Мастер класс "Дошка"
план-конспект урока по технологии (6 класс)

Кичээлдин темазы: «Аас-кежиктиң доңу – дошканы баглаары»

Актуалдыг талазы (актуальность):

Кандыг-даа нация чоннуң тоогузунде чараш чанчылдарын, ужурларын, сузуун, ховар дээн ус-шевер дарганнар, даараныкчылар бодунуң кылып билир чуулун салгалынга артырып каар чораан. Амгы уеде тыва чоннуң ада-огбелеринин салгалдан салгалче дамчыдып чораан чанчылдарының чидип бар чыдары, база ус-шевер дарганнарның,  шевер дээн даараныкчыларның ховартап турары чидиг айтырыг бооп турар. Ылангыя тыва хээлерни билир-даа болза ол хээлерниң онзагайын, утка шынарлыын билбес кижилер хой. Ынчангаш бо айтырыгга даянып алгаш «Аас-кежиктиң доңу – дошканы баглаарын»  деп темадан дошканың ужур, утказын билдингир, ооредиглиг, ажыктыг кылдыр дамчыдар.

Кичээлдин хевири: чаа тема тайылбыры.

Сорулгазы: дошка аас-кежиктиң, кежик-чолдуң доңу деп чүүлдү уругларга билиндирери;

Ооредиглиг кезээ: дошканы канчаар баглап кылырын ѳѳредип кѳргүзер, тайылбыр ажылын чорудуп, уругларның билиин быжыглаар;

Кижизидилгелиг кезээ: тыва чоннуң чаагай чаңчылынга даянып алгаш, уругларны чараш мѳзү-бүдүшке кижизидип, ѳѳредири;

Сайзыралдыг кезээ: уругларның салаа баштарын дамчыштыр хан-дамыр эргилдезин сайзырадыры.

 Дерилгези: ТСО, Дошка баглап, даарап каан тыва бѳрттер, дошка ѳѳктүг чеңи чоктар, узуну 40 см хендирлер.

Ажыглаар херексели:

Аргалары: Кѳргүзүг, дилеп-тывар, тайылбырлаар, бадыткаар.

Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл, информастыг.

 Словарь ажылы: дон-баг, доннаары-баглаары.

Кичээлдиң чорудуу:

1. Организастыг кезээ:

Психологтуг релаксация. Уругларның иштики сагыш-сеткилин, сеткил-хөөнүн кичээлге белеткээри.

- Эртенгинин мендизи-биле, уруглар.

 - Бо эртен кандыг оттуп  келдинер, оолдао?

- Ындыг болза, чанынарда орар эжинерже корунгеш,хулумзуржу кааптынар че. Хулумзуруг арнынарны долуп келди бе? Ол хулумзуругну чанынарда олурар эжинерге соннеп, шаннаан силер..

- Эжинерге база хоглуг, солун апарган.

- Ам силерге солун, хоглуг апарган болгай. Ынчангаш кичээливисти ол-ла солун, хоглуг байдалывыс-биле эгелээлиинер.

- Оолдар, бөгүн бис куш-ажыл кичээлинге чаа тема өөренир бис. Шупту кичээлге эки харыылаар, идепкейлиг ажылдаар силер. Ындыг-дыр аа?

- Мен силерни дыка эки кады демниг ажылдаптар боор бис деп идегеп тур мен.

- Силерге идегеп болур бе, оолдар? Мен силерге бүзүрээр мен, силер шыдаар силер.

2.  Билиглерни тодаргайлаары (кичээлдин темазын тывары, сорулгаларын тодарадыры).

- Оолдар, слайдыже көрүп көрүңерем. Кичээлистин темазын номчуй кааптынарам.

- Аас-кежиктин дону - дошканы баглаары.

- Кичээлге чуну билип алыр ужурлуг бис, оолдар?

- Шын-дыр, эр-хейлер! Дошканы баглап ооренир бис.

- А дошка дээрге чул ол, оолдар, кым билирил?

3.  Чаа билиглерни ажыдары.

- Дошка деп чүл? Борбактай даарап каан пѳстен доңнап баглаан борбак хевирлиг хээ болгаш доң. Дошка тыва чоннуң хээзи ѳлчей удазыны-биле тѳрелдешкек. А доң деп чүге адап турар бис, дошканы доңнап тургаш, баглаар. Дошканы тыва бѳрттер бажында каасталга хевиринде ажыглап чоруур. Шаанда тыва чон тыва тоннарынга дошка ѳѳктер даарап чорааннар. Дошка ѳѳктер тоннарга чараш, эптиг, аянныг кѳстүр.

