4-ку класска тыва дылда карточкалар
картотека (4 класс)

Опубликовано 23.10.2022 - 13:09 - Чинмит Чечек Бызанчыевна

Карточки по тувинскому языку для 4 класса

Скачать:

Вложение	Размер
tyva_dyl_4_klass_kartochkalar._12.08.2012g._edilgelig.docx	76.88 КБ

Предварительный просмотр:

Кызылдың 5-дугаар Гимназиязының эге класстар башкызы

Чинмит Чечек Бызанчыевна

Тыва дылга 4 класска карточкалар.

Кызыл-2022

I. Сөзүглел.

Карточка 1.

Бөгүн, бирээ, класска, авазы, өөренир, Камаа, чечээн деп сөстерни киирип тургаш сөзүглелден чогаадынар.

Бердинген план ёзугаар сөзүглелди тургускаш бижип алыңар.

План.

Дириг амытанның даштыкы хевири.
Кайда чурттап турарыл?
Бодун алыры, аажы-чаңы.
Чуге ынагыл?

Карточка 2.

Кандыг сөзүглел-дир? Тоожушкун азы чурумал бе?

Чараа-чечен.

Чайгы изиг хүн турган. Арга оймаанга бөлүк уруглар ойнап турган. Уруглар кургаг будук адаандан чараа-чечен тып алган. Караш ону бөргүнге суп алган. Олчазын бажынга эккелгеннер. Тавакка сүт куткаш, шала кырынга салып каан. Чараа-чечен сүтке дегбээн.

Кежээ дүшкен. Орун алдынга чыткан чараа-чечен тавакта сүттү иже берген.

Күс дүшкен. Школаже чоруур ай келген. Оолдар чараа-чеченин дириг-булунга эккелген.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

«Ногаа ажаалдазы» деп чогаадыг-миниатюраны бижиир.

Карточка 3.

Сөзүглел деп чул? Кандыг айтырыгга тоожуушкун созуглел харыылаарыл?

Чижээ:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сөзүглелде каш кезек барыл?

_____________________________________________________________________________

Кезектерге чаргаш, планын тургузуңар.

Часкы.

Часкы дугайында тоол, домак-ла хөй. Часкы шынап-ла, элдеп. Ол куш-даа эвес, аң-даа эвес-тир.

Часкы дыка ажыктыг. Хоралыг куртарны чыып чип турар. Хүндүс оңгар черге удуп хунзээр. Ооң калбак чалгыны плащ ышкаш, бүгү бодун шыптар.

Дүн-даа дүжер. Часкы аңнап чоруптар. Дүне куштар удуур, а часкы оларны солуур.

План.

Карточка 4.

Сөзүглелдин темазы деп чүл?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сөзүглелдин кол бодалы деп чүл?

Чижээ:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бердинген айтырыгларны ажыглап тургаш, сөзүглелди тургускаш бижиир

Чер кырында чүү деп сөс эргимил?
Ава холу, ооң чүрээ кандыгыл?
Аваның чассыдыы, эргелели кымнарга херегил?
Сээң аваңны кым дээрил?
Аваңның дугайында чүнү чугаалап болур сен?
Аваларга сен чүнү күзээр сен?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

II. Сөс каттыжыышкыны

Карточка 5.

Чүнү сөс каттыжыышкыны дээрил?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Кол сөс биле сөглекчи сөс каттыжыышкыны болур бе?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Домактардан сөс каттыжыышкыннарын ушта бижиңер.

Күс дүшкен. Ыяш бүрүзү саргарган . Черниң оъду өңүн өскертипкен. Суурнуң кудумчузунга өөреникчилер ийи үш кылдыр үстүп алган. Бир чамдыызы оңгар каскан. Өскелери ыяштарны олурткан. Үшкүлери суглаан. Улуг улус тараан ыяштарны кажаалап каан.

III. Ажык эвес үннерни дакпырлап бижиири.

Карточка 6.

Тыва дылда каш падеж барыл?

__________________________________________________________________________

Дыт, кодан, аът деп состерни падежтерге өскерт. Кожумактарын ылгаңар.

Ажык эвес үннерни дакпырлап бижиир сөстерден сактып бижи.

IV. Күштүг болгаш кошкак ажык эвес үннер

Карточка 7.

