Конспект урока по родному языку в тувинской школе.
план-конспект урока (4 класс) на тему

Кичээлдин темазы: Хойнун санын чуве аттарынын падежтерге оскерлири.

Кичээлдин сорулгазы: чангыстын санында чуве аттарынын падежтерге оскерлиринге даянып, хойнун санынга оскерлиринин дугайында билиг бээр, аас болгаш бижимел чугаага падеж кожумактарын шын ажыглап билирин улам быжыглаар.

УУД:

Ооредиглиг: хойнун санында чуве аттарын падежтерге кандыг бергедээшкин чокка кууседип билири,

Амы-хууда: алган билиглеринге даянып алгаш, домакка азы кандыг-бир бижимел ажылдарга чуве аттарынын падежтерге кожумаан шын ажыглап билири,

Регулятивтиг: схема, таблица дузазы-биле чуве аттарынын кожумаан ылгап билири, падежтерни чыскаай аайы-биле салып, чуве аттарын оскертип билири.

Коммуникативтиг: Болук болгаш эжеш аайы-биле ажылдап, башкынын эштеринин бодалын унелеп, бодунун   даап бодаашкыннарын сумелеп билири.

 Херекселдер: проектор, хууда карточкалар, презентация-коргузуг.

1. Организастыг кезээ.

II. Кичээлге ажылдаарынын чылдагаанын дилеп тывары

- Чаа чуулду билир алыр болзувусса чугаавыс чечен- мерген болур. Озуп келгеш, чогаалчылар болур бис.

III. Ажылын идепкейжидери.

1. Онаалга хыналдазы
2. Чараш бижилге
3. Падежтерге чуве аттарын оскертир.

1 одуруг: чараа-чечен   2 одуруг: кымыскаяк   3 одуруг: шерги

Хыналдазын слайдыдан коор, сайгарар. Ол-ла чуве аттарынын морфологтуг сайгарылгазын куусеткеш, хойнун санында турар кылдыр оскертир, домактар чогаадыр.

Чараа-чеченнер, кымыскаяктар, щергилер. Чузу-биле оскерилгенил?

- Состерде –нер, - тар деп кожумактар бар. Хойнун санынын кожумаа.

- Чуве аттарын аас-биле падежтерге оскертир. Теманы ажыдар.

- Хойнун санында чуве аттарын падежтерге оскертирин эки билип алыр.

IV.  Чаа теманы ажыдары.

1 слайд:  Хун хоореп келген.

Домактарда кол сос бооп чоруур чуве аттарынын адаан шыйынар. Кандыг санда турарыл? Падежин тодарадынар.

2 слайд. Падежтерге оскертир.

V. Эге билиглерин хынаары

1. Болук аайы-биле ажылдаары:

1 болук: Мергежилге 251 ар 98

2 болук: Мергежилге 252 ар 98

3 болук: Мергежилге 253 ар 99

1 даалга: Куусеткен мергежилгелерни солчупкаш, кууседир.

Туннээр, быжыглаар.

VI. Быжыглаашкын.

Домактарда кожумактары чок, хевирлеттинмээн падежтерде чоруур чуве аттарын шын тыварынга ажыл.

Бердинген домактарнын чугула болгаш ийиги черге кежигуннерин айтырыглар дузазы-биле тывар, ийиги черге кежигуннер бооп чоруур чуве аттарынын падежтерин тодарадыр:

1. Алдын-оол богун арыг кирер. 2. Чодураа чечээ часты берген.3 Чаяна ыр ырлаан, Ариана шулук чугаалаан.
2. Сос составынын сайгарылгазы.

Дараазында состерни уткалыг кезектерге чарар: суурлар, кодээнин, курттардан, таварылганын.

VII. Рефлексия.

Дараазында состерни падежетерге илчирбелей оскертир.

Куштар, ыттар, даваннар.

Кууседип шыдаваан уругларга схема, таблица бээр.

VIII. Онаалга.

Мергежилге 254 ар

Кичээлдин темазы: Чуве аттарынын хамаарылга хевири.

Кичээлдин сорулгазы: чуве адынын хамаарылга хевиринин утказын, оон кожумактарын билиндирер, хамаарылга кожумактыг чуве аттарын чугаага делгеренгей ажыглаарын чедип алыр.

УУД:

Ооредиглиг: чуве аттарынын хамаарылга хевиринин кожумактарын чедингир билип алыры,

Амы-хууда: хамаарылга хевиринин кожумактарын аас чугаага шын ажыглап, бижимел чугаага шын ажыглап билири,

Регулятивтиг: схема, таблица дузазы-биле чуве аттарынын кожумаан ылгап билири, падежтерни чыскаай аайы-биле салып, чуве аттарын оскертип билири.

Коммуникативтиг: Болук болгаш эжеш аайы-биле ажылдап, башкынын эштеринин бодалын унелеп, бодунун   даап бодаашкыннарын сумелеп билири.

 Херекселдер: проектор, хууда карточкалар, презентация-коргузуг.

1. Организастыг кезээ.

II. Кичээлге ажылдаарынын чылдагаанын дилеп тывары

- Чаа чуулду эки билип алыр болзувусса, Тыва дугайында чогаадыгды кичээл соонда эки, делгеренгей бижиптер бис.

