Элективный курс "Буряад онтохонууд"
элективный курс на тему

Буряадай республикын  hуралсалай болон эрдэм ухаанай министерство

Ивалгын аймагай Дээдэ - Ивалгын дунда  hуралсалай  hургуули

Элективнэ курс

«Буряад онтохонууд»

 Классууд – 2,3.4

Yгтэhэн саг – 34

Дуургэбэ: Батомункуева С.Н.

2012 он

Программын байгуулга.

2 - 4 классуудай  «Буряад онтохонууд» гэhэн программа удаадахи булэгYYдhээ буридэнэ:

1. Тайлбари бэшэг.
2. Календарна – тематическа тYсэб.
3. Уншаха, шагнаха зохёолнууд
4. «Буряад онтохонууд» гэhэн программын эмхидхэлгын эрилтэнYYдэй карта.
5. Шалгалта Yнгэргэхэ даабаринууд
6. Хэрэглэгдэhэн литература

1.Тайлбари бэшэг

МYнөө Yедэ hургуулинуудай шэнэ шэглэлтэйгээр хYдэлжэ,  hуралсалай удха хубилгажа байhан Yедэ, гол анхарал арюун сэдьхэлтэй, зохёохы бэлигтэй хYниие хYмYYжYYлхэ орёо асуудал табигдана. Федеральна гYрэнэй  hуралсалай стандартын ёhоор YхибYYд Yдэhоо хойшо элдэб янзын кружогуудта сагаа Yнгэргэхэ болоно.  Энэ программа хоёрдохи жэлээ hуралсалай тYсэб соо орожо хэрэглэгдэнэ.Сэбэр сэдьхэл, арюун бодол, зохёохы  арга  шадал  хYмYYжYYлгын гол зэбсэгынь уран Yгэ болоно. YхибYYд бага наhанhаа буряад, ород ба олон арадуудай баялигтай, илагаяа уран Yгын удха шанартай танилсажа, бэеэ даагаад уран зохёолнуудые саг Yргэлжэ уншаха дадалтай болоно.

Программын гол зорилгонууд болбол YхибYYдэй Yгэ хэлые баяжуулха, hанал бодолоо хэлэжэ шадаха холбоотой хэлэлгэ хYгжоохэ, элдэб жанрай аман  уран зохёолтой танилсуулха, хун зоной ажабайдал, байгаалиин узэгдэл тухай ойлгосыень Yргэдхэхэ, YхибYYдые хYмYYжYYлхэ гэhэн зорилгонууд.  Программа буряад хэлэн гYрэнэй хэлэн гэhэн hургуулинуудта хэрэглэжэ болохо.

Буряад онтохонууд hурагшадта мэдэсэ Yгэхэhөө  гадна, тэдэниие уран зохёолнуудай образуудай нYлоо доро  hайхан абари зан, тYрэл арадаа, турэлхи хэлэндээ унтаршагуй дурлал хYмYYжYYлхэ ёhотой. Буряад онтохонуудые уншажа, сэдьхэлээрээ мэдэржэ буряад арадай  заншалнуудые, сэсэн  hургаалнуудые ойлгохо, бодожо Yзэхэ  hургаал элируулхэ.

Энэ программын байгуулга болон  hургаха технологи хоёр гол заршамууд дээрэ ундэhэлэн зохёогдобо: художественно – эстетическэ болон литературоведческэ. Нэгэдэхинь, уран зохёол уран гээшэ Yгын искусство гэжэ зохёолые бурин бутэн ойлгохые хангаха, хоёрдохинь, зохёолой  анализ хэлгэдэ комплексно хандалга элируулхэ.

Литературна зохёолнуудые  уншахадаа hурагшад уран зохёолшын зохёохы замайнь онсотой, ажабайдалай дYршэлтэй танилсана. Тиигэбэшье  бага наhанай hурагшадай наhанай онсо хараадаа абажа, уран зохёолшын hонирхолтой онтохонуудтай юрэнхыгоор танилсуулха ёhотой.

«Буряад онтохонууд» гэhэн программа Yзөөд,  hурагшадай аман хэлэлгэ  ба  hYбэлгэн ухаан хYгжэхэ. YхибYYдэй  hонирхол, эрмэлзэл, анхарал татаха.

hурагшад  hуралсалай жэлэй эсэстэ онтохонуудай удхыень ойлгожо, зYбоор, нэгэ жэгдэ тYргэноор, уран гоёор уншажа, YгэнYYдээ эли тодоор YгYYлжэ, мэдуулэлэй hYYлдэ аянгалжа, мэдYYлэлэй хоорондо зогсолго хэхэ дадал оложо абаха.

Календарно – тематическа тусэб – 2 класс

1. Аман Yгын абдарhаа (30 саг)

2. Буряад нааданууд (4 саг)

Календарно – тематическа тусэб – 3 класс

1. Литературна онтохонууд (14 саг)

2. Буряад мэдээжэ ульгэршэд (13 саг)

2. Буряад нааданууд (7 саг)

Календарно – тематическа тусэб – 4 класс

1. ХYн – байгаалиин  Yри (8 саг)

1. Аман угын абдарhаа (20 саг)

2. Буряад арадай ульгэршэд (6 саг)

1.  Аман Yгын абдарhаа.  Арадай онтохонууд.