д – т

…илги, …араа, сад…а, …уржулгалыг, …үжүдүн, …урар, …үшкен, …ып, …авакка, …ириг, …араан, …егбээн, …ораан, …умчуун, …ейге, …ургузупкан, …оруг, …епкиижинге, …уткаш, …ооруун, …үргени, …ииңнеп, …ыттың, …уңмаларым, …удугжу, …үштеки, …ывыскан, …ыштанылга, …ыва, …ургаар, …үне, …өөгүп, …аңныыл.

Бердинген сөстерни хөйнүң санынче киирип бижиңер

кырган-______ сан-_______ үн-______ келген-______

кат-_______ эккелген-_______ чораан-______ турган-______

тон-_______ курт-________ билген-______ таан-________

чаан-______ эът-_________ аът-_________

Карточка 8.

б – п

…алык, …илип, …олуп, …илген, …үгү, …үрүзү, …өлүк, …удук, …өргүнге, …оозун, …ирги, …аза, …ерген, …едик, …ажыңның, …өрүк, …елен, …айлаа, …арлар, …ерди, …өштер.

Дараазында чүве аттарындан демдек аттарын чогаадып бижиңер

дыт-______ күс-______ хүн-_______

хат-______ час-______ сиген-______

буян-_____ тон-______ дүк-_______

аян-______ сүт-______ булут-______

Карточка 9.

Шын эвес ажык эвес үжүктү шыйып каавыт.

(Д,т)алган, и(д,т)ик, (д,т)алай, (д,т)аглар, (д,т)өмей, (д,т)ораан, (б,п)ичии, (д,т)оргу, (д,т)оннуг, (б,п)уга, (б,п)елеткээн, (д,т)өртен, (д,т)үүнгү, (б,п)айырлалы, (д,т)идим (д,т)одуг, (б,п)агалар, (б,п)аштаныр, (д,т)ал, (б,п)удуунга, (д,т)амырак.

Сөстүң эгезинге б, п, д, т бижиир беш-беш сөстерден сактып бижи

д т б п

____________ _____________ ______________ ________________

V. Сөс тургузуу

Карточка 10.

Сөс кандыг уткалыг кезектерден тургустунарыл?

Сөстүң тургузуунуң модельдери-биле сөстерден чогаадыңар

тыг , кү ,

к , тар

Карточка 11.

Эртемденниң, тавакка, сүттү, коданны, дытта, орундан, койгунче деп сөстерде чүнүң кожумактарыл? Шыйгаш, демдеглээр.

Дүрүмнү чедир бижи.

Төрел сөстер дээрге

Чижээ:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

VI. Нарын сөстер

Карточка 12.

Кандыг сөстерни нарын сөстер дээрил?_____________________________________

_____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________

Нарын сөстерни канчаар бижиирил?___________________________________________

_____________________________________________________________________________

Нарын сөстерни домактардан ушта бижи:

Чылгыда кандыг-даа чүзүннүг аъттар бар: сарала, ояла, дорала, кара-доруг, ак-бора, ой-сарыг. Кат-чимис, аң-мең кайгамчык-ла хөй. Калдар-оол Оюнович мөге шыырак холу-биле Мергенниң холун дыңзыг тутту.

VII. Нарын домак.

Карточка 13.

Кандыг домакты нарын домак дээрил?

Чижээ:__________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ийиги чергениң кежигүннери –биле домактарны делгереңгейжидер.

(Кайда?) (чүнү?) садып турар?

Таня (чүлерге?) тараа төп берген?

(Кажан?) аңнар (каяа?) оъттап чоруур?

(Кандыг?) эртемденнер хүн-бүрү өзүп турар?

Ам (кайда?) (кандыг?) тараалар чалгаан?

Карточка 14.

Чүге чагырышпаан нарын домак дээрил?____________________________________

__________________________________________________________________________

Чижээ:______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бижик демдектерин салып тургаш дүжүрүп бижиңер:

Ам Аяна аяк чуур Орлан шаланы чуур Суггур чаъс-даа соксаан, хүн көстүп келген Ачам сугну-даа кылган, огород хөлчок эки өзүп эгелээн Күс-даа дүжер, өөреникчилер школага өөренип эгелээр Шапты балды күш төдер, чалгаа кижи ажыл чылзыр Чочак чойган тайга каастаар, чоргаар уруг өг каастаар.

XIII. Чангыс аймак кежигүннерлиг домактар.

Карточка 15.

Кандыг домакты чангыс аймак кежигүннүг дээрил?

