Внеклассное мероприятие "Адыгеим фэгъэхьыгъэ мэфэзэхахь"
материал

Адыгеим фэгъэхьыгъэ мэфэзэхахь

Аня

Шъуимафэш1ух  ныбджэгъу   лъап1эхэр.  Тиадыгэ  республикэ илъэс 27-рэ  зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ  мэфэзэхахьэр къызэ1утэхы.

Амир

Непэ тигуапэу тимэфэк1 къедгъэблэгъагъэх лъытэныгъэ зыфэтш1ырэ  тихьэк1э лъап1эхэу:

1.

2.

3.

Пэнэжькъое гурыт еджап1эу  Нэмыт1экъо  Юсыф ыц1э зыхьырэм  ипащэу Хьабэхъу Заремэ Аслъан ыпхъум ш1уфэс  гущы1эр етэты.

Аня

Районым ипащэу Хьачмэмыкъо Азэмат  Щамсудинэ ыкъом гущы1эр етэты.

Усэу  «Адыгэхэр»  къеджэщт  Хьабэхъу Азидэ

Амир

Дунаим анахь ч1ып1э дахэу и1эм адыгэхэр  ижъык1э къыщегъэжьагъэу щэпсэух. Зыбгъумк1э къушъхьэ дахэхэр рек1ок1ых, адрабгъумк1э Хы Ш1уц1эм къегъэгъунэ!

Адыгэхэр непэ зымыш1эрэ ц1ыф дунаим тетэп п1оми ухэукъонэп. Зи1офхэр мамырэу зезыхьэрэу, зикъэбархэр чыжьэу зы1этын зылъэк1рэ ц1ыф лъэпкъмэ ащыщэу мэпсэух адыгэхэр. Зыгу къабзэм и1оф зэрэк1орэм фэдэу тилъэпкъ зыкъы1этыгъ икультурэ, ипромышленность, иэкономикэ.  

Аня

1991-рэ  ылъэсым бэрэ тызэжэгъэ тиадыгэ лъэпкък1э республикэ  ти1э хъугъэ. Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ  Совет 1992-рэ илъэсым гъэтхапэм и 24-рэм, ыштэгъэ символхэр -   гербыр, гимныр, быракъыр – тиреспубликэ ищы1эныгъэ хэхьагъэх. Ахэр мамырныгъэм, 1офш1эным, лъэпкъ зэзэгъыныгъэм, зэкъошныгъэм яшыхьат хъугъэх.  Адыгэ республикэр  адрэ республикэхэм  афэдэу  Россием хэуцуагъ.  Адыгэ Республикэм иапэрэ Конституцие 1995-рэ илъэсым гъэтхапэм и 10-м аштагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу илъэс къэс мы мафэр тилъэпкък1э  хэтэгъэунэфык1ы. Хэхъоныгъэу ти1эхэм татегущы1э, неущрэ мафэм тш1эщтыр тэгъэнафэ.

Орэд «Адыгея моя»

Амир

Адыгэ Республикэм и Герб дахэу зэгъэфагъэ.  Ар зыш1ыгъэр Мэрэтыкъо Долэт. Ащ хэхьэрэ пкъыгъо пэпчъ мэхьэнэ гъэнэфагъэ и1. Герб хъураем ышъхьагък1э къыщежьэу къек1ок1ырэ лентэм зы бгъумк1э адыгабзэк1э «Адыгэ Республик», адрабгъумк1э, урысыбзэк1э «Республика Адыгея» тетхагъ. Ахэмэ азыфагу, гербым ышъхьагъ, жъогъошхо тет. А жъогъо къопитфэу тигерб итыр Адыгэ Республикэм зэк1э ис ц1ыфхэм лъэпкъ пстэоу дунаим щыпсэухэрэм гуфэбэныгъэ зэрафыря1эм ишыхьат.