1.  Амитад тухай онтохонууд: «Мэхэтэй петух»

                                                     «Хулгана тэмээн хоёр»

                                                     «Тоти шубуун»

                                                      «Yнэгэн шоно хоёр»

                                                       «Муура багша»

                                                       «Шоно хурьган хоёр»

                                                       «Хирээ ба унэгэн» г. м.

2. Шэдитэ онтохонууд: «Yгытэй уншэн басаган»        

                                                       « hарада гараhан басаган»

                                                        «Хоридой Мэргэн» г.м.

3. Ажабайдалай онтохонууд: «Хитаахан хYбYYн»

                                                    « Гурбан таабари»

                                                                 «Аргатай тYлеэшэн»

                                                                  «Сэсэн бэри»

                                                     «Yри нэхэбэри» Х.Н. Намсараев г.м.

2. YхибYYдэй дуратай зохёолшод

1. Х. Намсараев «Манай нютаг»

2. Б. Абидуев «Эхин тэмдэг»

3. Б. Абидуев «Эреэн гYрөөhэ эмээлэгшэ»

4. Ц. Б. Бадмаев «Дугардаан миисгэй хоёр»

5. Ц. – Д. Дондокова «Саhан хугжэм»

6.  Ц. – Д. Дондокова «Саhан баабхайн гомдол»

7. Г. Чимитов «Сухалтай Yбэл»

8.  Г. Чимитов «Нютаг»

9. В. Бианки «Баабгайн гYлгэнэй уhанда оролго»

10. Э. Дугаров «Минии гYлгэн»

11. Э. Дугаров « ХYршэ хYбYYн»

12. Э. Дугаров «Yреэлнэл»

3.Буряад нааданууд

1. Г. Чимитов «Табан хушуу адуу мал»

2. Д. Гомбоев «Адуун»

3. Д. Гомбоев «Хонин»

4.  Д. Гомбоев «Ямаан»

5. Д. Гомбоев  «Тэмээн»

6.  Д. Гомбоев «Yхэр»

7. Ж. Лодой «Унаган»

8. Ж. Лодой «Тугал»

9.  Ж. Лодой «Хурьгад»

10. Ж. Лодой «Эшэгэн»

 11. Ж. Лодой «Ботогон»

4. Буряад мэдээжэ ульгэршэд

1.А. Тороев «Шандаган»

2. А. Тороев «Шоные мэхэлhэн шандаган»

3. А. Тороев «Шаазгай баабгай хоёр»

4. Е Сороковиков – Магай «ХYн хара баабгай хоёр»

5. А. Шадаев «Yншэн хYбYYн»

6. А. Шадаев «Будамшуу»

4.«Буряад онтохонууд» гэhэн программын эмхидхэлгын эрилтэнуудэй карта.

1. Yгтэhэн материал хоер хуби болгогдонхой.

- онтохонуудтай танилсалга

- номоор хYдэлмэрилгэ

    2. Гол хубинууд соо жэжэ хубинууд оруулагданхай, жэшээнь, «Аман Yгын абдарhаа»,  «Литературна онтохонууд» г. м.

Диагностическа ажал  hуралсалай жэл соо саг Yргэлжэ унгэргэгдэжэ байха зэргэтэй. Тиихэдээ багша оороо бурилдуулжэ шадабаринуудhаа дулдыдан даабарнинуудые зохёожо байха.

1. Онтохонуудтай танилсалга

– гараhан онтохоной удха ойлгохо шадабари;

- зохёол сооhоо болоhон уйлэнуудэй, уйлэдэгшэ нюурнуудай хэhэн уйлэ хэрэгуудые, али нэгэн угэ хэлэлгэ баримталhан мэдуулэлнуудые олохо шадабари;

- онтохоной удхаар асуудалнуудта зуб харюу угэхэ шадабари;

- болоhон уйлэ хэрэгуудэй, уйлэдэгшэ нюурнуудай хэрэгуудые баримталан тухаймжалhан угэнуудые, мэдуулэлнуудые текст сооhоо шэлэн олохо шадабари;

2. Номоор худэлмэри

- олон номууд сооhоо хэрэгтэй номоо олохо шадабари;

- номой нэрэ зубоор хэлэхэ шадабари;

- номой нэрээр тэрэнэй удхые тухаймжалха шадабари;

- номой гол элементнуудые нэрлэхэ болон элируулхэ шадабари;

5. Шалгалта унгэргэхэ даабаринууд

1. Авторай зохёолынь стрелкээр харуулха:

1. Ц-Д Дондогой                               а) «Дугардаан миисгэй  хоёр»            
2. Х. Намсараев                                 б) «Манай нютаг»
3.  Ц. Б. Бадмаев                                 в)«Шандаган»
4.   Б. Абидуев                                    г) «Шагай»
5.  А. Тороев                                        д) «Эреэн гурооhэ эмээлэгшэ»

2. Оньhон угын хоёрдохи мурые хэлэхэ

1. «А» узэг эрдэмэй дээжэ,

____________________.

2. Би гэhэн гансаараа,

________________.

3. Хун болохо багаhаа,

________________.

4. Ажал хэжэ жаргалаа олохо,

_______________________.

5. Долоо дахин хэмжээд,

___________________.

6. Зуун тухэригтэй байнхаар,

______________________.

7. Ажал хэhэн – аманда тоhон,

_______________________.

8. Саг сагтаа,

_________.

9. Ойн модон ундэртэй, набтартай,

___________________________.

10.  Хунэй дайда хуйтэн,

_________________.

3. Таабаринуудые таагты.

