"Шовырым кудалтен модмаш" калык йула. (Игра "Сбрасывание кафтана". Обряд марийцев)
методическая разработка

Шовыр кудалтен модмаш.

Шудо жап. Сценым сӧрастарыме, пырдыжыште кугу сӱрет: чодыра, олык, вӱдан эҥер, куэ, ломбо пушеҥге; кум пундыш шога, тӱрыштырак шудо копна, изиш умбалнырак ломбо пушеҥгым вераҥдыме. Кайык йӱк шокта.

Ик рвезе лектеш.

Ик рвезе: Ой, могай сылне вер. Олыкшо могай мотор. Кайык мура, лышташ тарвана. Ӱдыр – рвезе-влак, толза тышке.

Рвезе-влак: Толына, толына.

Паша ÿзгарым кучен, сценыш ӱдыр-рвезе-влак каналташ лектыт, юарлат, модыт, воштылыт.

Ик ӱдыр: Ой, могай сай кеҥеж жапыште. Пӱртӱс тыгай мотор.

Вес ӱдыр: Йырваш пеледыш, яндар юж, каваже канде-канде, муралтымет вел шуэш.

Ик рвезе: Тугеже муралте, ме колыштына.

Вес ӱдыр: Айда муралтена.

Коктын мурат: Йырым йыр ояр каваште

                   Кече кӱшыч шыргыжеш.

                   Могай сае олыклаште

                   Тамлын-тамлын ӱпшалтеш.

Ӱдыр-влакше ошкылалын,

Шудым лыжге овартат.

Рвезе-влакше таҥасалын,

Шудым машинаш оптат.

Кумшо ӱдыр: Могай сылне муро. Мый тыгай мурым колын омыл ыле.

Ик ӱдыр: Тидым мылам ковам мурен ончыктен. А теве тудо шкежат толеш.

Кова толеш. Сӱан вургемым чиен: тувыр,шовыр,сывын, вуйыштыжо – рывыж упш. Чылан саламлалтыт.

Кова: Салам лийже, уныкам-влак.

Чылан: Салам лийже, ковай.

Вес рвезе: Ковай, тол тышке, шич. Ноенат дыр. (Пундыш ӱмбак шында.) Ковай, тыйже мо пеш мотор чиенат?  

Кова: Таче шудо солымашке у шешке толын манын кольым. Мом вара чиен толын гын? Южо у шешке шудо солымашке ший арвержым ок чий, садлан мыйын гай шоҥгыракшылан тыге чияш шӱдат. У шешке ший арвержым пижыктен огыл гын,  тугайжым тыге койдаренат мурат.

Муралта:

Мемнан кондымо шешкынаже,

Пешак поян ман ойлат.

Пешак поян ман ойлат да

Молан тувыржо ташман огыл?

Мемнан кондымо шешкынажын

Шийже шуко ман ойлат.

Шийже шуко ман ойлат да

Молан ӱштыжо ший огыл?

Рвезе: А мый эше ик мурым колынам ыле.

Тӱшкан: Тугеже муро.

Рвезе (мура): Мемнан изи еҥгайнажым

                          Пешак мотор ман ойлат.

                          Туп гыч ончет тупка гае

                          Йол гыч ончет йолагай.

Кова: Эше паледа, у шешкын шовыржым шолыштыт да ломбо пушеҥге вуйыш кудалтат.

Ик рвезе: Молан тидыжым ыштат?

Кова: Шовырын пушеҥге вуйыш кузе вочмыжым ончат.

Ик ӱдыр: Тидыже вара мом ончыкта?

Кова: Шовыр пушеҥге вуйыш шарлен возеш гын, илышыже сай лиеш. Шарлен огыл гын, ончыкылык илышыже сайжак огыл. Вот тыге, икшывем-влак.

Ик ӱдыр: А молан ломбо пушеҥгыш, вес пушеҥгыш ок лий мо?

Кова: Ломбо – рвезе еҥын пушеҥгыже. Пеледышыже тамлын ӱпшалтеш. Пеледмыж годым марлан кайышаш ӱдыр гай ошын-ошын коеш. Ӱдыр – каче ломбо воктене вашлияш йӧратат. Ломбо нунылан пуйто венчаялтме сывыным ышта.

Кумшо рвезе: Ой, пеш оҥай каласкалет, ковай.

Кова: Чылажат шот дене лийшаш. Теве вате-влак шудо солыма гыч канаш толыт. У шешке мом чиен толын, шекланыза. Мый мӧҥгӧ миен толам.

