Телым ужатыме, шошым вашлийме пайрем
проект

1 вӱдышӧ: Тӱнямбалсе ӱдырамаш кече – 8 Март – идалыкын эн мотор жапыштыже, шошо тӱҥалме, пӱртӱсын ылыжме жапыштыже, палемдалтеш. Шошо пӱртӱсышкӧ вашталтышым пурта, чумыр калыкын шонымашыжлан вий-куатым, ныжылге деч ныжылге йӧратымашым, волгыдо ӱшаным пуа.

2 вӱдышӧ: А ынде изишак историйым шергалына. 1910 ийыште Копенгагеныште кокымшо Тӱнямбал конференций лийын. Тушко 17 эл гыч 100 наре делегат погынен. Тиде конференцийыште тӱнясе чыла ӱдырамаш-влакын келшен илымыштым ончыктышо Тӱнямбал кечым кажне ийын 8 мартыште эртарышаш нерген пунчалым лукмо. Российыште 8 Мартым икымше гана 1913 ийыште Петербургышто, Киевыште, Самарыште пайремлыме.

 1 вӱдышӧ: Кугу октябрь ӱдырамашым кугу куллык деч утарен. Тудо ӱдырамашлан чыла шотыштат пӧръеҥ дене иктӧр правам пуэн. 1917 ий марте Марий кундемыште улыжат кок процент ӱдырамаш гына тунемшылан шотлалтын гын, революций деч вара, кидыш книгам кучен, шукынжо школыш але ликбезыш шинчымашым налаш ошкылыныт. Тачысе совет ӱдырамаш тыныслык верч пеҥгыдын шога, илышнам саемдымаште кумылын тырша, йочам кушта. Чапле пашаж дене элнам чапландара!

2 вӱдышӧ: Теве Унчо кундемын поэтше Василий Миронов «Ӱдырамаш» почеламутыштыжо тыгерак воза:

                   Тыланет мыняре курым!

Чарныдегеч моктеммурым

Чоным почын пӧлеклат.

Юмынава гай аклат.

Лӱмешет нӧлтеныт храмым

Да эше нӧлтат мынярым.

Тыйын лӱм ден куатаҥ,

Илыш вож шарла кумдан.

Илышыште мо пуалтын,

Мо айдемылан пӱралтын –

Чыла ваче ӱмбалнет,

Да чылажымат чытет.

Ойгыш вочшылан ой пидын,

Шуялтет тый полыш кидым.

Йӱштым-шокшым, нелымат

Тӧр пайлет чыла денат.

Кузе кече, ырыкталын,

Мландылан пуа куатым,

Лач тыгак ӱдырамаш –

Илышнан чечен аршаш.

Тыланда тӱжемле курым

Возена ме моктеммурым.

Тек тендан лӱмеш саскаҥ,

Мландына пӧрдеш ласкан.

1 вӱдышӧ: Пайрем айдемылан шӱм-чон ласкалыкым конда, тӱнян сылнылыкшым ужын мошташ туныкта да тукым кылым пеҥгыдемдаш полша. Кажне пайрем йӱлаште шкешотан ойыртем уло, но тӱҥ шонымашыже иктак – тиде еш илышым, озанлыкым саемден колтымаш, мланде пашаште у сеҥымашыш шуаш тыршымаш.

2 вӱдышӧ: Пайрем годым мемнан кугезына-влак илышыштым уланым, моторым ышташ Ош Поро Кугу Юмо деч йодыныт.

1 вӱдышӧ: Ӱярня – пеш ожнысо марий пайрем. Тудын деч вара кочкыш-йӱыш начаремеш. Сандене тиде пайремлан пытартыш анык гыч кинде-шинчалым тамлыракым ышташ тыршат.

2 вӱдышӧ: Ӱярня йор-йор, йылме йыр-йыр, мелна чыж-чыж, йолет лып-лып»,- тыге маныныт мемнан кугезына-влак.

1 вӱдышӧ: «Ӱет уло – ӱярня, ӱет уке – кукшо арня». Сандене ӱстембал тич могай гына ӱян мелна ок кой. Шӱвылет йога. Но….

2 вӱдышӧ: Кызытеш шке пайремнам тӱҥалына. Таче ме йӱштӧ телым ужаташ да шокшо кечан шошым вашлияш погыненна. Шогыза, шогыза, а тидыже кӧ тугай?

Теле: Кузе туге кӧ? Мый Йӱштӧ Теле. Кӧ тыште таче марте озаланен? Мый! Кӧ ош лум дене уржам леведын? Мый! Кӧ курыкым ышташ полшен? Адакат мый! А ынде пытартыш гана тендан деке унала толынам, мыйым ида мондо манын, кызыт тыште, тендан ончылно шогем.

