Адыгабзэм фэгъэхьыгъэ зэхахь
материал на тему

                             Адыгабзэм имафэ фэгъэхьыгъэ зэхахь.

Гъэтхапэм и 14-р адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэу адыгэ Республикэм 2001-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щыхагъэунэфык1ы. Апэрэ тхылъэу «Букварь черкесского языка» зыфи1оу Бэрсэй Умарэ 1853 илъэсым Тифлис къыщыдигъэк1ыгъэм ыц1эк1э адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэм хэхыгъэу хъугъэ.

Сыдрэ лъэпкъи ежь иунаеу, ежь игунэсэу, ежь игуш1уагъэу, игушъхьалэжьэу и1 бзэ. Дунае нэфым укъызэрэтехъоу апэрэ жьы къэщэгъум, апэрэ быдзыщэ гъуатк1ом къыхэк1уашъэ а бзэр. Ным фэд лъэпкъыбзэр; Арыба ныдэлъфыбзэк1э зык1еджэхэрэр.

Бзэр ары лъэпкъым ылъапсэр,инасыпыр,игупшысэр,ибыракъыр.Бзэр лъэпкъым къыдэхъу,бзэр щымы1эжьмэ лъэпкъыр мэк1одыжьы.

Фэсэгъадэ сэ сиадыгабзэ псынэк1эчъ къаргъом,бзыу тэмит1у шъхьафитэу огум ифэрзагъэм.Къушъхьэ шыгу тхъуагъэхэм ясыджмэ анэсы сыбзэ иджэрпэджэжь.Чъыг пк1эшъэ 1ушъэмэ макъэу къыздэгущы1э синыдэлъфыбзэ,тыгъэм идышъэ нэбзыеу зэпэш1этыжьы сыбзэ.

Адыгэ поэтхэм адыгабзэм фэгъэхьыгъэу къа1уагъэм мэхьанэшхо я1.

Тиадыгэ тхак1охэм ащыщэу 1эшъынэ Хьазрэт иусэу «Хэта зы1уагъэр тихэку ц1ык1оу» зыфи1орэм упч1э пхъашэхэр къащыфегъэуцух, зыбзэ зыш1о1аеу, зыш1отхьамык1эу,рыгущы1энхэу фэмыехэм.

Мэщбэш1э Исхьакъ ежь иадыгабзэ ш1улъэгъоу фыри1эр, зык1ыфыри1эр,адыгабзэр пыут зыш1ыхэу,адыгац1э я1эу,ау ыбзэ рыгущы1энхэу фэмыехэм,иусэ сатырхэмк1э аре1о.

Лирическэ усэк1о инэу Бэрэтэрэ Хьамидэ ежь къыгъэш1агъэм зыфэлэжьагъэр ихэку,илъэпкъ,ихэгъэгу.

Непэрэ шъхьафитныгъэ щы1ак1э тыфэк1оным пае зэхэтыгъэ бэнэ лъэшхэр иусэхэмк1э, ипоэмэхэмк1э усак1ом зэлъытегъаш1э.Мэгу1э поэтыр илъэпкъ зэхаш1э зэк1эми зэхаригъэхы ш1оигъу,зилъэпкъыбзэ зыгъэпыутэу,сыадыг ы1оу ау иныдэлъфыбзэ зыщидзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.

Усэу «Зы лъэпкъ чъыг» зыфи1орэм щыхегъэунэфык1ы,1эк1ыб къэрал пчъагъэхэм ащы1э хъугъэ адыгэхэм тишэн-хэбзэ дахэхэр зэрэхамынагъэр.Ахэр агъэлъап1эх,агъэдахэх.Яныдэлъфыбзэ,лъэпкъым ыбзэ зэраш1оигъом фэдэу амыгъэфедэшъумэ,зыщагъэгъупшэрэп,адыгэ макъэ зызахахык1э гуш1озэ пэгъок1ых.

Адэ тэ тиадыгэ ч1ыгу тыщыпсэоу,тиадыгэ хэку тисэу,сыда икъоу тыбзэ аш1эным тызык1ыдэмылажьэрэр?Ныдэлъфыбзэм рыгущы1энхэу фэмыехэу, ау зы ч1ып1э горэм тыадыг щызы1охэрэм лъэшэу афигъэпытэзэ Хьадэгъэл1э Аскэр къаре1о.

