгта дунд школын

хальмг келнә болн утх зокъялын багш

Күсл:  эк-эцкнриг, сурһульчнриг Зулын авъясла таньлдулх,

             олн-әмтнәннь авъясин тускар медрлинь гүүдүлхд дөңгән күргх,

             хальмг улсин бәәдл-җирһләр үлгүр авч, кен көгшнән тевчдг, кен    

             бичкдүдән эрклүлдг, авъясан хадһлдг сурһмҗ өгх.

Эсвс: хальмг улсин Зулын авъясин тускар эк-эцкнрин, сурһульчнрин  

           медрлинь гүүдүлх, авъясин тууҗин туск зәңгллһнә  материалмудла  

           таньлдад, чинринь цәәлһх, йөрәл дасад өдр-бүрин йовдлд олзлдг дасхх.

Зуралсн даслһна аш: 

           керг-үүлдврин хөөн эк-эцкнр, сурһульчнр иим медрл шиңгәх зөвтә:

• Зулын өмн өдр кедг белдврин тускар;
• Зулын өдр күцәдг авъясин тускар;
• Зулын йөрәл тәвдг.

Сурһульчнрин чадвр:

• Зулын йөрәл тәвдг,
• Зулын туск зәрм авъяс меддг.

Багш: Мендвт, күндтә ээҗ-аавнр, ээлтә эк-эцкнр, халун зүрктә бичкдүд!

        Ирх долан хонгт хальмгудын ик байр болхмн. Эн байрин өдр яһҗ  

            нерәднә?        

Эк-эцкнр, сурһульчнр: Зул.

Багш: Зулын тускар ю меднт? Эн ямаран өдр?

Эк-эцкнр: Эн Зуңква гегәнә өдр.

Сурһульчнр: Зул – хальмгудын нас авдг өдр.

Сурһульчнр: Шин җилин байрин өдр.

Багш: Чик, Зул – нас авдг өдр. Тувад, Моңhлд, Төвдт, Бурятьд миңhн Зулын  

            байр гиҗ тоолна. Эн өдр Зуңква гегәнә нернлә залһлдата.

(Багш цуглрсн улст Зуңква гегәнә тускар келҗ өгнә.)

Багш: Зуңква гегән – алдр нертә бурхн шаҗна үүлдәч, гегәрүлгч, ик номт. Эн  

            Төвд нутгин Амдо һазрт төрсмн. (слайд №)

Багш: Ода ямаран җил?

Сурһульчнр: Ода туула җил.

Багш: Ямаран җил орҗана?

Эк-эцкнр, сурһульчнр: Лу җил орҗана.

Багш: Лу җилән тосий? Яһҗ тосхмн? Зулын өмн ю кенә?

Сурһульчнр: Цаһан тос, шар тос, цаһан өвс, күҗ, зул, насна һол, насна оңһц  

                         белднә. Целвг, тоһш боорцг кенә. Кампадь-балта хулдҗ авна.

                          (Слайд № __)

Багш: Зулдын хот кен белднә? 

Сурһульчнр: Экнр, ээҗнр белднә.

(Сурһульчнр «Ээҗ ю келә?» гидг ду дуулна)

Атхм, атхм, атхм,

Альд күүкд күрлә,

Аав-ээҗдән одла,

Әмтәхн булмг идлә.

Ю күүкд уула?

Юуһар хот келә?

Аав-ээҗдән одла,

Әмтәхн булмг идлә.

Ю күүкд уула?

Юуһар хот келә?

Ээҗ хаш чанла,

Ээҗ боорцг болһла.

Ээҗин чансн хотд

Ээҗин күүкд цадла.

Багш: Хальмг авъясар Зулд үсн зүүтә хот белднә. Мана экнр, ээҗнр йир  

            соньн хот маднд белдҗ.

            (Экнр булмгин, хәәлмшин тускар келәд үзүлнә.)

Эк: Булмг. Дөрвн ик ухр шар тос таавад халулх, деернь хойр ухр һуйр

        бүрҗңнүләд цацх. Бичкн һал деер хотан кех. Баһдхла, хойр ухр немх.

        Һуйринь икәр кехмн биш, акун болх. Хотан болһн бәәҗ, зогслго хутхх

          кергтә. Булмг җөөлрүләд 100грамм үс кеҗ болхмн. 5-10 минут буслһад

          hарhтн. Деернь уста үзм, эс гиҗ талдан зер-земш немҗ болхмн. Невчк

          буслсна хөөн булмг белн.