III. Ажылын идепкейжидери.

1. Онаалга хыналдазы.
2. Чараш бижилге.
3. Хойнун санында чуве аттарын падежтерге оскертир. Домактар чогаадыр.
4. Эжеш ажыл.

Даалгазы: Созуглелде  чуве аттарынын санын, падежин тодарадыр.

Туннели.

IV.  Чаа теманы ажыдары.

1. Слайдыда ава чуруу.

_ Бо кымнын авазыл? Бо оолдун авазы. Аванар дугайында чугаалап корунерем./

Ава деп состерни ушта бижиптинер.

Авам, авазы, аваны, авазын.

Карартып каан кожумактар чуну коргузерил?

Бо кичээлде чуну билип алыр бис.

Чуве адынын хамаарылга хевири.

2. 2 слайд. Мергежилге 255 ар 100
3. Дурум ар 100, дурумну доктааткаш, кол сос биле хамаарышкан созун айтыр.

V. Эге билиглерин хынаары

1. Эжеш аайы-биле ажылдаары.

Карточкада созуглел. Хамаарылга хевиринин чуве аттарын ушта бижээш, кожумаан шыяр.

Мээн ынак эртемим – тыва дыл, а сээн ынак эртемин чул? Хоюнар одектен ыратпанар? Аас чогаал болгуму солун эртип турар.

2. 1 одуруг- хойленим

2 одуруг – харым

3 одуруг – холум.

3. Мергежилге 257 ар 100

Улегери: кузеливис, созун…

VI. Быжыглаашкын.

1. Мергежилге 258 ар 101
2. Мергежилге 259 ар 101

 VII. Чугаа сайзырадылгазы.

Мергежилге 260 ар 101

Чурукка чугаа тургускаш, чогаадыг тургузар.

Планы:

1. Эш-оору чыглып келген.
2. Баштайгы базымнар.
3. Ушканы.
4. Оорени бергени.

VIII. Рефлексия.

«Кым шын тыварыл?»  Шулукту номчааш, кижи бурузу хамаарылга кожумактыг чуве аттарын дыннааш, санап алыр.

Шуптузун шын тыпкан кижи тиилекчи болур.

IX. Онаалга. Хамаарылга кожумактары бар состерлиг дорт домак чогаадып эккээр.

Темазы:Орус дылдан улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлири.(Слайд 1)

Соурлгазы: улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлиринин онзагайын билиндирер, оларнын шын бижилгезин шингээттирер.

УУД:

Ооредиглиг:орус дылдан улегерлеп алган состернин падеж кожумактарын аас болгаш бижимел чугаага шын болгаш чараш ажыглап билиринге чанчыктырар;

Амы-хууда:бодунга сорулгаларны шын салып, эки туннелдерге эки туннелдерни чедип алырынга чанчыктырар;

Регулятивтиг:схема, таблицаларны шын ажыглап билиринге, чурум аайы-биле дурумнерни сагып чугаалап билири;

Коммуникативтиг: эжеш азы болук-аайы-биле ажылдап билиринге чанчыктырар.  

Кичээлдин чорудуу

I.Организастыг кезээ

II.Оорениринин чылдагааны

- Падежтерни билир болзувусса, чогаадыглар,эдертиглерни шын бижип, состернин аразында харылзаазын шын тургузуп билиривис ол.

III.Эге билиглерни идепкейжидери.

Чаан – чааннар деп чуве аттарын падежтерге оскертир.

IV.Чаа билиглер ажыдыышкыны

А.п. банк    диктант (слайд 1)

Туннел:банк,диктант деп орус состерни падежтерге падеж кожуумаанын мурнунга ы деп уннун ужуу тыптып кээрин тайылбырлаар.

V.Эге билиглерин быжыглаары

1.Эжеш ажылдаары : Мергенович         лейтенант

2. 3.Бот ажыл.

 Мергежилге 268

3.Чугаа сайзырадылгазы.

Мергежилге 271(Слайд 3)

- Созуглелдин утказындан чуну билип алдынар?

- Анаа аттан беринер.

VI. Рефлексия

Телефонист (1в),лагерь(2в)-частырыг чок болза,5 демдек,1-2 частырыг болза, 4, оон хой болза, катаптаар.

VII.Туннели

VIII.Онаалга

Мергежилге 270

Тема: Демдек адынын утказы болгаш харыылаар айтырыглары.

Сорулгалары:Демдек адынын чугула шынарлары-биле таныжылга; домакта, созуглелде демдек аттарын, демдек адынын хамааржып чоруур чуве адын тып билиринин мергежилдерин сайзырадыр; созуглелдин кол бодалын тодарадып билирин быжыглаар.

Кичээлдин чорудуу:

1 Организастыг кезээ

2 Катаптаашкын           а) Созуглел-биле ажыл

Башкы адап бээрге, уруглар чугле чуве аттарын кыдырааштарынга бижип алыр.

    Арыгда кара суг хоглуг кынгырткайнып бадып чыткан. Чокпак-чокпак чодурааларнын ак чечектери частып эгелээн. Оларнын чаагай чыды алаак-шынаада тарай берген.

