9 класс тыва дыл (рп)
рабочая программа (9 класс)
Предварительный просмотр:
Тайылбыр бижик.
Кол ниити өөредилгениң 5-9 класстарынга «төрээн (тыва) дыл» эртеминиң чижек өөредилге программазынга (К.Б. Доржу, Ч.А. Сарыглар) даянып тургускан.
Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чонунуң национал дылы. Тыва дыл Тыва Республиканың Конституциязында күрүне дылы кылдыр доктааттынган (май 6, 2001). Амгы үеде «тыва болгаш орус дылдарның деңге болгаш бот тускайлаң сайзыраарынга таарымчалыг байдалды тургузарынче угланган» 2003 чылдың декабрь 31-де үнген «Тыва Республиканың дылдар дугайында» хоойлузу амыдыралда боттанмышаан. Тыва дыл өөредилгениӊ, культураныӊ, күрүнениӊ болгаш тус черлерниӊ эрге-чагырга органнарыныӊ дылы, официалдыг хоойлу-дүрүмнерни парлап үндүрер, Тыва Республикага референдум (чугула айтырыгны чонга бадыладыры), төлээлекчилер болгаш күүсекчи органнарже соӊгулдаларныӊ дылы, албан-херек документилери эмгелээриниӊ, суд чорудулгазыныӊ база чагаалар дылы, массалыг медээ дамчыдар чепсектер дээш өске-даа адырларныӊ дылы кылдыр ниитилел амыдыралында калбаа-биле ажыглаттынып турар.
Тыва улустуӊ төрээн дылы янзы-бүрү медээлерни чыып тургузар, кадагалаар болгаш дамчыдар хөй талалыг система болуп чоруур. Тыва дыл кижилерни чугаалаштырар, оларныӊ бодалын, сагыш-сеткилин илередир баазалыг хүлээлгелерин күүсетпишаан, кижилерниӊ бот-боттарыныӊ аразында болгаш хѳй-ниити-биле харылзаалыг болурун хандырар; тыва улустуӊ бот-медерелин болгаш делегей кѳрүүшкүнүн хевирлээр, тыва кижилерни бот-тускайлаӊ онзагай аймак чон кылдыр хаара тудуп, оларның салгалдарын харылзаштырып, национал культуразын хүн бүрүде чаартып чоруур. Тыва дыл – ѳг-бүледе болгаш ѳѳредилге системазында кижизилдилгениӊ дылы; тыва улустуң байлак аас чогаалының болгаш чечен чогаалының хөй янзы жанрларын кадагалаар болгаш дамчыдарыныӊ дылы; өске эртемнерни шиңгээдип алырынга өзек болбушаан, уругларны бүгү талазы-биле сайзырадырыныӊ аргазы; эртемде чаа ажыдыышкыннарны болгаш тѳѳгү, уран чүүл база культураның хөй аңгы хевирлерин (жанрларын) дамчыдарыныӊ болгаш шинчилээриниӊ дылы; орус болгаш бүгү делегейниң чечен чогаалының, ол ышкаш эртем ажылдарының очулгазының дылы.
5-9 класстарның «Төрээн (тыва) дыл» деп чижек өөредилге программазы (улаштыр – Программа) Кол ниити өөредилгениң федералдыг күрүне стандартынга дүүштүр тургустунган (улаштыр – КНӨ-нүң ӨФКС). Программаның өзээ кылдыр эге болгаш кол ниити өөредилгениң аразында харылзаалыының принциви салдынган. Программада өөреникчилерниң чугаа чорудулгазын улам ыңай сайзырадыры көрдүнген: шын бижилгениң чаңчыл, мергежилдерин, медерелдиг номчулганы, аас чугааның утказын долузу-биле билип алырын, төрээн дылынга хостуг, шын болгаш тода чугаалаарын хевирлээри. Тѳрээн дылынга ѳѳредилге уругларныӊ ниити делегей көрүүшкүнүн делгемчидер, чогаадыкчы салым-чаяанын сайзырадыр, чаагай мѳзү-бүдүш дугайында билиин болгаш чугаа чорудулгазының культуразын улам бедидеринге дузалаар. Ынчангаш «Төрээн (тыва) дыл» эртеми кол ниити өөредилгениң сорулгаларын чедип алырынга улуг ужур-дузалыг.