Чижээ:______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Чангыс аймак кол сөстерлиг 3 домактан чогаадып бижиир.

Карточка 16.

Чангыс аймак кежигүннерлиг домактарны тып.Чангыс аймак кежигуннерни шыяр.

Бистиң Тывада хой, өшкү, чылгы мал өзүп турар. Час дүшкен, хемнер доштан дырылган. Арбуз, дыня болгаш помидор базарны долган. Өдекте үш, дөрт хире хураган кажаазы бар болган.

Чангыс аймак соглекчилерлиг 2 домактан чогаадыңар.

Карточка 17.

Каапкан бижик демдектерин бижиңер.

Ак хөйлеңниг көк чүвүрлүг кара сапыктыг оол чанывыста келди. Чуртувуста терең хемнер хөлдер бедик даглар делгем ховулар сырый аргалар бар. Салып каан дузаан кезип корген а дузаа ол-ла хевээр турар болган. Чаъс доозулган ынчалза-даа даштын ам-даа сериин соок.

Домактарны ынчалза-даа, биле, база, болгаш деп эвилелдерни киирип тургузуңар.

IX. Дорт чугаалыг домактар.

Карточка 18.

Дорт чугаалыг домактарны номчааш, схемазын тургузуңар.

Ашак тургаш чугаалаан: «Мен дөзүн алыйн, а сен Миша сывын ал». Дүңгүр хап турган хам: «Үстүү оран, өршээ!»-деп, хамнап турган. «Алдын-кыс, бажыңда сен бе?»-деп, авазы айтырган.

Кандыг домакты дорт чугаалыг домак дээрил?

Карточка 19.

Дорт чугаалыг домактарга кандыг бижик демдектери салырыл?

А: «Д» , «Д»-А , А: «Д»-А

схемалар ёзугаар дорт чугаалыг домактардан чогаадып бижиңер.

X. Диалог

Карточка 20.

Дүрүмнү чедир бижи

Диалог дээрге

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Диалогка____________________________________________________________________________________________________________________________________________

эгелеп бижиир болгаш_______________________________________________________

Бердинген домактардан диалог тургускаш бижик демдектерин салыр.

Эрес-оол ойнаар сен бе? Арай элек. Чүнү канчап тур сен? Аяк сава чуп тур мен. Оон чүнү кылырың? Библиотекага ном дужааптар мен. Мен база сээң-биле ном бижидип алыйн.

Карточка 21.

Диалогта каш кижи киржип турарын тодарадыңар.

__________________________________________________________________________

-Кажан үндүңер, угбай?

-Дүүн, субботада

-Кайы хире дыштандыңар?

-Хөлчок эки. Изиг хүннер турган амырадывыс.

2. «Хем эриинге» деп темага диалогтан тургузуп бижиир.

XI. Чүве ады.

Карточка 22.

Чугаа кезектерин айтырыглары-биле сактып бижи.

Далган, саат деп чуве аттарын саннарга, падежтерге өскертиңер.

Карточка 23.

Чуве адының хамаарылга хевири чүнү илередирил?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Чижээ:______________________________________________________________________________________________________________________________________________

–ым, -н, -ын, -зы, -ы, -у, ывыс, ыңар деп кожумактардан чүве адының хамаарылга хевирин тургузуп бижиңер.

Карточка 24.

Бердинген чүве аттарының падежтерин тодарадыңар.

Банкының-…п, банкыга-…п, диктантыны-…п, диктантылардан- …п, областьтар-…п, тракториске-…п, трактористер-…п, сентябрьже-…п.

Чуве аттарын саннарга, падежтерге өскерлирин чижектер-биле бадыткаңар.

Карточка 25.

Айтырыгларга харыылаар

Чүве ады чүнү илередирил?

__________________________________________________________________________

Кандыг чугаа кезектери падежтерге өскерлирил?

__________________________________________________________________________

Орус дылдан үлегерлеп алган сөстерни сактып бижиңер

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сентябрь, танк, чурттар, вагон деп сөстерни падежтерге өскертиңер.

XII. Демдек ады.

Карточка 26.

Дүрүмнү сактып тургаш каапкан сөстерни киирип бижиңер.

а) Демдек ады- …………… кезээ, айтырыглары ………………, ……………… б) Демдек ады чүвелерниң …………………, …………………… көргүзер. в) Демдек ады домакка ………………….. адынга хамааржып чоруур.