   Оон соонда ч.а. сайгарылгазын аас-биле кылыр онаалга бээр.

Ч.а. сайгарылгазынын улегери: арыгда- ч.а., ч.с., Т.п.

 -Кандыг чодураалар, кандыг чечектер частып эгелээнил?

-Чодурааларнын, чечктернин чыды кандыг-дыр?

3 Чаа тема

Демдек аттарынын утказын, оларнын чугаага ужур-дузазын билиндиреринге, хамааржып чоруур состерин тодарадырынга 272 биле 273 мергежилгелерни кылыр.

а) Мергежилге 272

  Ийи созуглелди  оореникчилер-биле номчааш, утказын деннеп коор.

-Кайызынын утказы эн-не долузу-биле, уран-чечени-биле ылгалып турар-дыр?

 Созуглелди чеченчидип  турар состерни тыпкаш, олар кандыг чугаа кезээ бооп турарын тодарадыр.

б) Вариантылар-биле ажыл. Кыдыраашка ажыл.

1в- Мергежилге 272 (Бижимел)  2 в- Мергежилге 273 (Бижимел)

 в) Бот-ажыл.

Мергежилге 274.

г) Сула шимчээшкин.

4 Быжыглаашкын.

а) Д.а. биле ч.а аразында холбаазын билип алырынга бот-ажыл. Мергежилге 275.

б) Д.а. тодарадылгазы-биле ажыл.

5 Рефлексия

 Шилилгелиг диктант. Мергежилге 276.

Созуглелди номчааш, кол утказын тодараткаш, ат бээр.

Созуглелди башкы далаш чокка адап бээрге, уруглар чугле  д.а. Ушта бижип алыр.

Самбырадан хыналда кылыр.

6 Туннели.

-Д.а. дугайында чуну билип алдынар?

-Д.а. тодарадылгазын чугаалааш, чижектерин беринер.

7 Онаалга. Мергежилге 281.

Тема:Укталбаан болгаш укталган демдек аттары.

Сорулгалары: демдек аттарынын дугайында билиглерни ханыладыр; укталбаан болгаш укталган демдек аттары-биле таныштырар, оларнын чугаага ужур-дузазын билиндирер.

Кичээлдин чорудуу:

1 Орг. Кезээ

2 Катаптаашкын

а) Онаалга хыналдазы.

б) Бердинген ч.а. тааржыр д.а. тып аданар: Мергежилге 280.

… тон, … эр, … эът, …. орээл, … моге, … аът, … хол.

3 Чаа тема

 Самбырага ажыл.

 Хирлиг, солун, кок, ээн, кузурумнуг, саарзык, бижиктиг, ак.

- Д.а. бижээш, дазылын болгаш кожумаан шыйынар. Баштай чугле дазылдан, оон соонда дазыл болгаш кожумактан тургустунган д.а. аданар.

   Мергежилге 284 (бижимел)

   Дурум-биле ажыл

  Бот-ажыл.

Бердинген ч.а. демдек аттары апаар кылдыр чогаадылга кожумактарын немеп бижинер.

Дазылын, кожумактарын шыйынар.

Сан, дыт, оок, аптара, сыын, сээк, аът.

  Сула шимчээшкин.

4 Быжыглаашкын.

 а) Мергежилге 286. Шилилгелиг диктант.

 5 Рефлексия.

 Укталган болгаш укталбаан д.а. 2 одуругга 4-4 состер бижиир.

6 Туннели.

 Д.а кандыг чаа хевирлери-биле таныжып алдынар?

• Укталбаан д.а. деп чул? Чижектерден кииринер.
• Укталган д.а деп чул? Чижектерден кииринер.

7 Онаалга.

Кичээлдин темазы: Ангыр-оолдун тоожузу. (романдан узундулер)

«Дагаа чылдыг мен»

Кичээлдин сорулгазы: чылда кирип турар он ийи аннарнын аттарын уругларга билиндирип, утказын тайылбырлап, шаандакы уеде тыва чон уе-шакты чылдар аайы-биле билип чораанын билиндирер.

УУД:

Ооредиглиг: чылдарын чурум аайы-биле чыскаалын чурук дузазы-биле билирдирер, чыл бурузунун утказын, аажы-чанын билип алыры,

Регулятивтиг: чечен чугаанын утказынга даянып улегер домактар, тывызыктарны шын тып, бодунун ажылын тургустунган план езугаар кууседип шыдаары,

Амы-хууда: кичээлдин эегезинде сорулгаларны боду чедип алган бе, чечен чугаага хамаарыштыр бодунун бодалын илередип шыдаары,

Коммуникативтиг: бот ажылын идепкейжидип, эш-ооруну, башкынын чугаазын кичээнгейлиг дыннап, чечен чугаанын кол бодалын сайгарары,

Херекселдер: дириг амытаннарнын чуруктары, кыска дыннадыглар.

Кичээлдин чорудуу

1. Организастыг кезээ

 II. Оорениринин чылдагаанын дилеп тывары

- Улегер домактарны номчааш, утказын тайылбырланар.

Торел билбес турээр,

Тоогу билбес тоорээр.