          Аршан болтха!

Эк: Хәәлмш. Цаһан тосна шаг деер хәәлмш болһна. Уга болхла, 2 ик ухр  

       цаhан тос авад хәәлүлх. Хәәлхләнь, күсдундур шикр немәд хутхтн.    

       Деернь хойр ик ухр һуйр бүрҗңнүләд кеhәд, зогслго хутххмн. Эн хотан

       бичкн һал деер болһхмн. Буслхлань, hал деерәсн һарһад, тәрлкд кеhәд,

       киитн hазрт көргәхмн. Көрхләнь, утхар дөрвлҗләд керчх.

        Аршан болтха!

Багш: Цаһан тос, шар тос, цаһан өвс, күҗ, зул, насна һол, насна оңһц  

            Белдүвидн?

Сурһульчнр: Белдүвидн.

Багш: Целвг, тоһш боорцг, булмг, хәәлмшән болһувидн?

Эк-эцкнр: Болһувидн. 

Багш: Не, тиигхлә, Зулан тосий.

Цуһар: Тосий!

Багш: Зул өдр ю күцәнә?

Сурһульчнр: Өрүн эрт босна.

 Сурһульчнр: Цә чанна.

Сурһульчнр: Цәәһәр, боорцгар дееҗ өргнә.

Сурһульчнр: Һалд  тос хаяд, күңшү үнр һарһна.

Сурһульчнр: Зулын йөрәл тәвәд, цәәһән ууна.  

Сурһульчнр: Элгн-садндан гиичд одна.

Сурһульчнр: Асхнд насна оңһцан өргнә.

Сурһульчнр: Өрк-бүләрн насан авна.

(Цуг эн тоотыг эк-эцкнр, сурһульчнр үзүлнә.)

(Ээҗнр, экнр йөрәл тәвхлә, цугтан йөрәһәд цә ууна.)

Шалаева А.: Цәәд тәвдг йөрәл.

Цә шиңгн болвчн идәнә дееҗ,

Цаасн нимгн болвчн номин көлгн,

Буур җил һарч,

Ботхн җил орҗ,

Авсн җил-насн өлзәтә болҗ,

Ода өмнк-өмнкәснь хөөткнь сән болҗ,

Цуһар амулң эдлх болый!

Канаева Эвита: Зулын йөрәл.

Зулдан герл өгч,

Насн-җилән утдулҗ,

Хуучн насн бат болҗ,

Шин насн өлзәтә болҗ,

Җил болһн байртаһар

Зулан кеҗ,

Цуг әмтн амулң-менд бәәхиг

Олн деедс бурхд өршәх болтха!

Лиджиева Яна: Зулын йөрәл.

Орҗах  лу җил

Өлзәтә болҗ,

Оньдин иигҗ Зулан тосҗ,

Ур-дееҗән өргҗ,

Үсн-тосн элвг-делвг болҗ,

Сансн үүлнь бүтҗ

Кезә чигн амулң менд

Төвкнүн бәәхиг

Олн деедс бурхд евәтхә!

 (Сурһульчнр Балакан А. «Зул» шүлг умшна.)

Үкр сарин чилгч

Хөрн тавн өдр

Үчүкн цагин иргч

Хальмг Зул эндр.

Ээҗ Зул тавлв,

Эргмд герлтә болв.

Насн деерән нас

Немҗ би авув.

Экм цә чанв.

Эцкм дееҗ өргв.

Ээҗ бурхнд мөргв,

Эднд би ханв.

Багш: Зул угтад ямаран ду дуулый?

Сурһульчнр: «Зул ирв»

(Цуһар «Зул ирв» ду караоке хәләһәд дуулна)  

Зул ирвә, Зул ирвә,

Зулан шүтәндән тәвийә!

Зул ирвә, Зул ирвә,

Зулын гегән мандлтха!

Аав, ээҗ, зулан өргийә!

Аав, ээҗ, насан йөрәйә!

Шин җил, шин җил,

Шикр- балтаһар байрлултха!

Шин җил, Шин җил,

Шуурһн, гем уга болтха!

Давтвр:

Җирһлтә бәйә, Җирһлтә бәйә,

Җилән авч зальврийә.

Җирһлтә бәйә, Җирһлтә бәйә,

Җаңгрин кишгт багтыйя!

Давтвр

Зул ирвә, Зул ирвә,

Зулан кеҗ мендлийә.

Зул ирвә, Зул ирвә!

Зу нас наслыйя!