ЭРТЕМ ТАЛАЗЫ-БИЛЕ (ПРЕДМЕТТИГ) ТОДАРГАЙ ТҮҢНЕЛДЕР
9 КЛАСС
Доозукчу дараазында чүүлдерни кылып өөренип алыр:
Дыл дугайында ниити билиглер
- тыва дылдың ужур-дузазын болгаш хүлээлгелерин тодарадыр;
- петроглифтер, иероглифтер, түрктерниң орхон-енисей бижиктерин болгаш руниктиг бижикти, төвүт болгаш эрги моол бижиктерни ылгап билир;
- чоннуң амыдыралын, үндезин культуразын, төөгүзүн, чаңчылдарын илереткен сөстерниң сөзүглелде кирген утказын барымдаалап, словарьлар дузазы-биле тодарадыр;
Сѳзүглел
- сөзүглелдиң тема, кол бодал, тургузуг болгаш янзыларының (тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын) аайы-биле сайгарар;
- сөзүглелди уткалыг кезектерге чарар (утказы, кол бодал);
- план (бөдүүн, нарын, тезистиг), конспект, аннотацияны бижип тургузар;
- хевир, стиль, жанр талазы-биле ылгалдыг сөзүглелдерни уткалыг, дес-дараалашкак, харылзаалыг, темага дүгжүп турар кылдыр тургузар;
- бижимел чугааны үнелеп, эде тургузуп шыдаар; бодунуң тургускан сөзүглелдерин сөзүглелдиң тургузуунга хамаарышкан негелделер ёзугаар тургузар болгаш хоюглаар;
- сөзүглелдиң уткалыг кезектерин (микротемазын) ылгаар;
Дылдың ажыглалының аайы-биле хевирлери
- чугаа, эртем, публицистика, албан-херек болгаш чечен чогаал стильдериниң сөзүглелдериниң онзагайларын ылгаар;
- чугаа стилиниң хевирлериниң (чугаалажыры, маргылдаалыг айтырыгны шиитпирлээри-биле дискуссияга киржири, чугаалаары, амы-хууда чагаалар) болгаш чечен чогаалдың дылын ылгаар болгаш онзагайларын тодарадыр;
- сөзүглелдиң кайы стильге (ном, чугаа) хамааржырын айтыр;
- аңгы-аңгы стиль, жанр, чугааның кайы-бир хевиринге сөзүглелдерни тургузар: тезис, үнелел, улус мурнунга чүве чугаалаары, илеткел, чагаа, шынзылга, билдириишкин, резюме, кандыг-бир чүвениң тайылбырынга киржири, интервью, орук демдеглелдери, солунга статья дээш о.ө.;
- бодунуң болгаш өске улустуң чугаазында хажыттынган чугаа нормаларын эскерип, аңаа үнелелди бээр, улуг эвес дыңнадыг, илеткел, реферат-биле улус мурнунга чүве чугаалаар.
Катаптаашкын – 6 шак
Хыналда болгаш чогаадыкчы ажылдар (хыналда ажыл, эдертиг, чогаадыг, словарьлыг диктант, төлевилел дээш о.ө.) – 10 шак. Теория болгаш практика – 52 шак.
Ажыглаар өөредилге номнары:
- «Тыва дыл. 8-9 класс». Авторлары: М.Д. Биче-оол, Д.А. Монгуш, М.В. Бавуу-Сюрюн, А.К. Ойдан-оол. 2006ч.
- «Тыва дыл. 9 класс». Авторлары: М.В.Бавуу-Сюрюн, Б.Ч.Ооржак, А.Б.Хертек, 2018ч.