Ужур билбес далаш,

Угун билбес кортук.

- Тыва кижи шаандан тура огбелернин езу-чанчылын сагып чораан болгаш черле туревес, бергедевес.

Ынчангаш, богунгу кичээлде тываларнын база бир солун чанчылын билип алыр бис.

III.Ажылын идепкейжидери.

1. Онаалга хыналдазы.
2. Эрткен кичээлде ооренген чуулдерин хынаары

Тест ажыл, ар 27 (литературлуг ажыл ному)

IV. Чаа теманы ажыдары

1. «Тоолай шакта тургаш, хаван шакка чедир ажылдадым»

- Бо каш шакты чугаалап турар-дыр, уруглар?

Чылда кирген айлар аттарын адап корунерем?

Кичээливистин темазын тургузунар. Сорулгазын чугааланар.

Темазы: Чылда кирген амытаннарнын чурум чыскаалы. Дагаа чылдыг мен дем чечен чугааны номчуур бис.

Сорулгавыс: Шаандакы чоннун шакты чылдар аайы-биле адап чорааны.

2. Киирилде беседа.

Ужук-бижик чаа-ла сайзырап турар уеде тыва чон уе-шакты хун дузазы болгаш чылдар аайы – биле билип ап чораан.

Чижээ: куске чылы – бир шак, инек чылы – ийи шак дээш оон-даа ынай.

Слайд 1: Чылдарнын чурум чыскаалын коргускен чурукку тайылбырлаар.

Дуъшкелек чорда хун ог бажында турар, хун кирер душта ошку – хоюн эмгелеп, санап эгелээр.

3. Словарь ажылы: болчаглыг чаагай чыл, чаа-чалбак, базымчалаар, моорей, уужелеп.
4. Башкынын номчулгазы.
5. Эге билиин хынаары:

- Шагда бичии уруглар боттарынын торуттунген чылын канчап билир турганыл?

V. Быжыглаашкын

1. Уругларнын номчулгазы

2. Болук бурузу кезектерге ускеш, утказын белеткээр.

3. План езугаар чугаалаар.

4. Болук аайы-биле чылдарны чуруур: 1-ги болук: куске, инек, пар

2-ги болук:тоолай, улу, чылан, 3 –ку болук: аът, хой, сарбашкын, 4-ку болук: дагаа, ыт, хаван.

VI. Катаптаашкын

1. Ребус тургузар. (айларга хамаарыштыр)
2. Тывызыктажыр (айларга хамаарыштыр)

VII. Рефлексия

Бодунун чылын дугайында солун чугаа бижиир.

VIII. Онаалга. Чылда ады кирген амытаннар дугайында тоолчургу чугаалар номчуур

IX. Туннели.

Кичээлдин чорудуу: Бажым кыргытканым

Кичээлдин сорулгазы: тыва чоннун чаагай чанчылдарын билиндирип, чугаа домаан сайзырадыры, номчаан чулуун делгередири чугаалаары.

УУД:

Ооредиглиг: чылдарын чурум аайы-биле чыскаалын чурук дузазы-биле билирдирер, чыл бурузунун утказын, аажы-чанын билип алыры,

Регулятивтиг: чечен чугаанын утказынга даянып улегер домактар, тывызыктарны шын тып, бодунун ажылын тургустунган план езугаар кууседип шыдаары,

Амы-хууда: кичээлдин эегезинде сорулгаларны боду чедип алган бе, чечен чугаага хамаарыштыр бодунун бодалын илередип шыдаары,

Коммуникативтиг: бот ажылын идепкейжидип, эш-ооруну, башкынын чугаазын кичээнгейлиг дыннап, чечен чугаанын кол бодалын сайгарары,

Херекселдер: дириг амытаннарнын чуруктары, кыска дыннадыглар.

Кичээлдин чорудуу

I . Организастыг кезээ

II. Ажылын идепкейжидери

1. Онаалга хыналдазы. Айларны чурум аайы-биле чугаалаар.
2. Тест ажыл хыналдазы
3. Чараш, аянныг номчулга

Болук аайы-биле номчуур

III. Чаа теманы ажыдары.

Уругларнын уш харлаан байырлалын канчаар эрттиргенин чугаалажыр.

Темазы: Бажым кыргытканым деп созуглелди номчууру.

Сорулгазы: Тыва кижинин амгы уеге дээр ажыглап чоруур езу-чанчылдарын билип алыры

1. Киирилде беседа

Тыва улустун алгыш-йорээлдери деп номдан узундулерни номчуп бээр.

Улегер домактарны киирип тургаш чугаалажыр.

Кижи уш дойлуг болур. 3 харлаптарга бажын хылбыктаар, дойлаар турган. Ол дээрге-ле ончу херенгизи бай-шыырак, чоок улузу уштап баштаар уези болур.

1. Словарь ажылы:хокпа, сай чажым, когээржик.
2. Башкынын номчулгазы.
3. Айтырыгларга харыы.
4. Уругларнын илчирбелей номчууру.
5. Болук аайы-биле илчирбелей номчууру
6. План аайы-биле чугаа тургузары.

IV. Эге билиин быжыглаары

Силернин ог-буленерде ындыг езулал эрттирип турар бе, чогаадыгдан бижинер.

