3-ку класска тыва дылда ажык кичээл.
план-конспект

3-кү класска тыва дылда ажык кичээл.

Тургусканы: Чулдум Аржана Андреевна

Болур хүнү: 14.02.2019 чыл.

Кичээлдиӊ темазы: Сан ады.

Ниити сорулгазы: Сан адыныӊ утказы болгаш айтырыглары-биле таныштырар. Сан адыныӊ чуве ады-биле холбаазын билиндирер.

Өөреникчилерниӊ угаан-медерелин, дыл-домаан сайзырадыр, сөс курлавырын байыдар.

Кичээлге бодун шын алдынып, идепкейлиг болурун чедип алыр.

Өске кичээлдер-биле харылзаазы: сан кичээлинде алган билиглериге даянып сан дугайында билиин чедип алыр.

УУД: демниг болгаш бот ажылдажылгазын чедип алыр; саннар-биле амыдыралга каяа-даа таваржы бээр болганда шын болгаш чедимчелиг ажыглап билирин чанчыктырар.

Уругларныӊ аразында быжыг харылзаазын бөлүк, эжеш ажыл-биле чедип алыр.

Арга-методтары: тайылбыр,көргүзүг, беседа

Дерилгези: ноутбук, проектор, чуруктар, карточкалар, тыва хептер.

Кичээлдин чорудуу.

1.Организастыг кезээ.

-Экии, уруглар! Мени Чулдум Аржана Андреевна дээр. Бөгун силерниӊ тыва дыл кичээлин мен эрттирер мен.  Бо кичээлде башкылар база аалдап чедип келген. Ынчангаш башкылар-биле мендилешкеш,  идепкейлиг ажылдаалынар.

1-ги слайд.  

Хөглүг коӊга кынгырт диди

Кичээл шагы эгеледи

Кончуг оожум олурупкаш

Кичээнгейлиг өөрениили.

Аалдап келген башкыларга

Амыр-ла бе, амыр!

2. Катаптаашкын.

- Бо чоокку үеде кандыг байырлал болуп эрткен ийик, уруглар? (Шагаа)

-Шагаа дээрге кандыг улустуӊ байырлалы-дыр, уруглар?

(Тыва улустуӊ национал байырлалы)

-Шагаа тыва чоннуӊ эрги чылды удээриниӊ, чаа чылды уткуурунуӊ улуг байырлалы.

- Тыва чоннуӊ национал идик хеви кандыг болурул?

- Бо чүү? (платье)

- Платье кандыг? (чараш, тыва, чылыг, көк)

- Бо чүү?  (бөрт)

- Бөрт кандыг? (чараш, чаа, арыг, чылыг, тыва, көк)

- Бо чүү? (чавага)

- Чавага кандыг? (чараш, …)

-Чавага чүлүг? (чинчилиг, угуулзалыг)

- Бо чүү? (идик)

- Идик кандыг? (чылыг, чараш, хүрен)

- Бо чүү? (тон)

-Тон кандыг? (алгы, кышкы, чылыг, чараш, бичии )

-Бо чүү? (хөректээш)

-Хоректээш кандыг? (чылыг, алгы, кок, бичии)

- Кандыг? чулуг? деп айтырыгларга харыылаттынар состер кандыг чугаа кезээ болурул? (демдек ады)

-Эр хейлер!

3. Кичээлдин темазын тодарадыры.

2-ги слайд.- Ам «Чажыт сөсту тып» деп оюндан ойнаптаалынар

- Бо чижектерни бодавышаан чажыт сөсту тыварын кызыдаалынар.

- Он көвүдедиир он. Көвүдээшкини каш болурул?     10*10=100 (С)

- Он беш көвүдедиир алды. Көвүдээшкинни кажыл?     15*6=90 (А)

- Сезен беш казыыр он беш. Ылгалы кажыл?  85-15=70  (Н)

- Бежен үлээр беш. Онаашкыны кажыл?      50:5=10 (Ы)

   - Чээрби беш кадар он беш. Туӊу кажыл?   25+15=40 (Д)

- Чүс казыыр бежен. Ылгалы кажыл?  100-50=50 (А)

- Ам саннарныӊ эвээжээн аайы-биле чүү деп сөс үнүп келди, уруглар?

- Бөгүн чүнү өөренир-дир бис?  (сан ады)

- Эр хейлер! Саннарны бистер кайда хереглеп турар бис? (Садыгдан чем садып алырда, концерт көөрде, Шагаан-Арыг бадарда, компьютерге ойнаарда…)

- Шын-дыр, уруглар. Саннар бистиӊ амыдыралывыска чугула херек.

4. Чаа тема-биле ажыл.

А) Айтырыгларга харыылаары.

