рабочая программа "Узэглэл"
рабочая программа (1 класс)

ТАЙЛБАРИЛГЫН БЭШЭГ

«Үзэглэл» гэһэн һуралсалай номууд ба бэшэлгын дэбтэрнүүд шэнэ базисна һуралсалай түсэбтэй  ба гүрэнэй стандартын эрилтэнүүдтэй, Россиин  эрдэм болбосоролой шэнэдхэлгын шухала шэглэлнүүдтэй нягта холбоотой.

Хэнэйшье мэдэһээр, эхин һургуули хадаа саашанхи эрдэм бэлиг шудалалгын ба ажабайдалай үргэн харгыда гаралгын үндэhэ hууринь боложо үгэнэ. Тиимэhээ үхибүүн бүхэндэ хүгжэн hураха арга боломжонуудые олгуулха ёhотойбди.

Эхин hургуулида үзэгдэдг буряад хэлэнэй гол зорилго: түрэл буряад хэлэн дээрэнь бэшүүлжэ, уншуулжа, харилсуулжа hургаха; буряад хэлэн гэhэн наукатай танилсуулха.

Эхин классуудта түрэл хэлэ зааха тодорхой зорилгонууд гэхэдэ:

1. Хэлэн ухаан хоёрой хоорондо нягта холбоото байдаг дээрэhээ үхибүүдые түрэл хэлэндэнь hургахадаа, тэдэнэй ухаан бодолые хүгжөөхэ, баяжуулха.
2. Һурагша бүхэниие зүбөөр, уран гоёор, удхыень ойлгон уншаха дадалтай болгохо.
3. Түрэл арадай ёhо заншалнуудые болон сэсэн мэргэн hургаалнуудые ойлгуулха.
4. Эхэ орондоо, түрэhэн тоонто нютагтаа, түрэл хэлэндээ, арад зондоо, бэшэшье үндэhэтэндэ дуратайгаар хүмүүжүүлхэ.
5. Һурагшадай аман хэлэлгые хэшээл бүхэндэ баяжуулангаа, тэдэниие эли тодоор, литературна хэлэн дээрэ хэлүүлжэ, hанал бодолыень алдуугүйгөөр, сэбэр гоёор бэшүүлжэ hургаха гэхэ мэтэ.

Нэгэдэхи класста буряад хэлэ үзэхэ гол ба тодорхой зорилгонуудые бэелүүлхын тулада зохёогдон хэблэгдэhэн тусхай комплектнүүд: номууд «Үзэглэл», «Мүшэхэн», ажалай дэбтэрнүүд хэлэгдэнэ.

Грамотада hургалгын үе буряад хэлэ үзэлгын бэлэдхэлэй үе гээд нэрлэхэдэ болоно. Энэ үедэ үхибүүд түрэл хэлэнэйнгээ абяануудай системэтэй, тодорхойлбол: үзэгтэй зэргэсүүлэ абяантай танилсана, аялган болон хашалган абяануудые, хонгёо, бүдэхи, хатуу, зөөлэн хашалган абяануудые, эрэ ба эмэ абяануудые илгаруулжа, уншажа hурана, тиихэдэ хөөрэhн, асууhан, шангадхаhан мэдүүлэлнүүдэй аянга ойлгожо абана. Үхибүүд абяануудые үгүүлжэ, үзэгөөр харуулжа, бэшэжэ, үгые үенүүдтэ, үенүүдые абяануудта хубаажа hурана,үгүүлэгдэжэ байhан үгэ сооhоо абяануудые илгажа hурана.

Тиихэдэ грамотада hургалгын үедэ үхибүүд зүб бэшэжэ hурана: буряад хэлэнэй гол дүрим болохо аялганай тааралдалтай практиечска аргануудаар танилсана, тэрэ зуураа үгын бии бололгые ойлгожо абаха боломжо баhа үгтэнэ.