Уругларнын чогаадыын дыннаар.

V. Катаптаашкын.

Дурген номчулга. Утказын чугаалаары.

VI. Рефлексия.

Тест ажылын кууседиптер болза, эки билген боор.

VII. Онаалга. Номчааш, утказын саат чокка чугаалап ооренир, узундуну доктаадыр, чуруун чуруур

IX. Туннели

Кичээлдин чорудуу: Кижи чернин ээзи. Николай Конгар.

Кичээлдин сорулгазы:  бойдус байлаанын дугайында уругларга билиндирер, «Кызыл дептерже» кирген аннар, унуштернин аттарын билиндирер.

 УУД:

Ооредиглиг: кижи торээн черлиг, куш уялыг болур дээрзин билиндирип, кижинин торээн чурту торээн иези дег эргим, ынчангаш кижи бурузунун хулээлгези бойдузунун байлаан камнаары;

Регулятивтиг: чечен чугаанын утказынга даянып улегер домактар, тывызыктарны шын тып, бодунун ажылын тургустунган план езугаар кууседип шыдаары,

Амы-хууда: кичээлдин эегезинде сорулгаларны боду чедип алган бе, чечен чугаага хамаарыштыр бодунун бодалын илередип шыдаары,

Коммуникативтиг: бот ажылын идепкейжидип, эш-ооруну, башкынын чугаазын кичээнгейлиг дыннап, чечен чугаанын кол бодалын сайгарары,

Херекселдер: дириг амытаннарнын чуруктары, кыска дыннадыглар.

Кичээлдин чорудуу

I . Организастыг кезээ

II. Ажылын идепкейжидери

1. Доктааткан узундуну дыннааш, демдектер салыр
2. Аянныг номчулганы дыннаар
3. Утказын чугаалаар, туннээр.

III. Чаа темаже киирилде беседа

1. ТЫВЫЗЫКТАРНЫ тывары: Дошка дег боттуг, буга дег мыйыстыг (доос-кара)

Дашты монгун хирезинде ишти ириичел (хадын)

Кызыл донгам сиген аастыг (ыт-кады)

Курт эвес ужар,

Куш эвес – чалгынныг (ховаган)

- Амытаннарнын кайда чурттап турар?

- Ында оон оске кандыг амытаннар чурттап турарыл?

2) Кижи – бойдустун толу дээрзин билиндирери.

Кижи чурттуг,

Куш уялыг деп улегер домакты тайылбырлаар.

Кижи биле бойдус тудуш харылзаалыг. Хинни тудуш. Кижи тынар, сугну ижер, черден огород аймаан алыр дээш оон-даа оске.

Бойдус дугайында шулуктер, ырларны чугаалажыр.

«Ховаган» деп ырда бичии уругларнын курт-кымыскаяктарга, чарша ховаганнарны камнап, хоюспас дээш ырлажып турарын коргускен.

Богунгу кичээливисте Николай Конгарнын чечен чугаазын номчуур бис.

IV Чаа тема

1. Словарь ажылы:хокпа, сай чажым, когээржик.
2. Башкынын номчулгазы.
3. Айтырыгларга харыы.
4. Уругларнын илчирбелей номчууру.
5. Болук аайы-биле илчирбелей номчууру

План аайы-биле чугаа тургузары

V.  Эге билиглерин хынаары.

Кичээн кижи. Салчак Молдурга.

1. Словарь ажылы
2. Шыырак оореникчилер номчуур
3. Айтырыгларга харыылаары.
4. Сонуургаан одуруун чурууру
5. Туннээри

VI Рефлексия

Бойдус, дириг амытаннар дугайында шулук чогаадыптар уруглар ногаан светофорну, чогаадыг туругзуптар уруглар сарыг, чурук чураан уруглар кызыл оннерни шилиир.

VII. Туннели

VIII. Онаалга. «Кызыл дептер» деп номдан бир унуш азы дириг амытан дугацында номчааш, дыннадыг кылыр.

Кичээлдин чорудуу:  Монгуш Кенин-Лопсан. Кестирген пош. Кара-кыс Мунзук. Чодураа.

Кичээлдин сорулгазы:  бойдус байлаанын дугайында уругларга билиндирер, чуну кылыптарга бойдус хомудай бээрин билиндирер, биччизинден эгелеп бойдуска хумгалалыг болурунга ооредир.

 УУД:

Ооредиглиг: бойдустун байлаан магадап, бойдус-биле чугаалажып, ону хумагалап, кээргээчел сеткилин оттурар,

Регулятивтиг: чечен чугаанын утказынга даянып улегер домактар, тывызыктарны шын тып, бодунун ажылын тургустунган план езугаар кууседип шыдаары,

Амы-хууда: кичээлдин эегезинде сорулгаларны боду чедип алган бе, чечен чугаага хамаарыштыр бодунун бодалын илередип шыдаары,

Коммуникативтиг: бот ажылын идепкейжидип, эш-ооруну, башкынын чугаазын кичээнгейлиг дыннап, чечен чугаанын кол бодалын сайгарары,

Херекселдер: дириг амытаннарнын чуруктары, кыска дыннадыглар.

