Буряад хэлэнэй хэшээл
план-конспект

“Бүхы юумэн хубилдаг. Юумэнэй нэрын зохилдол»  

гэһэн темээр 6-класста үнгэргэгдэхэ 

буряад хэлэнэй метапредметнэ хэшээл

1. Вводно-мотивационно шата. 

-Сайн байна, хүндэтэ үхибүүд! Би Шиихэйн һургуулиин Оксана Александровна гэжэ нэрэтэй буряад хэлэнэй багша гээшэб. Таанартаяа танилсажа, энэ хэшээлээ һонирхолтойгоор үнгэргэхэбди гэжэ найданаб.

- Бидэ мүнөө юун тухай хэлсэхэбибди? Энэ мультфильм харая. (мультфильм) 

 (мотивация на деят-ть)

-Юун тухайб энэ мульфильм? Энэ мэлхэй юу хэнэб? Юун эндэ hэлгэгдэнэб? Юун тухай бидэ хэлсэхэбибди? Хэшээлэймнай темэ ямар бэ?

- Агууехэ итальян композитор Антонио Вивальдиин «Жэлэй дүрбэн саг» гэhэн мэдээжэ хүгжэм доро энэ мульфильм харуулагдана. 

- Энэ дэлхэй дээрэ бухы юумэн хубилдаг: жэлэй дүрбэн саг, байгаалиин үзэгдэлнүүд, хүнэй наhан, шарай, досоохи байдал, hанаан, элдэб үйлэнүүд, политикын (hунгалта – выборы), түүхын ушарнууд г.м. Тиигээд манай хэшээлэмнай темэ грек философ Гераклидай «Бухы юумэн хубилдаг, бухы юумэн hэлгэгдэдэг» гэhэн бодолтой таарана. 

1. Операционно-содержательна шата.

- Манай ажабайдал  гээшэ ходо hэлгэгдэжэ байдаг үзэгдэлнүүд. 

Ямар 3 бүлэгүүдтэ хубаахаар бэ? (физическэ, химическэ, биологическа) Эдэ үзэгдэлнүүдые  физикэ, хими, биологи гэhэн гурбан наука үзэнэ, таанад 7-хи классhаа үзэжэ эхилхэт.

- Харин  хэлэндэ ямар юумэн хубилдаг бэ? 

- Yгэнүүд. 

- Манай бурад хэлэндэ үгэнүүд юугээрээ хубилдаг бэ?

- Тоонуудаар, падежнүүдээр. 

- Харин бидэ юун тухай хэлсэхэбибди? Yгэнүүдэй падежнүүдээр хубилалтые юун гэдэг бэ?

-  Зохилдол. 

- Буряад хэлэндэ хэды падеж бэ? Нэрлэгты.

- Ород хэлэндэ хэдыб?

- 6

- Юугээрээ илгайтайб?

- Зай, иигээд «Бүхы юумэн хубилдаг» гэжэ нэрэтэй  энэ таблица харая. 

 Амиды организмнуудтай болодог хубилалтануудые биологическа үзэгдэлнүүд  гэдэг. 

•        Какие явления называются биологическими? Приведите примеры (явления, происходящие с живыми организмами – растут, стареют, дают потомство и др.)

Багша ролик харуулна – «Эхэнэр хүнэй наhан». 

- Бүхы амиды юумэн энэ дэлхэй дээрэ түрэнэ, ургана, үтэлнэ – энэмнай биологическа үзэгдэл болоно.

- Зай, иигээд,  наhан гэжэ үгэ зохилдуулая.

Бодосой бүридэлынь хубилдаггүй, харин түхэл маягынь хубилдаг үзэгдэлнүүд физическэ болоно.  (ууралталга, уhанай хүрэлгэ)

•        Какие явления называются физическими?  Приведите примеры (состав веществ остаётся постоянным, но может измениться форма, объём и т. д. – испарение, замерзание воды)

Багша опыт харуулна. 

- Уhан соо растительна тоhо хэхэдэ, худхагданагүй, хубилнагүй. Энэмнай физическэ үзэгдэл болоно. 

- Уhан гэжэ үгэ зохилдуулая.

Бодосуудай бүридэлынь хубилжа, шэнэ бодосууд бии болодог  үзэгдэлнүүдые химическэ гэдэг. Жэшээнь, hүнэй гашалалга 

Когда изменяется состав и получаются новые вещества,такие явления называются химическими. Например, скисание молока

- Һүнhѳѳ юун бии болодог бэ, юу хэдэг бэ? Сагаан эдеэн – буряад зоной эдеэнэй дээжэ болоно.

Багша сагаан эдеэнэй янзануудые харуулна: зөөхэй, тараг, творог, тоhон г.м.- айлшадаа хүндэлнэ. 

Һүн гэжэ үгэ зохилдуулая. 

- Зай, иигээд юун хубилнаб? Бүхы юумэн: оршон тойронхи байдал (мир), байгаали, хүнүүд, амитад, ургамалнууд, түүхэ, политикэ, хэлэн г.м. Байдалнай түргѳѳр хубилна, сагнай мүнѳѳ ондоо болобо, мүнѳѳ Интернет,  информационно технологинууд гээшэмнай ямаршье ажабайдалай талада оронхой: шэнэ онол арганууд, шэнэ эрилтэнүүд, шэнэ мэргэжэлнүүд г.м. Тиигээд хэлэн соомнай шэнэ үгэнүүд бии боложол байна. 

- Блог, мэйл, гипермаркет, фитнес-клуб г.м. 

- Мүнөөдэрэймнай хэшээлэй проблемэ ямар гээшэб?

- Харин юун хубилдаггүйб? Хубилдаггүй юумэн байдаг гү? Юун гэжэ hананат?

Юун хододоо мүнхэб?

Словарна ажал. 

Мүнхэ – вечный

Мүнхэ ойлгосонууд – вечные ценности: 

эхэ эсэгэ, бурхан, Эхэ орон, hайхан сэдьхэл, инаг дуран, гэр бүлэ  г.м.

3. Рефлексивно-оценочно шата.

Тренажер 

Хэшээлдээ хэр хүдэлөөбибди?

Булта оролдожо хүдэлбэт, бэрхэнүүд. Тон онсо илгаржа, ехэ хубитаяа оруулһан хэд байна гээшэб?    ,    ,   ,…. Тэдэндэ эрхим гэһэн сэгнэлтэ табинаб.

Гэрэй даабари: 

ϴѳрынгѳѳ жэшээнүүдые hанажа бэшэхэ, зохилдуулха. 

- Баяртай!