Үгэ гэhэн ойлгосо үзэхэдөө, тэрэ гансашье үгүүлэгдэнэ бэшэ, үшөө юумэ, тэмдэг, үйлэ нэрлэнэ, үгэ бүхэн ямар бэ даа удхатай байна гэжэ ойлгоно.

Үгэнүүдтэ асуудалнуудые табихадаа, хоорондонь холбон харилсуулхадаа, hурагшад морфологиин талаар түрүүшын ойлгосонуудые мүн лэ практическа аргаар олоно.

Грамотада hургалгын үедэ мэдүүлэл, текст гэhэн ойлгосонууд үгтэнэ. Һурагшад мэдүүлэл бүхэн бэшэг дээрэ хоорондоо точконуудаар илгагдадаг,  эхиндэнь ехэ үзэг бэшэгдэдэг гэжэ ойлгоно, мэдүүлэлнүүдые үгүүлжэ байхадаа, тусхай аянга хэрэглэнэ, тэрээн сооhоо үгэнүүдые илгажа hурана, мүн мэдүүлэлнүүдые дэлгэрэнгы болгохо шадабаритай болоно.

Текст уншажа эхилхэдээ, үхибүүд уншалга гэжэ тусхай ажаябуулгын онсо журамуудтай танилсана, зүбөөр уншажа һурана.

Грамотада hургалгын үеын дүүрэһэнэй удаа үхибүүд мэдүүлэл болон текст тухай мэдэсэеэ практика дээрэ һорино, мэдүүлэл бэшэг дээрэ зүб харуулжа һурана.

Эхин һургуулида буряад хэлэ үзэжэ байхадаа, үхибүүд хэлэнэй системэтэй практическа аргаар танилсана, абяан, морфемэ, үгэ, холбоо үгэ, мэдүүлэл, текст гэһэн хэлэнэй зүйлнүүдтэй танилсана, тэдэнэй хоорондохи харилсаа ойлгожо абана. гол зорилгонууд

Хэлэлгын нюусанууд гэһэн нэгэ бүлэг программа соо илгарна. Тэрэнэй гол тшэглэл хадаа хэлэлгэ хүгжөөлгэ болоно. Хэлэлгэ хүгжөөлгын гол зорилгонууд гэхэдэ иимэнүүд:

    1.Үхибүүдэй үгын нөөсэ баяжуулга. Энэ хадаа үгын удха ойлгохо, нэгэ түрэл үгэнүүдые нэрлэхэ, үгэнүүдые темэнүүдээр бүлэглэхэ, адли удхатай үгэнүүдэй зэргэ зохёохо, словаряар хүдэлмэрилхэ г.м.шадабаритай болгохо.

    2.Хэлэлгын грамматическа тала хүгжөөлгэ. Хүнүүд харилсахадаа, үгэнүүдые хоорондонь холбон, һанал бодолоо дамжуулна гэжэ ойлгуулха, тиин үгэнүүдэй хоорондохи холбоо олгохо, холбожо шадаха, мэдүүлэлнүүдые зохёохо, тэдэнээ аянгалха, дэлгэрэнгыгээр һанал бодолоо дамжуулха аргатай болохо, текст зохёожо шадаха-иимэ шадабаринуудтай болохо аргатай.

    3. Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ. Үхибүүдые өөһэдөөрнь һанал бодолыень хэлүүлжэ, аман болон бэшэгэй хэлэлгын аргаар дамжуулжа һургаха, тиихэдээ яряанай хэлэн, һуралсалай номой хэлэн, уран зохёолой хэлэн, очек, мэдээсэлэй хэлэн ямар байдаг юм гэжэ ойлгуулха, эдэ стильнүүдтэ тааруулан

Текстнүүдые зохёолгожо һургаха, хэлэлгын янзауудтай танилсуулха.

    4.Уран хэлэлгэ хүгжөөлгэ тала. Үхибүүдые хэрэгтэй аянгатайгаар, эли тодоор, зүб үгүүлбэритэйгээр  хэлүүлжэ һургаха.