Усэу «Ти герб» къеджэщт Шэртэнэ Амирэ

Аня

Адыгэ  Республикэм и Къэралыгъо быракъ къопэ зэнк1э пл1энэбзэу уцышъо зи1э шэк1ым хэш1ык1ыгъ. Ащ ик1ыхьагъэ, ишъомбгъуагъэ елъытыгъэмэ, фэдит1у мэхъу. Быракъым дышъашъо зи1э жъогъо пш1ык1ут1у тет. Ахэмэ ач1эгъ зэблэдзыгъэхэу щэбзащэу щы теш1ыхьагъ. Адыгэмэ мамыр гухэлъ щэхъу зэрямы1эр ащ къеушыхьаты.

Усэу «Адыгэ быракъ» къеджэщт К1ык1 Джэнэтэ

Амир

Адыгэ Республикэм и Гимн ц1ыф лъэпкъ пстэоу ти Республикэ исхэм язэфэд, зэк1эми яхьыл1агъ. Ахэмэ зык1ыныгъэу, фитыныгъэу я1эр гимным къе1уатэ. Гухэлъыш1оу апэк1э щы1эм лъы1эсынхэм фегъэхьазырых. Лэжьэк1о – псэуак1охэм ящытхъу гимным е1уатэ, хъохъу дахэхэр афе1о.

Аня

Щылэ мазэм  1992-рэ илъэсым  республикэ ныбжьык1эм  апэрэ 1эшъхьэтетэу  Джарымэ Аслъан Алыи  ыкъор фаш1ы. Ащ ыуж 2002 –рэ илъэсым щегъэжьагъэу 2007-рэм  нэс Шъэумэн  Хьазрэт Мэджыдэ ыкъор ары. 2007-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 2017- рэ илъэсым нэс  Тхьак1ущынэ Аслъан Китэ ыкъор республикэм ипэщагъ. Непэ къэралыгъор зезыщэрэр  Къумп1ыл Мурат Къэралбый ыкъор.  Мыхэм гъогу занк1эу хахыгъэм ыпкъ къик1эу непэ тиреспубликэ хэхъоныгъэхэр ыш1ызэ ыпэ регъэхъу.

Орэд «Сиадыгееу, сихэку!»

Амир

Егъаш1эм адыгэхэм ац1э дахэк1э ра1уагъ. Шэн дахэу лъэпкъым хэлъхэр хъишъэм хэхьагъ. Сыдигъуи  адыгэхэр хьак1эхэм анэгу ихыгъэу апэгъок1ых. Адыгэ шхынхэр  къызэра1орэмк1э зэрэдунаеу агу рехьы. Адыгэ къуаер  анахь шхын дэгъук1э  Россием  хигъэунэфык1ыгъэмэ  ахэхьагъ.

Аня

Тилъэпкъык1э шэн-хэбзэ дэхабэ ти1. Ар к1апщэр, кушъэхапхэр, лъэтегъэуцор, чэщдэсыр ык1и джэгук1э зэфэшъхьахэр. Адыгэмэ лъэтегъэуцом мэхьанэшхо ратыщтыгъэ. Ар заш1ыщтыгъэр сабыим илъэс ыныбжь зыхъук1э ары. Мыщ къыхихырэ 1эмэ-псымэм елъытыгъэу сабыир агъасэщтыгъэ. Непэ къызнэсыгъэми а шэн дахэр лъэпкъым 1эк1эзыгъэ ыш1ыгъэп.

«Лъэтегъэуцу» къаш1ы я 9-рэ классым ис к1элэеджак1омэ

Амир

Адыгеир рэгушхо ц1ыф гъэсагъэхэу, ц1эры1охэу и1эхэмк1э. Я1ахьыш1у хаш1ыхьагъ  лъэпкъым итарихъ, икультур илъыгъэк1отэн  тиусак1охэу, тхак1охэу: Цыгъу Теуцожь, К1эрэщэ Тембот,  Къуекъо Нальбый, Хьэдэгъэл1э Аскэр, Яхъул1э Сэфэр, Мэщбэш1э Исхьакъ ык1и ащ нэмык1хэри.

