XIX гасыр татар әдәбиятына кыскача күзәтү.XIX гасыр татар әдәбиятына кыскача күзәтү. Поэзиягә күзәтү. А.Каргалый,Х.Салихов, Г.Кандалый, Г.Чокрый, Акмулла, Г.Сәмитова шигырьләреннән афоризмнар уку (презентация)
презентация к уроку (9 класс)

Слайд 1

Тема: XIX гасыр татар әдәбиятына кыскача күзәтү. Поэзиягә күзәтү . А.Каргалый , Х.Салихов , Г.Кандалый, Г.Чокрый, Акмулла, Г.Сәмитова шигырьләреннән афоризмнар уку

Слайд 2

Максат һәм бурычлар : Укучыларны XIX гасыр татар әдәбияты тарихы , XIX гасыр поэзиясе , аның күренекле вәкилләре , иҗат үзенчәлекләре белән таныштыру ; 1. XIX гасыр татар әдәбияты үзенчәлекләре турында мәгълүмат бирү ; 2 . XIX гасыр шагыйрьләренең иҗатларыннан кайбер үрнәкләрне укып анализлау ; 3. Безгә кадәр яшәгән язучылар һәм шагыйрьләр иҗатына хөрмәт тәрбияләү .

Слайд 3

Өй эшен тикшерү Төрекмән шагыйре Мәхтумколый Фирагиның шигырьләрен сәнгатьле уку ; ТҮРКСОЙ халыклары оешмасы турындагы конспектланган мәдәни белешмәне сөйләү

Слайд 4

XIX гасыр татар әдәбиятына кыскача күзәтү Татар халкы, Казан ханлыгы җимерелгәч, дәүләтен дә, иреген дә , әдипләрен дә югалта . Татарлар өчен тарих туктала. XIX гасырда Рәсәйдә завод-фабрикалар төзелә, яңача укыта торган мәктәпләр ачыла , галимнәр, язучылар , композиторлар үсеп чыга. Татар халкы үзенең яшәешен саклап калу өчен көрәшә башлый. Ш.Мәрҗани , Х.Фәезханов, К.Насыйри кебек күренекле галимнәр , Г.Кандалый, М.Ак ъ егетзадә , Р.Фәхретдин, З.Һади кебек талантлы әдипләр туа. Яңа чор әдәбияты милләт язмышы өчен борчыла.

Слайд 5

XIX гасыр татар әдәбияты турында Альберт Яхин фикере : Татар зыялылары : д ө нья үзгәргән . Без артта калганбыз : искечә яшибез , искечә уйлыйбыз , искечә укыйбыз . Бу караңгылыктан без мәгъ рифәт ярдәме белән генә чыга алачакбыз ,-дип аваз сала. Татарлар китаплар бастыра башлый , мәдрәсәләр ача .

Слайд 6

Дәреслек белән эш XIX гасыр үзенчәлекләре турындагы материалны укырга

Слайд 7

XIX гасыр поэзиясенә күзәтү XIX г асыр башы поэзиясендә фикерне кат-кат дәлилләү , тарихтан ышандырырлык мисаллар китерү , дини текстларга , галимнәр фикеренә мөрәҗәгать итү көчле . Бу – Утыз Имәни каләменә хас күренеш . Г.Кандалый иҗатында кеше күңеленең иң нечкә тайпылышларын әдәби образлар рәвешендә тудыруга яңа адымнар ясала. Гарәп телендә проза рәвешендә яшәгән хикәяләрне тезмәгә салу модасы көчле була. Ә.Каргалыйның шиг ъри калыптагы хикәяләре – шуның бер мисалы. XIX гасырның икенче яртысында заман фактларына нигезләнгән сю ж етлы , күләмле шигыр ь ләр саны арта, әдәбиятта рефлектив алымнар куллану көчәя. Ул М.Акмулла иҗатында төп ысулга әйләнә.

Слайд 8

Татар шиг ъ рияте XIX гасырда халыкның җанлы сөйләменә таба кыю адымнар ясый. Бик күп кече формалар (фол ь клор) тезмәләр рәвешендә дөн ь яга килә. Алар татар халкының поэтик фикерләвен ачык күрсәтә һәм нәфис әдәбиятыбызга йогынты ясый. XIX гасыр фол ь клорының күпмедер өлешен музыкал ь мотивка нигезл әнгән лирик җырлар алып тора. XIX гасыр поэзиясе көнчыгыш әдәбияты рухында, мөселман халыклары моңарчы да күтәргән проблемаларга туктала һәм күпчелек очракта тради ц ион темаларны ача . Шул ук вакытта Яңа заман фәлсәфәсе киләсе күтәрелешләргә җирлек әзерли.

Слайд 9

XIX гасыр поэзиясе турындагы дәреслек материалын конспектларга һәм сорауларга җавап бирергә а) Мәгърифәтчелек чорында кемнәр белемле кеше саналган ? б) Урта гасырлар әдәбиятында нинди романнар күпләп язылган ? в) XVIII- XIX гасырлар чиге әдәбиятына кайсы жанрлар хас ? г) Дөнья әдәбиятында кайсы төрки халыкның фольклоры бай дип санала ?

Слайд 10

XIX гасыр шагыйрьл әре иҗаты Әбелмәних Каргалый (1782-1833 нче елдан соң ) Әсирлеккә төшкән дусты турында уйлану Бер көе генә тормас дөн ь яның эше: Бер югары,бер түбән булыр кеше. Бетмәс дәүләт булыр камил гыйлем генә, Мал-дәрәҗә бер килер дә бер китәр.

Слайд 11

Һибәтулла Салихов (1794-1867) “ Әдипләр турындагы җыентык” китабыннан Гаса кеби, аяксызга аяк бул, Олуг юлдан адашканга маяк бул. Гаса – таяк

Слайд 12

Габделҗаббар Кандалый ( 1897-1860) Туганлык кадерен белсә - туган ул, Әгәр белмәсә – бер ачы суган ул. *** Камыш бармак, көмеш тырнак, каләм каш, Сезнең өчен ике күздән ага яш ь.

Слайд 13

Гали Чокрый (1826-1889) Ми ңа арыш икмәге белән чәй булса – җитә. Коймак пешереп , бавырсак әзерләп, Миннән артык фатиха ала алмассыз. Минем догам тәкәллефсез кешеләргә күбрәк. Тәкәллефсез – көнкүрештә ясалма булмаган

Слайд 14

Газизә Сәмитова (1862- 1929) Вакыт берлә табу мөмкин Көмеш , алтын вә якутны. Якутны күпме сарыф итсәң дә, Табып булмас бу вакытны.

Слайд 15

Акмулла (1825-1895 ) Дөн ь яда сүземез бар , үземез юк. *** Түрә, димә, кара, димә – фиг ъ лен кара. Фигълен – эшләгән эшен

Слайд 16

Өй эше 1. А.Каргалый, Х.Салихов, Г.Кандалый , Г.Чокрый, Акмулла, Г.Сәмитова шигырьләреннән афоризмнарны укырга; 2 . Үзегезгә ошаган шигырь юлларын ятларга.

Слайд 17

Сез бик акыллы, эшчән, тәрбияле һәм шәфкат ь ле балалар!