2 вӱдышӧ: Тугеже пеш сай. Но кушто мотор ӱдырна – вес унана – Шошо? Ме таче тудым вучена, а тыйым ужаташ лектынна. Каласе, Теле, тиде тыйын пашат огыл? Ала тый мемнан деч Шошым шылтенат?

Теле: Молан эре мылам йолам ыштеда? Мый титакан омыл.

1 вӱдышӧ: Ӱшанена, ӱшанена. Тугеже айста Шошым йырым-ваш ончалына, ала кычал муына.

Шошым кычалыт, но тудо уке.

2 вӱдышӧ: Теве кече онча. Ӱстембалне мелна терке шинча, а Шошо ала-кушто почеш кодын. Ала шошым кычкыралына, тудо колеш да толын лектеш.

Кум гана «Шошо!» манын кычкырат. Шошо толеш.

Шошо: Салам лийже, шергакан уна-влак. Шукертак тендан деке толаш лектынам да корнем пеш неле ыле. Лумжо, мардежше толаш чаракым ыштеныт. Ынде йӱштӧ теле деч каналтен кертыда, вет мый пеленем шокшо кечым конденам, а тудо шке пашажым пала. Пагалыме уна-влак, мый тендам пайрем дене саламлем да пеҥгыде тазалыкым, чонлан келшыше пашам, ешыште келшымашым, ӱдыр-влаклан мотор качым, рвезе-влаклан ушан-шотан, сай ӱдырым темлем.

Теле: Мо эре тый да тый. Мыят иктаж мутым ойлынем. Кӧ ош тӧшак дене мландым леведын?

Шошо: Кӧ шокшо кечым конден?

Теле: Тыге ойлыметлан кызытак йӱштӧ телым колтем, кечым петырем.

Шошо: Ит моктане, мый садак сеҥем.

Теле: Шого, шого.Теве лумым налам да ӱмбакет кудалтем.

Шошо: А мый лум дене мушкылтам да эше моторрак, сылне гына лиям.

1 вӱдышӧ: Тиде мо тыгай? Молан те ӱчашеда? Ме палена: йӱштӧ теле деч посна, шошо деч посна илаш йокрок лиеш ыле. А те ӱчашеда. Ида мондо, вет таче ме

тыйым, Теле, вес ий марте ужатена, а тыйым, Шошо, вашлийына. Сандене чарныза ӱчашаш, полшыза Ӱярня пайремым эртараш. Шошо, уна семын таче шке мастарлыкетым ончыкто.

2 вӱдышӧ: Теве Унчо кундемын вес поэтше Еремей Герасимов «Шошо ӱдыр» почеламутыштыжо тыгерак воза:

Шошо толын! Шошо!» - манын,

Кумыл шулдырым нӧлтем.

Тиде годым шырчык таҥын

Мурым шке мурен колтем.

Теве, муро йӱкым колын,

Шошо ӱдыр кынелеш.

Йытыран лишкемак толын,

Кид пуэн саламлалтеш.

Пелешта лыжган: «Куане –

Ынде шке улам оза.

Йӧршын ночко чыве гане

Туртын Йӱштӧ кугыза.

Мыйже маньым: «Айда коктын

Тачак мужыр лийына.

Кылмыкташ Лумӱдыр ок тол,

Ок кӱл йӧршын лӱдмына.

Тыйын волгыдо ден шокшо

Лийже мыйынат пелен».

Ӱдырет – Йомартле Шошо –

Ваш ӧндале: «Шӱмбелем!»

Теле: Йӧра, тугеже мый тендан дене порын чеверласем. Пайремда веселан эртыже. Вес теле марте чеверын!

/Теле да Лумӱдыр каят./

1 вӱдышӧ: Шорыкйол деч вара 6-7 арня гыч, телын шошо веке тайныме жапыште, пеш сылне пайрем шуэш – тиде Ӱярня. Тений Ӱярня пайрем 8 март дене тура логалын.

2 вӱдышӧ: Ӱярня ик арня шуйна. Еҥ-влак, марий вургемым чиен, ыштырым пидын, йолышкышт йыдалым чиен, урем дене ошкыл колтат, пошкудо деке унала пурен лектыт, мурат-куштат, а вара, курыкыш каен, ӱярня вараште мунчалтат.

1 вӱдышӧ: Ӱярня теле мучаште, презе шочмо жапыште лиеш: тунам у шӧр-тувыртышым кочкыт, ӱйым тамлат, вольыкын йӱштӧ теле гоч сайын илен лекмыжлан тау мутым каласат. Ӱярням телым ужатыме да шошым вашлийме семын палемдат.