Усэу «Синыдэлъфыбз» къеджэщт  Хьабэхъу Саидэ

Усэу  «Сиадыгабз» къеджэщт  Хьэдэгъэл1э  Бислъан

Аня

 Отечественнэ зэошхом адыгэхэр  псэемыблэжьэу яхэгъэгу фэбэнагъэх. Ахэм тарэгушхо, аш1агъэхэр щысэтехып1э непэ тфэхъу. Егъаш1эм тыгу илъыщтых  л1ыхъужъныгъэу зэрахьагъэр адыгэхэу Андырхъое Хъусен, Ш1уц1э Абубэчыр, Нэхэе Даут, Къош Алый, Бжыхьэкъо Къымчэрый, Ацумыжъ Айдэмыр.

 Усэу «Тидзэк1ол1» къеджэщт Пэнэшъу Заремэ

Амир

Непэ тиреспубликэ имэфэк1 маф,  ащ ыныбжь илъэс 27-рэ мэхъу. Тыгу  зи1этэу, тафэгуш1о мэфэк1 мафэм. Лъэшэу тигуапэ республикэр ныбжьык1э нахь мыш1эми хэгъоныгъэу ыш1ыгъэхэм. Республикэм ипчэгур  къалэу Мыекъуапэ.  Ар Шъхьэгощэ  псыхъо инэпкъ тет. Псыхъом къушъхьэхэр къышъхьарытых. Ахэмэ мэзыр зэфэдэк1э атет.

Аня

Мыекъуапэ дэт апшъэрэ гъэсэныгъэ  къязытырэ институтит1у, колледжхэр, еджэп1э зэфэшъхьафхэр, музеихэр, театрэхэр, зыщыгъэпсэфыгъо ч1ып1э дэхабэ и1.

Амир

Адыгеим бэрэ игугъу дахэк1э язгъэш1ырэмэ ащыщ тикъэшъок1о ансамблэхэу «Налмэс», «Ислъамыер». Мыхэм адыгэмэ къак1угъэ гъогур якъашъок1э арагъэлъэгъу нэмык1 хэгъэгухэм. Адыгэ къашъохэм як1асэу яплъых 1эк1ыб къэралыгъомэ ащыпсэурэ ц1ыфхэр.

Аня

Народнэ театрэм хэхъоныгъэу ыш1ыхэрэр бэ. Спектаклэ гъэш1эгъонхэр щы1ак1эм ехьыл1агъэу агъэуцух. Ц1ыфхэм агу етыгъэу ахэм яплъых. Бэ хэхъоныгъэу зыгугъу къэпш1ынэу непэ ти1эр. Ахэм угу къыдащае, дэхагъэм, ш1угъэм уфащэ.

Танец

Амир

Адыгеер Кавказ анахь ч1ып1э дахэу и1эмэ ащыщ. Лэгъо – Накъэ ич1ып1э дахэхэм защагъэпсэфы ц1ыф лъэпкъ пчъагъэмэ.

Аня

Си  Адыгееу  сихэку к1ас,

Уитыгъэ фабэ лъэшэу сик1ас,

Уипсыхъо чъэрхэм  сыгу къа1эт,

Уиошъо къаргъо лъагэу зе1эт.

Сихэку к1ас, ш1у усэлъэгъу,

Сынэ зэфэсш1ыми, сыгу уелъэгъу.

Тыдэ сыщы1эми,  сыгу уилъыщт

Усщыгъупшэщтэп, ш1у услъэгъущт.

Амир

Бгъэр къегуш1ук1ы, уахътэр мэбыбы,

Къызэдедгъаштэу орэд къэтэ1о.

Тыкъыгъэфабэу тыгъэр къытфепсы.

Тиуашъо къаргъоу гъаш1эм щэрэт,

Тикъашъо псынк1и гур ерэ1эт.

Зэк1эми сэрк1э уанахь гугъап1,

Адыг къыса1ошъ, ар сэгъэлъап1.