- Амгы үеде бистиң чонувус, шеверлеривис чеңи-чоктарга, янзы-бүрү хѳйлеңнерге, платьелерге ажыглап чоруур.

— Бурунгу тыва чонувус, огбелеривис аас-кежик кижиге эки эт-сеп, эдилел-каасталга, азырап чоруур ыдыктыг мал-маган таварыштыр база кээр деп санап чорааннар.

- Оон бирээзи — тыва кижинин боргунге дошка ѳѳкту кылгаш, бортун кырынга даарап аар чорааннар.

- Дошканы чуге ыяп-ла борттун кырынга, эн-не коску черинге даарап аарыл дээрге, кижинин сулдези, хей-аъды бедик чорзун дээн бодал-биле даарап аар. А кижинин хей-аъды бедик боорга кижи аас-кежиктиг боор деп санап чорааннар. Борттун дошказын кылып тура, аас-кежикти кузеп, бугу-ле эки чуулдерни бодап баглаар чораан. Ынчангаш дошканы аас-кежиктин сулдези кылдыр санаар турган. Борттун боду база хундуткелдиг боор: ону черге салбас, бедик черге каар азы азып аар, оске улуска боргун тудуспас, кедирбес, оон-биле ойнавас турган.

         - Ынчангаш бо кичээлде хуулгаазын дошка хээни баглап ѳѳренир бис.

4. Практиктиг кезээ. Дошканы кылырының тайылбыры:

Дошканы кылырын коргузуп тура, тайылбырлаар.

1. Дошканы баглаарының чуруму:

Улуг эргек-биле айтыр салаа  бажынга  баглап эгелээр. Хендирниң бирги ужун улуг эргек-биле айтыр салаа ортузундан эрттиргеш, айтыр салааны кежир салып эртер. Уштарын 1-2 деп кѳрүп алыр бис. Бир дугаар хендирни адаанче туткаш, 2 дугаар хендирни улуг эргекче суп алыр. Оон олурту туткаш, хендирни 8 деп санга дѳмей хевирин кѳрүп алгаш ийи дең кезекке аңгылай туткаш арткан ийи хендирни ооң ортузунче киирип алыр. Киир дырттып алганының соонда ам хендирлерниң аайы-биле эвин кѳрүп тургаш чыыр.

1.                                                                2.    

3.                                                                      4.    

5.                                                                   6.

7.                                                                  8.

2. Дошка чуну илередип турарынын дугайында тайылбыр. Онза талазы – ооң достактарының саны 9 (тос) болур, а 9 деп ыдыктыг сан-биле бистиң тыва чоннуң дараазында «тостары» (сузук-чудулгелери) холбашкан болгай. Ону адап, сактыптаалынар:

Эң хүндүлүг, чугула эт-севиниң бирээзинге, «тос-карак» хамааржыр. Ооң дузазы-биле чажыг чажар.

1.Тос эртине:

• доржу-алмаз,
• базыр-платина,
• бадмаарылга-рубин
• шуру-топаз
• маны-жемчуг
• сүүзүн-гранат
• ногаан-хаш-изумруд
• алдын
• мѳңгүн

2.Тос аржаан:

• сүт  
• чойган
• артыш
• шиви
• шаанак  
• пѳш
• агы  
• кодан-хаагы
• каңгы

тывалар бора аътты, сарыг сергени, калчан ак хойну, кара иртти, ак буганы, күзүнгүнү, буга ээренни, чаа тиккен ѳгнү, ивини азы тевени ыдыктаарын «тос ыдык» дээр чораан.

 3.Тос дагылга:

• Дээрни
• Таңдыны
• Отту
• Суг бажын
• Хам ыяш
• Тел ыяш
• Оваа
• Буга бажы
• Кѳжээ дагылгазы кирип  турар

4.Тос чүзүн малывыс. Хой, ѳшкү, аът, сарлык, теве……

 Түңнели:

Тос – ол хүндүлүг болгаш ыдыктыг сан. 9 деп сан бистин кылып ооренип алганывыс аас-кежиктин дошказында деп сактып аалынар.

5. Быжыглаашкын.

1. Айтырыгларга харыыладыр

- Дошка деп чул?

- Дошканын ужур-утказы?

- Дошканы каяа ажыглап чорааныл?

- Амгы уеде канчаар ажыглап чоруур?

6.  Бажынга онаалга (дошканы катаптап баглап ооренир).

Демдек салыры.

7.  Түңнел.

- Бо хун кичээлден чуну ооренип алдынар, оолдар?

- Силерге кичээл ажыктыг, солун болду бе?

- Кичээл дээш четтирдим, байырлыг, оолдар.