Композиция "Юртэмсэ абарhан нэрэнууд" (конкурс "Певцы родной земли")
материал (10 класс)

1. Хангай hайхан Эхэ оромнай

Хара үүлээр бүрхөөгдэбэл.

Хангалтама баян саадтамнай

Харатан хорхойтоод дугташабал.

2. Сэхэ шамда хэлэнэб,

Сэдьхэлдээ үбшэнтэй бү яба,

Бушуу зоригтой шиниингээ

Бусажа ерэтэршни хүлеэхэб.

3. Илахаяа ошохомнай,

Зай, баяртай, инагни!

Магад, бусажа

Ерэхэшьегүйдөө болохолби.

Эрхим hайхан хэрэгэй түлөө, инагни!

Эрын гуримаар унаба гэжэ мэдээрэй!

4. Шуналаар дүүрэн буряад хүбүүдэймнай

Шандааhанай шангые дайсан үзэг!

5. Шэнэ жэлые угтаха

Шэрүүн хүйтэн hүни,

Һомон дорохи окопhоо

Һонор ара руу мүлхин,

Гаража ерэбэ солдадууд.

6. Холын Баруун Сибирь

Хонгор мэргэн хүбүүдтэ

Бэлэг гуйлга эльгээгээ.

Бэрхэ, минии солдадууд!

Баригты энээниие.

7. Юун үгыб даа! Гахайн зузаан гадар, газарай янзын эдеэн, гохо зүүгээр оюулhан гоё дулаан бээлэй. Шэнэ таряанай хилээмэн! Энэ шэрээдэhэтэй торгон соохоно шэрүүн юумэн юун гээшэб? Таряаншье, саахаршье бэшэ…/задална/ Алта мүнгэнhөө үнэтэй адха хара шоройл! /сээжэдээ тэбэринэ/. Өөрым гараhан, түрэhэн түрэл Гаарга нютагайм алта мүнгэнhөөшье үнэтэй адха хара шорой энэл!

8. 1943 оной июнь hара.

Ленинградска областиин Синявино hуурин.

…Саhата шэрүүн дайда. Саhан хайлана.

Үхэр бууhаа байтагай,

Үхэр мал шабардана.

Сабхииешни досооhоонь hайрам зайлана.

«Солдат, амара!»-hөөгүүд хормой hабардана.

Үглөөдэрэй добтолгодо сэрэг татуулжа байгаа.

Синявино hуурин – юрын заахан hуурин.

Захын гэртэ уужа hуунад сайга

Залу, наhажаал – булта. Срэгшэд дүүрэн.

Эдеэ хубаажа ябаhан нэгэн тэндэ

Эритэ жадаараа үтэр нээбэ консервээ.

-Наашань асарагты…

-Хэндэ?

--Эдихэл гэхэдэ сээргүй…

Үглөөдэртөө добтолго. Нойр хүрэнэгүй.

Хэды ехэ бэрхэшээлые зон диилэнэб!

Үлэсхэлэнтэйнь, үхэлтэйнь…

Дурдшье гэнэгүй

Лейтенант Сэдэб Дамдинов.

Гэнэн хонгор бэшэ даа тэрэ мүнөө:

Гэртэhээ ошоhоор нилээд hургуули гараа.

Аяар сана, Байгал далайн үмэнэ,

Армиин эхин бэлэдхэлдэ hураа.

Тиигээд – фронт. Шэхэ дүлиирмэ үхэр буу.

Сэхэ урдаhаа орожо ерэhэн танкнууд.

Булад хуягтай.

Хадхаха бэшэш,

Хүлеэгээд hуу.

Дүтэлэмсөөрнь – дүрэдэг бутылка, баанханууд…

Улан гараараа шаху буладтай тэмсээ,

Улан нюураарнь дайсаниие золгоо.

Уйлан, ёолон hомонуудай дүүлимсээр,

Унахаа болижо, зүрхөө дару болгоо.

Шэрхэг hахалаар хасарынь хушаатай,

Шэрүүбтэр болоо дүрсэнь.

Алибаа ушарта – бэшэмэл захяатай,

Аяар сана хадагалаатай, үбэл сонь.

Инаг басаган?Үрдигдөөгүй, залуудагдаа.

Эхынь лэ адрес иимэ наринаар нюугдаа.

Эхэ нютаг… Эсэгэ… Э-эх, тэрэ шарха!

Эндэ хүртэhэн шархатай

Жэшэлтэй аал? Хаана!

…Часай годлинууд

Шамдаха дурагүй, шархаан,

Болгоомжотойгоор бодохо сагые заана..

…Илалта ойро. Диилдэнгүйгөөр зобоод…

-Взво-о-д!

(Энэ үглөөгүүр холын буряад нютагта

Эртын толон сонхо hиилэн хэршэбэ.

Энэ үглөөгүүр дулаахан набтар гэртэ

Эхын зүрхэн гэнтэ зобон hэришэбэ.)

                                             /Н.Г. Дамдинов «Эсэгын нэрэ»/

«Геройн эхэ» /Ч. Цыдендамбаев/

    Удаань хүлеэгдэhэн бэшэгынь

Уйдхартай мэдээсэл асараа hэн.

«Эхэ ороноо хамгаалжа, хүбүүнтнай

Алагдаба», -гэнэл.