Кичээлдин чорудуу

I . Организастыг кезээ

Бойдуска хамаарышкан аялга салып каан , уруглар дыннааш чунун даажы дынналып, кандыг бодалдар киргенин чугаалажыр. Богунгу кичээлде бот-боттарывыска оожургалды чедиргенш, бойдустун каас-чаражын чугаалаажырын билиндирер.

II. Ажылын идепкейжидери

1. Онаалга хыналдазы. Кызыл дептерден номчаан чуулун тус-тузунда дынннар, туннээр.
2. Аянныг номчулга.

III. Чаа темаже киирилде беседа

1. Орт дугайында диафильм коргускеш, чунун ужурунда бооп турарын чугаалажыр.
2. Куруг хову, кадып каан арга-суглар коргускен чуруктарга даянып алгаш, чаа теманын утказын уруглар боттары тывар.

IV Чаа тема

1. Словарь ажылы: долемнештир, саваажок, узуткап каапкан
2. Башкынын номчулгазы. Монгуш Кенин-Лопсан де чогаалчынын дугайында белеткээн оореникчи чугаа кылыр. Презентация –коргузуг.
3. Эге билиин хынаары
4. Урулар кезектеп номчуур
5. Тус-тузунда сайгарып чугаалажыр

Одуруглар аайы-биле таблицаны долдурар:

Деннээр, туннели: бойдустун байлаан уревес.

Кара-кыс Мунзук

Чодураа.

1. Уруглар номчуур
2. Айтырыгларга харыылаар
3. Чагыын ушта бижиир

V.  Эге билиглерин хынаары.

1) Чогаадыг «Бойдуска мээн дузам». Чаоаш чогаадыгларны номчуур.

VI Рефлексия

Аянныг номчааш, демдээн уругларга салдырар.

VII. Туннели

VIII. Онаалга. Чодураа деп шулуктун утказынга чурук чуруур, кысказы-биле тайылбырлаар.

Кичээлдин чорудуу: Кызыл-Эник Кудажы. Хулбузек.

Кичээлдин сорулгазы:

 УУД:

Ооредиглиг: кижи торээн черлиг, куш уялыг болур дээрзин билиндирип, кижинин торээн чурту торээн иези дег эргим, ынчангаш кижи бурузунун хулээлгези бойдузунун байлаан камнаары;

Регулятивтиг: чечен чугаанын утказынга даянып улегер домактар, тывызыктарны шын тып, бодунун ажылын тургустунган план езугаар кууседип шыдаары,

Амы-хууда: кичээлдин эегезинде сорулгаларны боду чедип алган бе, чечен чугаага хамаарыштыр бодунун бодалын илередип шыдаары,

Коммуникативтиг: бот ажылын идепкейжидип, эш-ооруну, башкынын чугаазын кичээнгейлиг дыннап, чечен чугаанын кол бодалын сайгарары,

Херекселдер: дириг амытаннарнын чуруктары, кыска дыннадыглар.

Кичээлдин чорудуу

I . Организастыг кезээ

II. Ажылын идепкейжидери

Тема: Демдек адынын утказы болгаш харыылаар айтырыглары.

Сорулгалары:Демдек адынын чугула шынарлары-биле таныжылга; домакта, созуглелде демдек аттарын, демдек адынын хамааржып чоруур чуве адын тып билиринин мергежилдерин сайзырадыр; созуглелдин кол бодалын тодарадып билирин быжыглаар.

Кичээлдин чорудуу:

1 Организастыг кезээ

2 Катаптаашкын           а) Созуглел-биле ажыл

Башкы адап бээрге, уруглар чугле чуве аттарын кыдырааштарынга бижип алыр.

    Арыгда кара суг хоглуг кынгырткайнып бадып чыткан. Чокпак-чокпак чодурааларнын ак чечектери частып эгелээн. Оларнын чаагай чыды алаак-шынаада тарай берген.

   Оон соонда ч.а. сайгарылгазын аас-биле кылыр онаалга бээр.

Ч.а. сайгарылгазынын улегери: арыгда- ч.а., ч.с., Т.п.

 -Кандыг чодураалар, кандыг чечектер частып эгелээнил?

-Чодурааларнын, чечктернин чыды кандыг-дыр?

3 Чаа тема

Демдек аттарынын утказын, оларнын чугаага ужур-дузазын билиндиреринге, хамааржып чоруур состерин тодарадырынга 272 биле 273 мергежилгелерни кылыр.

а) Мергежилге 272

  Ийи созуглелди  оореникчилер-биле номчааш, утказын деннеп коор.

-Кайызынын утказы эн-не долузу-биле, уран-чечени-биле ылгалып турар-дыр?

 Созуглелди чеченчидип  турар состерни тыпкаш, олар кандыг чугаа кезээ бооп турарын тодарадыр.

б) Вариантылар-биле ажыл. Кыдыраашка ажыл.

1в- Мергежилге 272 (Бижимел)  2 в- Мергежилге 273 (Бижимел)

 в) Бот-ажыл.

Мергежилге 274.

г) Сула шимчээшкин.

4 Быжыглаашкын.