9-ку класстың календарь-тематиктиг планнаашкыны
№ | Кичээлдерниң темалары | Шагы | Программа күүселдези | |
План ёзугаар | Херек кырында эрткени | |||
1 | 8 класска өөренген чүүлдеринге катаптаашкын | 1 | 05.09 | |
2 | Тыва дылдың тыва чоннуң культура болгаш төөгүзү-биле холбаалыы. | 1 | 06.09 | |
3 | Тыва дылдың ниитилел амыдыралында ужур- утказы болгаш хүлээлгелери. | 1 | 12.09 | |
4 | Петроглифтер, иероглифтер дугайында. Түрктерниң орхон-енисей бижиктериниң дугайында | 1 | 13.09 | |
5 | Төвүт болгаш эрги моол бижиктер болгаш тыва дыл. | 1 | 19.09 | |
6 | Тыва дылдың баштайгы шинчээчилери. | 1 | 20.09 | |
7 | Тыва дылдыӊ шинчилекчилери. | 1 | 26.09 | |
8 | Амгы тыва дылдың хевирлери. Литературлуг дыл (ном, нейтралдыг, чугаа) | 1 | 27.09 | |
9 | Литературлуг эвес дыл (девискээр аайы-биле диалектилер, кара чугаа болгаш ооң аяны, жаргоннар). | 1 | 03.10 | |
10 | Чүгле тыва дылда ажыглаттынып турар сөстер.(Этнокультурлуг сөс курлавыры) | 1 | 04.10 | |
11 | Чүгле тыва дылда ажыглаттынып турар сөстер.(Этнокультурлуг сөс курлавыры) | 1 | 10.10 | |
12 | Хыналда чогаадыг | 1 | 11.10 | |
13 | Ɵске кижиниң чугаазын дамчыдар аргалар дугайында. Дорт чугаа. Дорт чугаалыг домакта авторнуң сөстери болгаш бижик демдектери. | 1 | 17.10 | |
14 | Доора чугаа. | 1 | 18.10 | |
15 | Цитата. Цитата ажыглаанда, бижик демдектери. | 1 | 24.10 | |
16 | Хыналда ажыл | 1 | 25.10 | |
17 | Дорт чугаалыг домактарның болгаш цитаталарның сѳзүглел тургузарынга ужур- дузазы. | 1 | 07.11 | |
18 | Нарын домак дугайында билиг. Нарын домактың бөдүүн домактан ылгалы. | 1 | 08.11 | |
19 | Нарын домактарның бөлүктери: чагырышпаан, чагырышкан. | 1 | 14.11 | |
20 | Нарын домактың кезектериниң аразында холбажыр аргалары: Эвилелдер чок болгаш эвилелдерлиг нарын домактар. Нарын домактың кезектериниң үн аяны-биле каттыжары. Нарын домактың кезектериниң эвилелдер азы эвилелзиг сөстер-биле каттыжары. | 1 | 15.11 | |
21 | Чагырышпаан нарын домак дугайында билиг. Чагырышпаан нарын домактың кезектериниң каттыжар аргалары. | 1 | 21.11 | |
22 | Үн аяны болгаш каттыштырар эвилелдер дузазы- биле холбашкан чагырышпаан нарын домактар | 1 | 22.11 | |
23 | Удурланыштырар эвилелдер-биле холбашкан чагырышпаан нарын домактар | 1 | 28.11 | |
24 | Аңгылаштырар эвилелдер дузазы-биле холбашкан чагырышпаан нарын домактар | 1 | 29.11 | |
25 | Чагырышпаан нарын домакка бижик демдектери. Чагырышпаан нарын домактың синтаксистиг сайгарылгазы | 1 | 05.12 | |
26 | Хыналда ажыл | 1 | 06.12 | |
27 | Чагырышкан нарын домак дугайында билиг. Чагырышкан нарын домакта тайылбыр домактың туружу | 1 | 12.12 | |
28 | Чагырышкан нарын домакта кол болгаш тайылбыр домак, оларның холбажыр аргалары | 1 | 13.12 | |
29 | Чагырышкан нарын домакта тайылбыр домактарның янзылары, оларга бижик демдектери: Немелдениң тайылбыр домаа. Немелдениң тайылбыр домаанга бижик демдектери | 1 | 19.12 | |
30 | Тодарадылганың тайылбыр домаа | 1 | 20.12 | |
31 | Чогаадыг | 1 | 26.12 | |
32 | Даар байдалдың тайылбыр домаа | 1 | 27.12 | |
33 | Чөрүлдээниң тайылбыр домаа | 1 | 09.01 | |
34 | Сорулганың тайылбыр домаа | 1 | 10.01 | |
35 | Чылдагаанның тайылбыр домаа | 1 | 16.01 | |
36 | Деңнелгениң тайылбыр домаа. | 1 | 17.01 | |