1. Годи – годи гуйдэлтэй,

Гоё шара дэгэлтэй.(Y….н)

2. Далан дабхар хубсаhатай,

Дудаа нэгэ шагтатай.(Х……а)

3. Нариихан хубуун

Нара харадаггуй.(М…..й г.л)

4. Ехэ гэр соо бага гэ.

Бага гэр соо балшар хубуун. (Г…л, о….н, х.л)

5. Мульhэн дээрэ

Мунгэн шагта. (h..а)

6. Саhан дээрэ

Шаазан аяга.. (h..а)

7. Хара буруу яhан гэдэhэтэй. (М….н)
8. Хон – хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй. (Н…й)

9. Адхахада, альга дуурэхэгуй,

Табихада, тала дуурэхэ. (Н…н)

10. Далайн саана дааган шарбана. (С…….н)

4. Олон удхата YгэнYYдые текст соо тайлбарилжа шадаха.

1. Мунгэн галаа яларуулhан,

Мунхэ ногоон ёлкоёо

Гоёшоон байжа дуулая,

Гороолжо хатарая.

2. Гол мурэн,

Горход, нуурнууд  hубhагтаад,

Элдин дайдын

Энгэр дээгуур ялбана.

5. Yгтэhэн текстнуудые таабари, онhон Yгэ, жороо  Yгэ  гY  гэжэ  илгаха.

1. Таа бу таа, тарган таргаа

Заа бу заа, заан газаа. ( жороо угэ)

2. Хон – хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй. (таабари)

3. Эрхэ, бэрхэ – нухэд бэшэ,

Эжэл хани бэшэл гэгшэ. (Жороо угэ)

4. Нютагай шорой – алтан,

Нюурай арhан – хуяг. (оньhон угэ)

5. Гуулин хорёо соо гунжан унеэн (таабар
6. Хэрэглэгдэхэ литература:

1. Багшын хэрэглэхэ литература:

1.   Бадмацыренова Ц.Б. «Буряад арадай хуугэдэй аман зохёол». - Улаан – Удэ, 2008
2. Будаев Ц.Б. «Оньhон Yгэ оншотой».-  Улаан – Yдэ, 1998
3. Батажаргалай Сэсэгмаа «Заяанайм заншал», -  Улаан – Yдэ, 1999
4. Бабаев С.Д. «Yреэл тогтохо болтогой!» .-  Улаан – Yдэ, 1990
5. Галшиев Э.Х. «БэлигYYн толи».-  Улаан – Yдэ, 1993
6. Жамсуева С.Ю. «Буряад онтохонуудые хэрэглэн  hургуулида ороодуй YхибYYдэй аман хэлэлгэ хYгжоолгэ». - Улаан – Yдэ, 2005
7.  Содномов С.Ц. «Литературна уншалга». - Улаан – Yдэ, 2005

 8  Нанзатова Э.П. «Эрдэни. Драгоценность. 2,3 класс». -  Улан-        Удэ, 2005          

                   9  Мангутова У.Е. «Буряад хэлэн». -  Улан-Yдэ,  2004

 10  Мангутова У.Е. «Сагаалганай наадан сахилдаhаар». -  Улаан-       Yдэ,  2007

11  Манжигеев И.А. «Бурятский ёхор». - Улан – Удэ, 1985

12  Ошоров Д.Д «Уран Yгын абдарhаа» - Улаан – Yдэ, 2003

13  Санданов Б.Д. «Эрын гурбан наадан» - Улаан – Yдэ, 1993

14  Цырендоржиева Б.-Х. Ж. «ХYн болохо багаhаа», - Улаан – Yдэ, 2000

2. hурагшадай хэрэглэхэ литература:

1. Будаев Ц.Б. «Оньhон Yгэ оншотой».-  Улаан – Yдэ, 1998
2. Бабаев С.Д. «Yреэл тогтохо болтогой!» .-  Улаан – Yдэ, 1990
3. Нанзатова Э.П. «Эрдэни. Драгоценность. 2,3 класс». -  Улан-        Удэ, 2005    
4. Мангутова У.Е. «Буряад хэлэн». -  Улан-Yдэ,  2004
5.   Мангутова У.Е. «Сагаалганай наадан сахилдаhаар». -  Улан-       Yдэ,  2007
6.   Манжигеев И.А. «Бурятский ёхор». - Улан – Удэ, 1985
7.   Ошоров Д.Д «Уран угын абдарhаа» - Улаан – Yдэ, 2003
8.   Санданов Б.Д. «Эрын гурбан наадан» - Улаан – Yдэ, 1993