Класс шагы "Араганың кырынга чам үнер"
план-конспект занятия (11 класс) по теме

 Класс шагы “Араганың кырынга чам үнер”

Сорулгазы: 1. Араганың хоразын, ооң улуска чедирип турар багай талаларын уругларга билиндирер.

2. Кадык амыдыралды суртаалдап, багай чаңчылдарга сундукпазын суртаалдаар.

3. Шинчилекчи, чогаадыкчы чоруктарын сайзырадыр.

Дерилгези: үлегер домактар, слайдылар, чуруктар.

Чорудуу:

Башкының киирилде сөзү:

• Уруглар, бөгүн бис “Араганың үстүнге чам үнер” деп класс шагын эрттирип турарывыс бо. Чүге араганың үстүнге чам үнер деп чугаалап турар деп бодаар силер.  

Кижиниң мага – бодунче арага аймаа 5 – 10 минута болганда, хан – дамыр аайы-биле бүгү мага – ботка четчележип тарай бээр. Оон клеткаларны үрээр, олар дырыжа бергеш, суларай бээр. Ооң салдарындан иштики органнар үрелип эгелээр.

        Кижиниң мага – боду 18 харга чедир дыка дүрген өзүп, сайзыраар,  а 25 харлыынга чедир оожумнааш, соксаар, өзүлде туруптар. Кижи 18 харга четпейн чыткаш, таакпылаар, арагалаар болза, аарыг болуп артып каап болур.

2.  Химия башкызының дыңнадыы.

        А) пивонуң тургузуу.

Пивону ( джин тоникти, тоникти... ) бодаарга – ла анаа – ла бир ажып каан компот ышкаш сагындырар. Ону тудуп алгаш, кылаштаары, ижери эки чүве деп –даа бодап чорууру чадавас. Ол бүгү  ажып каан суксунну арага эвес деп болур. Чо-ок! Маргыжарынче далашпа. Бөдүүн математикадан бодап көрээлиңерем.

        Пивода этил спирти бар.  Бир шил пивода 20 грамм арыг спирт бар болур. А 20 грамм спирт 50 грамм водкага азы бир дашкага кутканынга деңнежир. 2  шил пиво дээрге чартык стакан ишти водка – дыр. А хуузу улуг 9 % пиво болза 100 грамм водкага деңнежир. 2 шил ындыг пиво дээрге бир стакан ишти водка болур.

Айтырыг – харыы. Уругларга айтырыгларны салып, оларның бодалдарын дыңнаар.

Б) Пивону чүге ижип турар бис?

         А пивону чүге ижип турарыл?  Дыка хөй аныяк – өскеннерни ап көөрге, кады чораан, кады эдержип турар эштерин өттүнгеш, оларның көгүлдезинге алыскаш, ижип турар.  Ынчангаш холуңга пиво туттунуп келзе, баштай бодан – чүге ону ижериң ол? Согур хөй эриктен хемче шурай бээрге, чүс хой соондан шурай бергеш, өлүп каан деп чугааны дыңнаан силер бе? Ол согур хойну эдерген мелегей хойларга дөмейлешкен херээ бар бе?

В) Пиво ишкенде, кижи канчап баарыл?

        Оон аңгыда пиво ижип алырга, хөглүг апаар деп бодай бээриңер чадавас. Чо-ок! Пиво ишкен соонда сыр өске байдалдыг апаар сен: анаа-ла аамайзып, ээдереп, даамчырап каар сен. Ындыг кижини кыдыындан көөрге, тенек аарыг хой дег. Кажаалап каарга, кажааны долгандыр азы чаңгыс черге долгандыр кылаштап тура хүнзээр. Кым шак ындыг хойга дөмейлежиксээр деп?

г) Чүге кижи бажы тенээн хой деп апаарыл?

        Чүге дизе пивону кулурда, хереглеттинер хмельден тывылган моноамин деп бүдүмел кижиниң мээзинге дыка коргунчуг салдарны чедирип турар боур. Оларның бирээзин “кадаверин” азы “өлүг мөчү хораны” деп адаар. Оон аңгыда пивода кыс кижиниң гормоннары бар, ынчангаш хөй пиво ижер ашактарның мага – боду кадайларзып каар болур: дөңмектери, эмиглери улгадыр, ишти шөртеер. Ындыг ашактарны даштындан көөрге, дыка чараш эвес болур эвес ийик бе?

Д) Пивону улус чүге иже бээрил?

        Сээң мага – бодун ам- даа чедир сайзыраваан дээрзин утпа. Ам-даа 25 харга чедир өзер сен. А арага аймаа сээң мага – бодуңнуң күш кирип, сайзыраарынга шаптыктап турар. Ынчангаш ырбыска, аарыгзыг, арган сөөк азы чолдак кижи апаар чадавас сен. Ынчан сени кым-даа тоовас, кыжырар болур.

        Пивонуң кижиге хоразы. ( слайдыларны көргүзер )

        Араганы ижерге, кижиниң организми үрелир дээн бис. Кижиниң кандыг органнары үрелип турарыл, көрээлиңер.

1. Баш мээзи үрелир. Угаан – медерели чегей, кызыы апаар. Башкының, өске улустуң  тайылбырын чедир билип шыдавас, айтырыгга тода харыы берип шыдавас, чугаа утказы билбес апаар. Чурум баксыраар.
2. Баары үрелир. Ындыг улус үргүлчү доңар, шыырныгар.
3. Бүүрек, сыңыйның ажылы сулараар.

1. Сыңый кошкаар бичиилеп – бичиилеп, дораан – дораан сидик кыстыгар.
2. Арны – бажы, буттары ыжар.

4. Келир үеде эр, кыс кижилерниң салгалы – ажы – төлү аарыг болуп, угааны чегей инвалид уруглар төрүттүнер болурун эмчилер бадыткап турар.

Дуржулганың түңнели. ( өөреникчилер дуржулга кылган турган )

        Декабрьның ийиде 10 шакта өөреникчилер мындыг дуржулга салган турган.

А) бир дугаар стаканда 50 мг пиво бар. Олче гераьның бүрүлүг сывын ол – ла үеде суккан.

Б) ийи дугаар стаканда 50 мг суг бар. Олче гераьның сывын ол- ла үеде суккан.

Түңнели. Класс шагында ол дуржулга салган үеден 24 шак эрткен. Герань канчап барганыл?  Бир дугаар стаканда гераньның бүрүлери халбыйгаш, кара – көк апарганын өөреникчилер көрген. Ийи дугаар стаканда сугда герань бар. Ол кандыг- даа өскерилге чок, ол-ла хевээр артканын өөреникчилер эскерип көрген, деңнелге кылган.

Анкетаның түңнели.

Класстың өөреникчилеринге анкета чоруткан. Шупту 14 өөреникчи киришкен.

1. Араганы ишкен силер бе?
2. Аваңар арага ижип турар бе?
3. Ачаңар арага аймаа ижип турар бе?
4. Арагага хамаарылгаңар кандыгыл?

Башкының түннел сөзү.