2. Ыттар, оруннар, сынның тавакка деп чүве аттарынга хамааржыр демдек аттарын тывыңар.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Карточка 27.

Удурланышкак уткалыг (антоним) демдек аттарын чедир бижиңер.

Бедик - …………….., терең - ……………………,

арыг - ………………, чалгаа - ……………………,

ажыг - ………………, чевең - …………………….,

бедик - ………………, ак - ………………………..,

терең - ………………, аар - ……………………….,

кадыг - ……………….., узун - …………………….

Демдек аттарын хамаарышкан чүве ады-биле ушта бижип алыңар.

Ак, кара, сарыг сергелерниң дүгүнден кылган тевектер, өң-баазын кылдыр будаан кажыктар бар. Олар эът-хан сайзырадыр, аваангыр тудунгур чорукка чажындан чаңчыктырар оюннар-дыр.

Бичии куу булут суггур чаашкынны төге бээр.

Чоогувуста чыкпак дыт дөзүнге чаглактанып четтикпейн чорувуста, аязы бээр.

Карточка 28.

Укталган болгаш укталбаан демдек аттары чүзү-биле ылгалып турарыл?

Чижээ:

укталган укталбаан

________________________ ____________________________

Схемалар ёзугаар демдек аттарын сактып бижиңер.

дуг, тыг, лыг,

ныг, кы, гы

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Карточка 29.

Йөрээлден демдек аттарын дыйлагар щыйыг-биле ылгаңар.

Арат чон тодуг-догаа болзун,

Азыраан малы менди турзун,

Ажы-төл амыр-тайбың, кадык болзун,

Айыыл-халап, аарыг-човулаң таварышпазын.

Эптиг –чөптүг, эки-ле чуртазыннар!

Домактарга демдек аттарын киирер.

………………... арыгга чоруурга чалгааранчыг-даа, ……………………. Куштарның ………………….. ырызы дыңналбас. …………………..бүрүлер бөөлдендир хадып турар. Шиви чааскаан улам өң кире берген. Ооң ……………… бүрүлери эртенги, ………………….. салгынга ………………………. ногаан апаар. ………………………….. хүннер эгелээн. ……………………..... чаъс чаап турар. Бо күстүң демдектери-дир.

Карточка 30.

Үлегер домактарны эде тургус. Демдек адының адаан шыяр.

а) Кыс, томаанныг, адалыг, угаанныг, оол, иелиг.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

б) Бактадыр, кижи, кежээ, чалгаа, кижи мактадыр.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

в) Чылды, хүн часкы, чемгерер.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Кижилерни көргүзер сөстерден тургус.

Эм - … мал - …

садыг - … трактор - …

ном - … шүлүк - …

хеме - … далай - …

чурук - … даг - …

тудуг - … тудар - …

ажыл - … аң - …

ыры - … сад - …

тараа - …

XIII. Сан ады.

Карточка 31.

Сан адының дугайында чүнү билир сен?_____________________________________

__________________________________________________________________________

Чижээ:______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ийи дугаар сан ады кирген, ийи түң сан ады кирген домактардан чогааткаш бижип алыңар.

XIV. Ат орну.

Карточка 32.

1. Дүрүмнерде каапкан сөстерни чедир бижиир.

а) Ат орну – чугаа кезээ, …………………………………………. орнунга хереглеттинер.

б) Арынның ат оруннары:____________________________________________________

__________________________________________________________________________

в) Арынның ат оруннарының айтырыглары:_____________________________________

__________________________________________________________________________

2.Сен, силер деп сөстерни падежтерге өскертиңер.

Карточка 33.

Домактарда ат оруннарынче айтырыгдан салып, падежин тодарат.

Мээң тараан чечээм өзүп келген. Оларны удавас авалары ап алыр. Аңаа сүт кудуп бердим. Сенде чурукчу болур салым бар-дыр. Оон дүүн чаа ээп келдивис.

Чогуур черлерге чүве аттарын ат оруннары-биле солуңар.

Аңмаар.

Сыйтылаа куске аажок тодуг чурттап турган. Ол хүн бүрү семирип орган. Черге үңгүр казып ап, үңгүрнүң дүвүн алгыдып алган. Үңгүрже курлавыр чемин дажыглап алган. Чеми эвээш ышкаш сагындырган. Кожа база бир үңгүр казып алган.

XV. Кылыг сөзү.

Карточка 34.