- Школаже кел чыда почтальонга таваржы бээримге, почтальон силерже чагаа чоргузупту, уруглар? (башкы сумкадан чагаа уштуп эккээр)

- Кымдан келген чагаа-дыр,чагаанын иштинде чуу бар-дыр, ажыдыпкаш номчуптунарам, уруглар? (Чагаа хавынын иштинден: чагаажыгаш биле Билбеспейнин чуруун уштуп эккээр. Чагааны бир оореникчиге номчудар Билбеспейнин чуруун самбыраже азар)

(уругларнын харыызы)

- Билбеспей силерниӊ-биле таныжып алыксап турар шей, уруглар. Билбеспей-биле таныжып аар бис бе? Бодунуӊ чуруун база чоргузупкан. (ийе)

-Билбеспейниӊ карточкада айтырыгларын кым номчуптарыл?

- Каш харлыг силер?  (тос)

-Каш дугаар класста өөренип турар силер? (үш дугаар)

- Клазыӊарда каш өөреникчи барыл? (чээрби)

- Уругларныӊ саны чеже? (уругларныӊ харыызы)

-Оолдарныӊ саны чеже? (уругларныӊ харыызы)

- Бо сөстер кандыг айтырыгларга харыылаттынар болду? (каш?, чеже? каш дугаар? кашкы?)

Б) Ном-биле ажыл

- Эр хейлер! Ам шупту номуӊарныӊ 100 дугаар арынын ажыткаш дүрүмнү номчуптаалыӊарам.

Чүвелерниӊ санын болгаш дугаарын көргүзер, каш? чеже? каш дугаар? кашкы? деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээн сан ады дээр. Сан ады домакка чүве ады-биле хереглеттинер:

Чурук-биле ажыл:

- Бо чүлер? (адыглар)

- Каш адыг? (дорт адыг)

- Бо чүү? (ховаган)

- Каш ховаган? (чангыс)

- Бо кымнар? (уруглар)

-Каш уруг? (беш уруг)

- Чүве аттары: чүлер? адыглар, чүү? ховаган, кымнар? уруглар.

- Бир эвес чүвелерниӊ узун санын көргүзүп турар болгаш каш? чеже? деп айтырыгларга  харыылаттынар болза түн сан ады болур:  (каш кижи?) он ийи  кижи

 (чеже койгун?) беш койгун.

А бир эвес чувелернин чурум-чыскаалын, дугаарын айтыр болгаш каш дугаар? кашкы? деп айтырыгларга харыылаттынар болза дугаар сан ады болур: (Каш дугаар класс?) бир дугаар класс, (кашкы одуруг?) ийиги одуруг.

 В) Бижимел ажыл

- Ам эжеш ажылдаар бис. Парта бүрүзүнге карточка үлеп бээр мен. Карточкада сөстерни кандыг сан ады деп бодаар силер: түн сан ады бе азы дугаар сан ады бе. Айтырыгларын салбышаан 2 бөлукке чара бижиир.

- Бижип доозупкан уруглар туруп келгеш харыылаптар.

- Эр хейлер! Ам шупту оожум туруп келгеш сула шимчээшкинден кылыптаалынар, уруглар. Мени өттүнүп саннавышаан шимчээшкиннерни кылыр бис.

Сула шимчээшкин

5. Быжыглаашкын.

Бѳлук ажылдаары

- Ам бо кичээлде чаа темавысты кайы хире билип алганыӊарны хынавышаан бөлүк-бөлүк болуп алгаш ажылдап көрээлиӊерем. Кайы бөлүк эӊ найыралдыг, чурумнуг болур эвес.

Мен силерге чагаа бижиир саазын үлеп бээр мен. Ол саазынга Билбеспейже чагаа бижиир силер. Чагааны бижиирде Билбеспейниӊ салган айтырыгларынга харыылавышаан Билбеспейже айтырыглардан салыр силер. Сан аттарын киирип тургаш бижиир. Сан аттарыныӈ адаан шыяр.

(Бѳлүк бүрүзүнүӊ чагаазын номчуур. Сан аттарын айтырар).

5. Кичээлдиӊ туӊнели. Рефлексия.

-Кичээлге кандыг чугаа кезээ-биле таныштывыс? (Сан ады)

- Сан аттары кандыг айтырыгларга харыылаттынар болду? (каш? чеже? каш дугаар? кашкы?)

- Бир эвес кичээлде шупту билиглер менээ билдингир болду, ону эки билип алдым дээр болзунарза 1- каттырып турар арынчыгашты,

- Кичээлде арай-ла бергедежип турдум, ынчалза-даа шупту чүүлдерни билип алдым дээрде 2-ги арынчыгашты,

- Кичээлде бергедежип турдум, чүү-даа билип албаадым дээр кижи 3-ку муӊгарап турар арынчыгашты кѳдүрер.

1)2) 3)

6) Онаалга.

-Эр хейлер! Ам бажыӊга кылыр онаалганы шупту бижип алыр.

Дүрүмнерни каттаптаар, арын 100-101.

Мергежилге 260, арын 100.

- Кичээлге идепкейлиг ажылдааныӊар дээш четтирдим, уруглар!