Кумшо рвезе: Ӱдыр-влак, те снеге погаш кайыза, а ме, рвезе-влак, йӱштылаш миен толына.

Ик рвезе: Кован ойлымыж семын таче у шешкын шовыржым пушеҥге вуйыш кудалташак кӱлеш.

Ӱдыр-влак снеге погаш каят. А рвезе-влак йолчиемыштым кудашын пыштат да  йӱштылаш куржыт. Тиде жапыште вате-влак толыт.

Ик вате: Вате-влак, шудыжо пешак мотор шочын. Солен-солен ноенат пытышна, айста изишак каналтена. Капнамат луштарена. 

Шовырым кудаш пыштат.

Вес вате: Айста киднам, шӱргынам вӱд дене шӱялтен толына.

Вате-влак каят. Кок каче тышке-тушко ончышт пура.

Ик рвезе: Кайышт вет. Кудыжо у енгайын шовыржо? (Кычалыт). 

Вес рвезе: А-а-а, теве тиде ала-мо, моло деч чаплынрак коеш.

Ик рвезе: Айда нал да теве тиде ломбо вуйыш кудалте. Уке гын толынат шуыт.

Шовырым ломбо вуйыш кудалтат да шкешт писын куржыт. Вате-влак толыт.

Ик вате: Капкылнам  луштарышна, угыч солаш вийнат пурыш.

Шовырым налын чияш тӱҥалыт. Ӱдыр-влак толыт.

У шешке: Мыйын шовырем кушто?

Ик ӱдыр: Енгай, шовыретше ломбо укшышто кеча!

У шешке: Кӧ кудалтен? Ынде кузе налам?

Вес ӱдыр: А мый палем, кӧ тидым ыштен. Тиде рвезе-влакын пашашт.

Ик ӱдыр: Теве рвезе-влакын йолчиемышт кия. Айста меат иктыжым шылтена. Кӧ чарайолын кодеш, тудо еҥгайлан пушеҥге гыч шовыржым налын пуа.

Ик рвезын йолчиемжым шылтат. Рвезе-влак толыт. Йолчиемыштым чияш тӱҥалыт.

Рвезе: Мыйын йолчиемем кушто?

У шешке: Шовырым тый ломбо вуйыш кудалтенат?

Рвезе:  Мый огыл.

У шешке: Налын пу, вара йолчиемет пуэм.

Рвезе: Оксам пуэт гын, налын пуэм.

У шешке: Оксам уке гын.

Кумшо рвезе: Тугеже муралте але кушталте.

Рвезе: Айда коктын кушталтена.

У шешке: Айда.

Коктын куштат. Тиде жапыште кова толеш.

Кова: Могай весела жап. Мурат, куштат, шудым солат, удырат. (Ломбо вуйысо шовыр велыш савырна) Шешке, шовырет шарлен возын. Ончыкылык илышет сай лиеш. Ешет дене ваш келшен, икте-весым пагален илаш тӱҥалыда.

Тиде жапыше рвезе шовырым налеш да у шешке ӱмбак пышта.

Рвезе: Еҥгай, ешет дене пиалан лий!

У шешке: Тау, ковай. Тау, шольым.

Вес рвезе: Канен ситарышна, вийнат ешаралте. Ковайын каласкалымыжат моткоч сайын колыштна, йӱланамат пален нална. Ынде пашана вуча. Кайышна.

Ӱдыр-влак: Меат тендан деч огына код.

Вате-влак: Вес олыкышто шудо эшеат чока шочын, вий шуко кӱлеш. Айста солаш каен колтена.

Чылан каят.

Вӱдышӧ иктешла:  Марий калыкын илыш-йÿлаже, пайремже тÿрлö кундемыште тÿрлын эртаралтеш. Марий йÿлан ты тÿняште илышым чыла тÿрлын палдарымыже эн кугу поянлык, сандене тудым арален кодаш тыршыман. Порылык, ваш-ваш полшен шогымаш, пагалымаш, кылым кучымаш, пÿртÿсым аралымаш марий калык коклаште ожнысек кÿкшын аклалтын.

        Ик тыгай йÿлалан идалыкын эн сылне жапыштыже – шудо солымо, поген налме жапыште - оръеҥ ватын шовырым ломбо пушеҥге вуйыш кудалтымаш шотлалтеш.

        Ял калык тÿшка вий дене пашам ышта, теле гоч вольыкым пукшен лукташ шудым ямдыла. Ожно тыгай пашажым калык тӱшкан ыштен да паша кокла гыч каныме жапым оҥайын, веселан эртарен моштен.