2 вӱдышӧ: Мутым Унчо ял кундем администрацийын вуйлатышыже Евсеев Иван Михайлович да ял шотан Унчо илемын вуйлатышыже Григорьев Андрей Сергеевичлан пуэна.

1 вӱдышӧ: Таче тыште ме шым тӱрлӧ мелнамат кочкына, курыкыштат тӱрлӧ семын мунчалтена, имне денат кудалыштына, тӱрлӧ семын таҥасена, родо-влак деке пурен лектына, телымат ужатена.

2 вӱдышӧ: Пайрем годым пайрем чес дене ӱстембал темше лийшаш, мо улыжым чыла лукман, чаманыман огыл.

1 вӱдышӧ: ………………………………… (номер).

2 вӱдышӧ:   Кечат онча шыргыжал,

Лумат шула вожылал.

Толын таче сай пайрем,

Уна лият, тол, родем.

1 вӱдышӧ: ………………………………… (номер)

2 вӱдышӧ:  Ужаргалын кумда олык

Пеледалтын тӱзлана.

Шошо пагыт угыч толын,

Весела пеш кумылна.

1 вӱдышӧ: ………………………………. (номер)

2 вӱдышӧ:   Колышт, йолташ сем йоҥга

Чылан кумылым нӧлта.

Лывыргалше капкылет дене

Айда кушташ лектына.

Ынде  кызыт чыландамат кушташ ӱжына.

1 вӱдышӧ: …………………………….. (номер)

2 вӱдышӧ:  Йылдырий турийын йӱкшӧ

Шошо толмым шижтара.

Йолташемын ныжыл тӱсшӧ

Шӱм-чонем сымыстара.

1 вӱдышӧ: ………………………………… (номер)

2 вӱдышӧ:  Шӱдыр-влак чӱкталтыч йӱд каваште

Курымашлык вальсышке ушнен.

Шӧртньӧ чинчым кӧ кушеч шавалтыш,

Йӱд шӱм-чоным йыр палдарен?

1 вӱдышӧ: А кызыт чыладамат вальсыш ӱжына.

2 вӱдышӧ:  Муро, муро, тый от лий гын,

Мо ден илыш сӧраса?

Сылне мурым муралталын

Пайрем веселан эрта.

1 вӱдышӧ: ………………………………….. (номер)

2 вӱдышӧ:  Кечат шыргыжалын, ончале кавашке,

Мотор тӱрвыж дене шӱргем гыч шупшале.

«Салам,- мане тудо, - мотор марий ӱдыр

Муралте муретым яндар йӱкет дене».

1 вӱдышӧ: ……………………………………….. (номер)

2 вӱдышӧ: Ах, шошо, шошо

Мотор чевер шошо.

Толат мемнан деке

Адак унала.

Кондет кайык мурым,

Лыжга умыр касым

Да шуко пиалым

Келшен илашна.

1 вӱдышӧ: …………………………………………….. (номер)

2 вӱдышӧ:  Кажныжат вуча шошым

Я самырык, шоҥго

Вӱр модмо жапнаже

Вашка мемнан дек.

Пайремым пеш сайым

Сӧралым да сылным

Ты пагыт пӧлеклыш

Авай, лачак тыйын лӱмеш.

1 вӱдышӧ: …………………………………………. (номер)

2 вӱдышӧ: Ава деч посна тӱня –

Луман нӧреп дене икте.

Ава деч посна тӱня –

Чара пасу дене икте.

Ава деч посна тӱня –

Ий курык дене икте.

Ава деч посна тӱня –

Пылан кава дене икте.

Кычкырем санденак:

«Авадам йӧратыза те!»

Сӧрвалем санденак:

«Авадам чаманыза те!»

Кумалам санденак:

«Авадам аралыза те!»

Сугыньлем санденак:

«Авадам куандарыза те!»

Тыландат темлем мый:

«Илыза, авай-влак, шуко!»

Тыландат мурем мый:

«Илыза, авай-влак, шуко!»

Тендамат йодам мый:

«Илыза, авай-влак, шуко!»

Тыландат кӱштем мый:

«Илыза, авай-влак, шуко!»

1 вӱдышӧ: ………………………………….. (Ава нерген муро)

Шошо: Мыланемат тышечын каяш жап толын шуо. Пеш кугу тау пайремыш ӱжмыланда! Пиалан, таза кодса! Чеверын!

2 вӱдышӧ: Вот мучашке лишеме пайремна

Сеҥымашым вуча пӧлекна.

Мурышна, куштышна пеш весела

Вес пайремнаш чыладам вучена.