Орэд «Цырац»

Амир

Къуаджэу  Пэнэжьыкъуае  республикэм ит къоджэ анахь инмэ ащыщ. Мыщ ыныбжь, ш1эныгъэлэжьэу Емыж Руслъан зэрэхигъэунэфык1рэмк1э, илъэс  218-рэ мэхъу. Щэпсэух  ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр: урысхэр, ермэлхэр, курдхэр, Украинэм къик1ыжьыгъэ ц1ыфхэр. Мыхэр зэк1э зэкъошныгъэ пытэ азфагу илъэу мэпсэух, мэлажьэх, ясабыихэм ягуапэу адыгабзэр зэрагъаш1э. Тикъуаджэ бэ ц1ыф гъэсагъэу, еджагъэу къыдэк1ыгъэхэр. Ахэмэ  ащыщых  Нэмыт1экъо  Юсыф, Нэмыт1экъо Кималь, Яхъул1э Сэфэр, Пэнэшъу Руслъан, Хьачмэмыкъо Вячеслав ык1и нэмык1ыбэхэр.

Усэу «Тихэгъэгу» къеджэщт Львов Данил

Усэу «Сыпфэгуш1о сихэку!» къеджэщт Киреевэ Аленэ

Аня

Усэм къеджагъэхэр яхэнэрэ классым ис к1элэеджак1охэу Львов Данилэрэ, Киреевэ Аленэрэ

Амир

Пэнэжьыкъуае Теуцожь районым игупч,  нэбгырэ минищым ехъу щэпсэу. Мафэ къэс тикъуаджэ итеплъэ нахь дахэ, нахь к1эрак1э мэхъу. Ц1ыфмэ ящы1ак1э нахь зыкъе1эты.

Аня

Хэхъоныгъэу ти1эхэм яшыхьат тикъуаджэ къыдаш1ыхьэгъэ стадионыр. Мыщ емыхъуапсэрэ ц1ыф зи щы1эн фаеп. Ащ фэдэ стадион дахэ имы1эу къэлэ ин пчъагъэ дунаим тет. Мы илъэсым рахъухьагъ спорткомплекс ин Пэнэжьыкъуае щаш1ынэу. Ащк1э лъэшэу тафэраз тиреспубликэ и1эшъхьэтетэу Къумп1ыл Мурат, тирайон  пчэгу и1эшъхьэтетэу Хьачмэмыкъо Азамат.

Амир

Ежь-ежьырэу ыусыгъэ усэм къеджэщт Жэнэл1 Дианэ

Аня

Тихьэк1э лъап1эхэм   гущы1э ятэты ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________                      

Орэд  «Мой край»

Орэд «Адыгэ хэку»

Амир

Адыгэ Республикэм имэфэк1 фэгъэхьыгъэ зэхахьэр  къэшъо дахэк1э зэфэтэш1ыжьы. Хъярк1э.

Адыгэ быракъ

ШэкI уцышъом хэшIыкIыгъэу,

Быракъ гузэгур зэлъиубытэу,

Жъогъо пшIыкIутIур зэпэжъыожьэу,

Щэбзэщищыр зэпэлыдыжьэу

Адыгэ лъэпкъхэм язэпхыныгъэ

Язэк1ыныгъэ ар итамыгъ!

Ти герб.

ИхъурэягъэкIэ налым фэдэу

ТешIыхьагъэр бэ дэд ти Герб:

Саусырыкъоу нарт лIыхъужъыр

Шэу Тхъожъыем тес,

ПхъэцIэкIэ маш1ор ыIыгъэу ащ,

Бзыушхоу быбырэм ар фэд.

Шыум ычIэгъкIэ псыорэу

Рыщагъ шъорылъ псыгъуитIу

Хьалэл нэшаным итамыгъэу,

Iэнэ лъэкъуищи мыщ тет.

Бэрэчэт лэжьыгъэм инэшанэу

Коцышъхьэр ыбгъукIэ къыгот,
Ащ пэчIынатIэу адрабгъо

Лъэпкъ лъапсэм ипытэ нэшанэу

Чъыгэе къутамэ кIэрылъ.

ЗэпэшIэтэу къыкъокIырэ тыгъэм

Сэлам фабэ ренэу къытех:

«Си Адыгееу сигупсэм

Ихъишъэ зэлъашIэу щэрэI!»