а) Д.а. биле ч.а аразында холбаазын билип алырынга бот-ажыл. Мергежилге 275.

б) Д.а. тодарадылгазы-биле ажыл.

5 Рефлексия

 Шилилгелиг диктант. Мергежилге 276.

Созуглелди номчааш, кол утказын тодараткаш, ат бээр.

Созуглелди башкы далаш чокка адап бээрге, уруглар чугле  д.а. Ушта бижип алыр.

Самбырадан хыналда кылыр.

6 Туннели.

-Д.а. дугайында чуну билип алдынар?

-Д.а. тодарадылгазын чугаалааш, чижектерин беринер.

7 Онаалга. Мергежилге 281.

Тема:Укталбаан болгаш укталган демдек аттары.

Сорулгалары: демдек аттарынын дугайында билиглерни ханыладыр; укталбаан болгаш укталган демдек аттары-биле таныштырар, оларнын чугаага ужур-дузазын билиндирер.

Кичээлдин чорудуу:

1 Орг. Кезээ

2 Катаптаашкын

а) Онаалга хыналдазы.

б) Бердинген ч.а. тааржыр д.а. тып аданар: Мергежилге 280.

… тон, … эр, … эът, …. орээл, … моге, … аът, … хол.

3 Чаа тема

 Самбырага ажыл.

 Хирлиг, солун, кок, ээн, кузурумнуг, саарзык, бижиктиг, ак.

- Д.а. бижээш, дазылын болгаш кожумаан шыйынар. Баштай чугле дазылдан, оон соонда дазыл болгаш кожумактан тургустунган д.а. аданар.

   Мергежилге 284 (бижимел)

   Дурум-биле ажыл

  Бот-ажыл.

Бердинген ч.а. демдек аттары апаар кылдыр чогаадылга кожумактарын немеп бижинер.

Дазылын, кожумактарын шыйынар.

Сан, дыт, оок, аптара, сыын, сээк, аът.

  Сула шимчээшкин.

4 Быжыглаашкын.

 а) Мергежилге 286. Шилилгелиг диктант.

 5 Рефлексия.

 Укталган болгаш укталбаан д.а. 2 одуругга 4-4 состер бижиир.

6 Туннели.

 Д.а кандыг чаа хевирлери-биле таныжып алдынар?

• Укталбаан д.а. деп чул? Чижектерден кииринер.
• Укталган д.а деп чул? Чижектерден кииринер.

7 Онаалга.

  Тема: Ыяш кезерде йорээл салыры. «Тыва  улустун алгыш-йорээлдери» деп номдан.

Сорулгалары:тыва чоннун чаагай чанчылы-ыяш кезеринин дурумнерин уругларга билиндирер; аянныг номчуп ооредир.

   УУД:

   Ооредиглиг: ыяш кезерде йорээл салырын уругларга таныштырар;

   Амы-хууда: бодунга кичээлдин сорулгаларын шын салып, чедип алырын кызыдар. Тыва чоннун чанчылы-ыяш кезеринин йорээлин шингээдип алыр.

   Регулятивтиг: ыяш кезеринин дурумнерин сагып чугаалап билири,схема, план-биле ажылдап билири.

   Коммуникативтиг: айтырыг-харыы, эжеш азы болук аайы-биле ажылдап билиринге чанчыктырар.

Кичээлдин чорудуу

1 Организастыг кезээ

2 Оорениринин чылдагааны

  Тыва чоннун дыка хой чаагай, чараш чанчылдары бар. Оларны билир болзувусса,

чуртувуска ынак болуп, чанчылдарын билир болур бис.

3 Эге билиглерни идепкейжидери.

Тыва чоннун чаагай чанчылдарын аданар.

4 Чаа билиглер ажыдыышкыны

  а)Чаа состер-биле ажыл — томунге (дозунге), ужурар (дужурер).

  б)Шын адалга — чанчылдарнын, чалбарыыр, чажыым, чочагайын.

 в) Башкынын аянныг номчулгазы.

 г) Уругларнын баштайгы сеткиишкиннери.

д) Уругларнын чартык ун-биле номчууру.

е) Уругларнын аянныг номчууру.

ж) Утказы-биле ажыл.  Айтырыгларга харыылаары.

 5 Эге билиглерни быжыглаары.

 а. Шилилгелиг номчулга.

• Тал кезерде  канчаар кезер-дир?
• Ыяшты кескен соонда чуну хооп каар-дыр?

б. Улегер-домак-биле ажыл.

Ужур билбес далаш,

 Угун билбес кортук.

 Чепти чежип оорен,

 Чеченни сактып оорен.

6 Рефлексия.

 Доктаадып алгаш, чугаалаар.

7 Туннели.

8 Онаалга.

Йорээлди доктаадып алыр.

 Класстан дашкаар номчулга.

Тема:  О. Сувакпит «Аартыктаткан Сайлыкмаа»

Сорулгазы:О. Сувакпиттин чогаалы-биле уругларны таныштырар; бойдуска ынак болурун чанчыктырар.

 УУД:

Ооредиглиг: чечен чугааны медерелдиг номчааш, утказын чугаалап ооренир.

Амы-хууда: эжин кичээнгейлиг дыннап, оон бодап турар чуулун хундулээри.