Кандыг чугаа кезээ үелерге, арыннарга, саннарга өскерлирил?

__________________________________________________________________________

Кылыг сөзүнүң саннарга арыннарга өскерлирин бадыткаңар.

Карточка 35.

Ажыттырар, оттурупкан, суггарып деп кылыг сөстерин үелерге өскертиңер.

____________________ ______________________ __________________

Кылыг сөстери:

Хөйнүң саны, амгы үе - ______________________________________________________

Чангыстың саны, эрткен үе - _________________________________________________

Хөйнүң саны, келир үе - _____________________________________________________

Сактып бижиңер.

XVI. Кылыг сөзүнүң дужаал хевири.

Карточка 36.

Кылыг сөзүнүң дужаал хевири чүнү илередирил?_____________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Чижээ:______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Дужаал хевирниң кылыг сөстеринче айтырыгдан салгаш ийи шыйыг-биле шыяр.

Чагыг.

Өскелерге үлегер кылдыр эки өөрен. Хүн-бүрү өөренген чүүлдериңни катапта. Кичээл бүрүзүнге эки белеткен. Шүшпең болба, чалгаа чорба. Эрес, орлан, ажылгыр бол. Ажылдың бичезинден өкпелеве. Аяк-сава чуп, аваңга дузалаш. Бодуңдан бичелерге сагыш сал. Бодуңдан улугларны хүндүле. Бодуңну мактанма. Кезээде биче сеткилдиг чор.

Карточка 37.

Дужаал хевирниң кылыг сөстериниң арнын, санын айтыңар.

Чечектелзин - ______________________________________________________________

Эдип турайн - ______________________________________________________________

Суггарыңар - ______________________________________________________________

Чыскаалзыннар - ___________________________________________________________

Доктаат - __________________________________________________________________

Деңнежиили - ______________________________________________________________

Кылыг сөстерин дужаал хевириниң 2-ги арнынга чаңгыстың санында турар кылдыр өскертиңер.

Чурууйн, билир, суглаңар, ойнаан, номчузуннар, ырлап тур.

Чурууйн - _________________________________________________________________

Билир - ____________________________________________________________________

Суглаңар - _________________________________________________________________

Ойнаан - __________________________________________________________________

Номчузуннар - _____________________________________________________________

Ырлап тур - ________________________________________________________________

XVII Кылыг сөзүнүң даар хевири.

Карточка 38.

а) Кылыг сөзүнүң даар хевири кандыг айтырыгларга харыылаарыл?

_____________________________________________________________

Чижектерден киириңер: ______________________________________________________________

______________________________________________________________

б) Даар хевириниң кылыг сөзү кандыг кожумактарлыгыл? ____________________________________________________________

Чижээ:__________________________________________________________________

______________________________________________________________

Даар хевирниң ийи кылыг сөзүн арыннарга болгаш саннарга өскерлирин бадыткаңар.

_________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Карточка 39.

Дараазында кылыг сөстерин:

ырла, бижиңер, дыңна, көрзе, чорууйн, барза, өөренир, камгалаар, берген, ойнап, дыңнадым, составтыг кезектерге сайгарар.

«Мээң хоорайым» азы «Бистиң суурувус» деп чогаадыг бижиир. Чогаадыгда кылыг сөстериниң үелерин тодарадыр.

XVIII Наречие.

Карточка 40.

Наречие деп чүл?

__________________________________________________________________________

Домактарда наречиелерже айтырыглардан салыңар.

Ававыс үргүлчү бай улустарга ажылдап чораан. Кажаада бызаалар инек-биле кады турбайн турар. Сырый-сырый чыскаалыңар. Оглу одаг үстүнден медээжок маңнап орган.

Наречиелерни ажыглап тургаш, дөрт домак чогаадыр.

Ажыглаан литературалары

А. К. Ойдан-оол, Э. Д. Ондар. 1-4 класстарга тыва дыл болгаш номчулга программазы. –Кызыл. – 2000
Э. О. Ондар. Методиктиг сүмелер. Дөрт чылдыг эге школаның 2-ги клазының «Тыва дыл» ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. –Кызыл. – 1991.
А.К. Ойдан-оол. Методиктиг сүмелер. 4-кү класстың тыва дыл ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. –Кызыл. – 2007.
А. А. Алдын-оол. “Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы. 4 чылдыг эге школаның 1-4 класстарынга. –Кызыл. – 1998.