Гъэзэтэу «Адыгэ макъэм» къыхиутыгъэ статьяу «Нальмэсыр къэшъо-тыгумэ за1эты» зыфэ1орэм ансаблем и1эшъхьэьетэу Къулэ Амэрбый мырэущтэу къыще1о «Япчъагъэк1э бэ хъурэ лъэпкъымэ тищы1ак1э афэдагъ,таготыны фэягъ!»Тэ,адыгэхэм,тымак1 шъхьаем сиадыгабзэ нэмык1ыбзэм е джуртыбзэм анахь 1аеп,къас1орэм седэ1ужьызэ,сыбзэ сэгъэдахэ.Дунаим ымэкъэ пстэури бзэм хэлъ.Тиадыгэ мэкъамэхэр,тиадыгэ ц1ыфхэр,тиадыгэ ч1ыгу –дунаир опсэуфы щэрэ1эх!

Джащ фэдэу гущы1э дахэхэр,гущы1э лъэшхэр адыгабзэм,адыгагъэм,ц1ыфыгъэм афэгъэхьынэу зызэхэпхык1э,укъегъэгуш1о,убыбын фэдэу угук1э зыуегъэ1эты,уегъэгушхо.

Усэк1о ш1агъоу Къумп1ыл Къадырбэч икъэлэмыпэ зыфигъэлэжьагъэр иадыгэ лъэпкъ,иадыгэ ч1ыгу.Иусабэмэ къащыре1отык1ы,ш1улъэгъоу лъэпкъым,къызщыхъугъэ ч1ып1э дахэхэм афыри1эр.Иадыгабзэу,ныпсыр зыхэлъыр,псынэк1эчъ къабзэм,жъогъо лыд нэдхэм афэдэу,къытегъэлъэгъу.

Гухэк1 нахь мыш1эми усак1ор къытхэтыжьэп,ау иусэхэмк1э тапашъхьэ къеуцо,къыддэгущы1э,тырегъэгупшысэ.Адыгэ ч1ыгур щэ1эфэ,Къумп1ыл Къадырбэч тщыгъупшэщтэп,тигъусэщт,ытхыгъэхэмк1э къыддэ1эпы1эщт.

Бэгъ Нурбий иусэу «Тихэгъэгу,тидунай» зыфи1орэм поэтым игуш1уагъо тэри къыддегощы.

Къуекъо Нальбий усэк1о-тхэк1о губзыгъэу,сэмэркъэушхо хэлъэу ц1ыф ш1эгъуагъ.Иусэхэм уяджэ зыхъук1э,узэрэадыгэмк1э узш1уагъэш1ыжьэу,уагъэгушхоу,гуш1уагъэ горэ къыпхалъхьэ.

Хъурэшэ Султ1ан иусэу «Сыбзи-сихабзи зэк1э схэлъ» зыфи1орэм щетхы.

Усэк1о гъэш1эгъонэу,дахэу,1упк1эу тхэщтыгъэ Нэхэе Руслъан.Иадыгабзэ,иадыгэ лъэпкъ ш1улъэгъуныгъэ инэу афыри1эр ытхыгъэхэм къащигъэлъэгъуагъ.

Иусабэмэ Нэхаем къащыре1отык1ы иадыгэ лъэпкъ къырык1уагъэр,итарыхъ,ил1ыгъэ,иц1ыфыгъэ,ишэн-хабзэ дахэхэр,идунэе тетык1.

Нэхаем иусэхэм лъагэу уа1этэу,лъэпкъ псэуми уакъхи1этык1эу къыпщэхъу.Гум къик1ы шъыпкъэу,шъабэу,фабэу,гуш1уагъо къыпхалъхьэу усак1ом ытхыгъэх.

Нэхэе Руслъан иусэхэм лъэшэу урагъэгупшысэ, ц1ык1уи ины яадыгабзэ уасэ фаш1эу,ш1у алъэгъоу зэрэщытынхэ фаер 1упк1эу къыхегъэщы.

Тиадыгабзэ лъэпкъым ылъапс,икъежьап1,лъэпкъым ыпс,тятэ-тянэмэ къыт1уалъхьагъ.Ар хэтрэ адыгэ лъэпкъи щыгъупшэ хъущтэп.

Кубэ Щэбанэ игущы1ахэмк1э тизэхахьэ къэсыухы сш1оигъу.Ныр зыпш1ок1одык1э-пш1ок1оды зэк1эмэ анахьыш1у узылъэгъурэр,лъфыгъэр пш1ок1одымэ,тш1ок1оды анахьыш1у плъэгъурэр,убзэ,уич1ыгу зыпш1ок1одык1э, пш1ок1оды зэк1э.