Регулятивтиг: план-биле ажылдап билири.

Коммуникативтиг:диалог номчуп, эжеш аайы-биле ажылдап чанчыктырар.

 Кичээлдин чорудуу:

1 Организастыг кезээ

2 Оорениринин чылдагааны

  -Бойдуска ынак, хумагалыг болзувусса, бистин чурттувус чараш болур.

3 Эге билиглерни идепкейжидери.

• Бойдусту канчаар камгалаарын чугааланар.

4 Чаа билиглер ажыдыышкыны.

а) Сюжеттиг чурук-биле ажыл

б)  Чаа состер

Тотчеглекчилер, хайгыылчылар, буурап дужер, унунга, очук будулдургаш, торгаал.

в) Шын адалга.

Салгыннаарга, хиндиинде, хаважыгажын, тотчеглээр, кудуженнээр, кежигуннери, каржыланманар.

г) Башкынын улегерлиг номчулгазы.

д) Уругларнын баштайгы сеткиишкиннери.

• Чечен чугаада чуну сонуургадынар?

е) Уругларнын иштинде номчууру.

ж) Илчирбелей номчууру

з) Утказы-биле ажыл

• Уруглар кайнаар чорааннарыл?
• Кымны даг унерде аартыктап турган-дыр?
•  Сайлыкмаа сынче унерде канчаар унуп турган-дыр?
• Кандыг солун ужуралга таварышканнар-дыр?

5 Эге билиглерни быжыглаары

а) Чечен чугаага план тургузары.

б) План езугаар утказын чугаалаары.

6 Рефлексия

1,2 дугаар айтырыгларга харыылап бижиир.

7 Онаалга.

Темазы:М.Кенин-Лопсан.Кырган-авам чугаалары.(Слайд 1)

Сорулгазы: Медерелдиг болгаш аянныг номчулганын чанчылдарын сагыыр; кырган-авазынын чугааларындан тыва улустун чанчылдарын билиндирер.

УУД

Ооредиглиг: Уругларны тыва чоннун чаагай чанчылдарын сагып,улуг улустун чугаазын дыннап.оларны хундулээр чорукка кижизидери.

Амы-хууда: бодунга сорулгаларны шын салып ,эки туннелдерни чедип алырынга чанчыктырары.

Регулятивтиг:номчаан чуулун кезектерге чаргаш,ат бээри; кезек аайы-биле чугаалап билиринге чанчыктырары.

Коммуникативтиг:айтырыгларга харыы берип,боду айтырыгларны салып билири.

Херекселдер:компьютер,экран,проектор.

Хевири: чаа тема

Кичээлдин чорудуу

I.Организастыг кезээ

II.Ооренир чылдагаанын илередири

- Тыва чоннун чаагай чанчылдарын сагып,амыдыралга ажыглап чоруурун кызыдар бис.

III.Ажылдаарынче идепкейжидери

1.Онаалга хынаары.

А) М.Кенин-Лопсаннын «Чаа чылдын шагаазы»деп шулуунден алган узундунун одуруунда каапкан состу тывар.(Слайд 2)

Монгун сылдыс …

онге ногаан шивижикти

дескиндир болук аннар

девип,самнап ойнап турлар.

а) будуктарлыг                  б) чочагайлыг

2. «Кырган-авам чугаалары» деп чечен чугааны кезектеп айтырар.

IV.Чаа билиглер ажыдыышкыны.

1.Кырган-ава чуруу (Слайд 3)

2.Кырган-аваларынын дугайында чугаалаар.

3.Тыва чанчылдар дугайында чугаа

- Тыва чоннун кандыг чанчылдарын билир силер?

- Чанчыл деп чуу чувел?

4.Кырган- авам чугаалары

1. Уруглар чыглыр ог

а) словарь ажылы: кыштаг,чокпек.

б) Башкынын улегерлиг номчулгазы.

в) Айтырыглар салыр.

2. Кызыл хун.

а) словарь ажылы: хаяа,соргакталы бээр,оштап турар.

б) Оореникчилер боттары номчуур. Бердинген айтырыгларга харыы бээринге белеткенир.

3.Сылдыс караа.

а) Эжеш кылдыр ажылдаар (Баштайгы абзацты бирээзи номчуурга оскези дыннаар,ийи дугаар абзацта солчуп алыр. Бот-боттарын унележир.)

V.Эге билиглерин быжыглаары.

М.Кенин-Лопсаннын «Кырган-авам чугаалары» деп чогаалындан алган домактарда каапкан состернин шын харыызын тывар.(Слайд 4)

…Сылдыс караа чидигленип тур,… дуне болур боор.

а) чылыг;             б) соок.

… Кара торга каргыраалап эдер болза, …

а) соок дужер;                            б)чылыг дужер.

VI.Рефлексия

- Богунгу кичээлде алган билиглеринер унеленер.

- Бот-боттарынарга номчааны дээш,унелелден беринерем.

VII.Туннели.

VIII.Онаалга.

Чогаалда эгелерни номчааш,чугле чангызынын утказын чугаалаар (таарышканын шилип алыр)

ПОРТФОЛИО

Дуктуг- оол Ашмэт