Буряат хэлэ эхин шатын һургуулида үзэхэдөө, һурагшад хайшаашье тэгшэ, юрэнхылэгдэһэн шадабаринуудай (универсальные учебные действия) болохо ёһотой.

1 класс Үхибүүдэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) – өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно).

Бэеэ гуримуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД):

- багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;

- хэшээлдэ юу хэһэнээ хойно хойноһоонь тоолохо;

- юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать);

- өөрынгөө нүхэдэйнгөө ажал багшатпяа сугтаа урид зохёогдоһон тусхай критеринүүдээр шалгаха;

- багшын үгэһэн түсэбөөр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательныеУУД):

- номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгүүдэй үү ргэ ойлгохо;

- зураг хаража гү, али текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хмата дүн гаргаха;

- үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель, болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ;

- текстын удха дамжуулха.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- өөрынгөө һанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха;

- хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэһэниие ойлгохо;

- урин гоёор уншаха, хөөрэхэ;

- классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхидхэхэ, ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ;

- хъоёр хоёроороо, бүлэг бүлэгөөр хүдэлхэ, тиихэдээ олон ондоо «тушаал» бэе дээрээ абаха: ударидагшын, даабари дүүргэгшын, бэшээшын г.м.

Буряад хэлээр шадабари  (предметные результаты):

- мэдүүлэл болон текст илгаруулха;

- уншаһанайнгаа удхаар багшын асуудалнуудта харюусаха;

- үгын абяануудые нэрлэхэ, илгаха, абяан ба үзэг гэһэн ойлгосонуудые бусайдуулхагүй, үгэ үенүүдтэ хубааха;

- аялган абяануудай гол үүргэ ойлгожо абаха, тэдэнэй тааралдаха, һубариха ёһо ойлгохо, тэрээн дээрэ үндэһэлэн уншаха;

- мэдүүлэл бэшэг дээрэ харуулха:

- мэдүүлэлэй һүүлдэ сэглэлтын тэмдэг табиха;

- буулгажа бэшэхэ.

Нэгэдэхи класста буряад хэлэндэ 165 час үгтэнэ, недели соо 5 час.

Грамотада  һургалга хоёр хубиһаа бүридэнэ: бэлэдхэлэй ба үзэглэлэй.

Бэлэдхэлэй үе (6 час).

Бэлэдхэлэй үе нэгэ недели соо үнгэргэгдэхэ болоно. Бэлэдхэлэй үеын шухала ойлгосонууд: үгэ, абяан, аялган ба хашалган абяанууд, мэдүүлэл, хэлэлгэ. Энэ бэлэдхэлэй үедэ үхибүүн асуудал шагнажа ба ойлгожо һураха, үгтэһэн темэеэ хөөрэжэ һураха.

Үзэглэлэй үе (64 час).

Үзэглэлэй үедэ үхибүүн үгэнүүдые зүбөөр үгүүлжэ, фонетическэ шүүлбэри хэжэ һурана, аялган ба хашалган абяануудые тэмдэглэһэн үзэгүүдтэй танилсана, нээмэл ба хаамал үенүүдые илгаруулжа һурана.

Үзэглэлэй удаадахи үе (

Үзэглэлэй удаадахи үе дабталгаар эхилхэ. Үзэглэлэй үедэ ойлгожо абаһан абяан ба үзэгүүдээ һурагшад дахин дабтажа, уншалгынгаа шадабариие улам һайжаруулха болоно. Энэ үедэ хэлэлгэ хүгжөөлгэдэ гол анхарал табигдаха: ушар тиимэһээ удхаараа үхибүүдтэ һонирхолтой, ойлгосотой богонихон онтохонууд, рассказууд, шүлэгүүд олоор хэрэглэгдэжэ, текст дээрэ элдэб янзын хүдэлмэри хэшээл бүхэндэ ябуулагдаха ёһотой. Сюжетнэ болон предметнэ зурагуудые хараад, мэдүүлэлнүүдые зохёохо дадалтай болгохо.