Үдэр бүри хүлеэгдэhэн,

Үглөө бүри дурдуулhан,

Эмгэн буурал минии хүбүүн hэн.

«Алагдашоо» гэжэ бэшэгдэhэн

Аюулта хүндэ энэ үгэдэ

Минии зүрхэн яабашье

Этигэжэ шадахагүй байнал.

Хэдышье олон жэл болооб даа,

Хэлэндэ ороходоо хүбүүнэйнгээ

Эгээ түрүүнээ элихэнээр

«Эжы» гэhыень hананаб даа.

Буурал эхэдээ хүбүүмни

Бусажа огто ерэхэгүй.

Түрэhэн эхэеэ баясуулха

Түрэл үгэеэ хэлэхэгүй.

Дайн сэрэгэй дүүрэхэдэ,

Дайда дэлхэймнай сэсэглэхэл.

Үнэн нүхэдөөрөө хүбүүмни

Үргэн талада гарахагүй.

Шэниисэ таряагаа хаража,

Сэдьхэлээ баясажа ябахагүйл,

Адуу малайнгаа олые

Аялга дуундаа дуулахагүйл.

Үндэр улан бэриие

Үтэлхэ сагтаа зарахагүйб.

Һайхан хүүгэн ашые

Һалга гарта барихагүйб.

Хамта наадаhан нүхэдыень

Хараха бүридөө уйлахаб.

Хүбүүгээ огто мартахагүйб!

Мүнөө дахяад уйлахагүйб!

Мүнөө уйлаха саг бэшэ.

Ганса hайхан хүбүүгээ

Гашуудалай нёлбоhоор үдэшэхэгүйб.

Хүбүүндээ хадаглаhан тоhоёо

Холын фронт эльгээхэб:

Хамта дайнда ябаhан

Хани  нүхэдынь садуужа!

Эрхэ хүбүүнэйнгээ хубсаһа

Эжэл нүхэдтэнь эльгээхэб:

Хүбүүнэймни олон нүхэдүүд

Хүйтэ hалхи бү үзэг!

Дулаан дэгэлтэй, садхалан,

Дорюун хүсэтэй хүбүүдни

Эхэдэ уйдхар асарааша

Эзэрхэг алууршадые сохюужа!

Булад геройн Эхэ гээшэб!

Бусадай хажууда уйлахагүйб

Хүгшэн эхынь нюдэд соо

Хүбүүнэйнь зоригые харуужаг лэ!

- «Баргажанай үнэн» газетэдэ ман тухай бэшээтэй байна. «Передовые тракторные бригады Баргузинской МТС в боевой готовности». «Отлично трудится женская бригада товарища Раднаевой Дыжид Хобраковны колхоза «Ленинская Искра»»

      Почтальон гүйн ерэнэ:

- Кремльhээ телеграмма ерээ! /гар дамжан, телеграмма түрүүлэгшэдэ үгтэнэ/

Түрүүлэгшэ:

-Хүндэтэ нүхэд! Правительствын телеграмма уншахыемни зүбшөөгыт. 1945 оной мартын 21. Москва. Кремль. Хаяг: Буряад-Монгол республика, Хурамхаанай аймаг. Хэндэб: Кировэй нэрэмжэтэ колхозой түрүүлэгшэ Гулгеновтэ, партиин эмхиин секретарь Бадмаевта.

        Передайте колхозникам и колхозницам имени Кирова, собравшим 75000 рублей на строительство танковой колонны «Курумканский колхозник» 25000 рублй облигациями госзаймов, 45 пудов зерна в фонд обороны Союза СССР – мой братский привет и благодарность Красной Армии. Иосиф Сталинай гар тамгатай телеграмма.

/альга ташалган/

«Хүшөөгэй урда» /Ц.-Д. Дондокова/

1. Хүшөөгэй урда зогсоном,

Хүнүүдэй гэрэлтэ дүрэнүүдые олоном.

Богони, утаар бэшүүлhэн,

Булад дээрэ hиилүүлhэн-

   Мүльhэн дуhал шэнги нэрэнүүд,

   Мүнхэ нэрэнүүд.

2. Өөр тухайгаа юуш хэлэнэгүй,

Өөхэн буларые эльбэжэ hүгэдэнэм.

Тэнсэлгүй хүлеэлгэн удаhан,

Тэбхэрхэн саарhаар бусаhан-

   Манда түрэл нэрэнүүд,

   Манай мартахагүй нэрэнүүд.

3. Галл дүлэ унтаргааhанаа,

Газараа тэбэреэд унаhанаа-

Манда хэлэхэгүй эдэ,

Манай магтаал дуулаха бэшэ.

   Юрын лэ, юрын лэ нэрэнүүд,

  Юртэмсэ абарhан нэрэнүүд.

4. Хэды манда үнэтэйбта,

Хэрэм болон хэбтэнхэйлта,

Эхэ орондоо наhаа үгэн үнгэрөөт,

Эдирхэн зандаа мүнхэ үлөөт.

    Залуухан, залуухан нэрэнүүд,

    Замби зэдэлгэhэн нэрэнүүд.

5. Хододоо манай hэшхэл болонхойт,

Хуби заяандамнай hүлдөөр бадаранхайт,

Амяа игсуутан урдатнай зогсоходоо,

Алтан дэлхэйн аажамаар амилхы дууланам.