37 | Туруштуң тайылбыр домаа. | 1 | 23.01 | |
38 | Кылдыныг аргазының тайылбыр домаа | 1 | 24.01 | |
39 | Чагырышкан нарын домактың синтаксистиг сайгарылгазы | 1 | 30.01 | |
40 | Хыналда ажыл | 1 | 31.01 | |
41 | Нарын синтаксистиг конструкциялар дугайында билиг. Оларның кезектериниң аразында харылзаалар болгаш бижик демдектери | 1 | 06.02 | |
42 | Нарын синтаксистиг конструкцияларның синтаксистиг сайгарылгазы | 1 | 07.02 | |
43 | Хыналда ажыл | 1 | 13.02 | |
44 | Сѳзүглел дугайында билиг, ооң кол демдектери. | 1 | 14.02 | |
45 | Сөзүглелдиң темазы, кол бодалы. | 1 | 20.02 | |
46 | Сөзүглелдиң уткалыг кезектери (микротема). Абзац дугайында билиг. Домактарның (лексиктиг, морфологтуг, синтаксистиг) болгаш сөзүглелдиң (микротемалар) кезектериниң аразында каттыжар аргалары. | 1 | 21.02 | |
47 | Сөзүглелдиң тургузуу. Сѳзүглелдиң планы. Тезис. Сөзүглелди допчулай бижиири (конспект). Аннотация. | 1 | 27.02 | |
48 | Тест | 1 | 28.02 | |
49 | Дылдың ажыглалының аайы-биле хевирлери: ном болгаш чугаа стили. Стиль талазы-биле нейтралдыг сөстер, хевирлер, домактар | 1 | 05.03 | |
50 | Ном стили, ооң янзылары: эртем, публицистика, албан-херек стильдери. Эртем стилиниң жанрлары (үненел, аннотация, илеткел, статья, рецензия) | 1 | 06.03 | |
51 | Публицистика стилиниң жанрлары (солунга статья, интервью, орук демдеглелдери, репортаж…) | 1 | 12.03 | |
52 | Албан-херек стилиниң жанрлары (хол үжүү, шынзылга, билдириишкин, резюме…) | 1 | 13.03 | |
53 | Эдертиг | 1 | 19.03 | |
54 | Аас чугааның кол жанрлары: кандыг-бир чүве дугайында чугаалаары, чугаалажыры, маргыжары | 1 | 20.03 | |
55 | Чечен чогаал стили, ооң жанрларының дыл талазы-биле онзагайлары | 1 | 02.04 | |
56 | Синонимика – стилистиканың кол өзээ. Лексиканың стиль синонимнери | 1 | 03.04 | |
57 | Грамматиканың стиль синонимнери. Словарьлыг диктант | 1 | 09.04 | |
58 | Практиктиг ажыл | 1 | 10.04 | |
59 | Аас болгаш бижимел чугаа, монолог, диалог, полилог (катаптаашкын) | 1 | 16.04 | |
60 | Литературлуг дылдың нормалары. Фонетика болгаш орфоэпия талазы-биле нормалар. Лексика талазы-биле нормалар | 1 | 17.04 | |
61 | Грамматиктиг нормалар. Орфография болгаш пунктуация талазы-биле нормалар | 1 | 23.04 | |
62 | Сөзүглел-биле ажылдың хевирлери. Өөредилге ному, дыл словарьлары, немелде литература-биле ажылдаар аргалар | 1 | 24.04 | |
63 | Хыналда ажыл | 1 | 30.04 | |
64 | Катаптаашкын | 1 | 07.05 | |
65 | Өске кижиниң чугаазын дамчыдар аргалар | 1 | 08.05 | |
66 | Нарын домак | 1 | 14.05 | |
67 | Сөзүглел | 1 | 15.05 | |
68 | Хыналда ажыл | 1 | 21.05 | |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)...
торээн чогаал кичээли 6 класс "Тыва улустун ырлары
урок родной литературы 6 класс "Тыва улустун ырлары"...
"Синонимнер" - 5 класс. Тыва дыл.
План-конспект открытого урока по родному языку "Синонимнер" - 5 класс....
Поурочный план на тему: Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. 5 класс.Тыва дыл.
Хоорай башкыларынга эрттирген ажык кичээл...
ФГОС 5 класс тыва дыл кичээлдери
Тыва дыл – тыва нацияның дылы болур. Ында тыва улустуң тѳрээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының чедиишкиннери мѳѳңнеттинген. Ол тыва культураның, улустуң ...