6 класс тыва дыл (рп)
рабочая программа (6 класс)
Предварительный просмотр:
Тайылбыр бижик.
Кол ниити өөредилгениң 5-9 класстарынга «төрээн (тыва) дыл» эртеминиң чижек өөредилге программазынга (К.Б. Доржу, Ч.А. Сарыглар) даянып тургускан.
Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чонунуң национал дылы. Тыва дыл Тыва Республиканың Конституциязында күрүне дылы кылдыр доктааттынган (май 6, 2001). Амгы үеде «тыва болгаш орус дылдарның деңге болгаш бот тускайлаң сайзыраарынга таарымчалыг байдалды тургузарынче угланган» 2003 чылдың декабрь 31-де үнген «Тыва Республиканың дылдар дугайында» хоойлузу амыдыралда боттанмышаан. Тыва дыл өөредилгениӊ, культураныӊ, күрүнениӊ болгаш тус черлерниӊ эрге-чагырга органнарыныӊ дылы, официалдыг хоойлу-дүрүмнерни парлап үндүрер, Тыва Республикага референдум (чугула айтырыгны чонга бадыладыры), төлээлекчилер болгаш күүсекчи органнарже соӊгулдаларныӊ дылы, албан-херек документилери эмгелээриниӊ, суд чорудулгазыныӊ база чагаалар дылы, массалыг медээ дамчыдар чепсектер дээш өске-даа адырларныӊ дылы кылдыр ниитилел амыдыралында калбаа-биле ажыглаттынып турар.
Тыва улустуӊ төрээн дылы янзы-бүрү медээлерни чыып тургузар, кадагалаар болгаш дамчыдар хөй талалыг система болуп чоруур. Тыва дыл кижилерни чугаалаштырар, оларныӊ бодалын, сагыш-сеткилин илередир баазалыг хүлээлгелерин күүсетпишаан, кижилерниӊ бот-боттарыныӊ аразында болгаш хѳй-ниити-биле харылзаалыг болурун хандырар; тыва улустуӊ бот-медерелин болгаш делегей кѳрүүшкүнүн хевирлээр, тыва кижилерни бот-тускайлаӊ онзагай аймак чон кылдыр хаара тудуп, оларның салгалдарын харылзаштырып, национал культуразын хүн бүрүде чаартып чоруур. Тыва дыл – ѳг-бүледе болгаш ѳѳредилге системазында кижизилдилгениӊ дылы; тыва улустуң байлак аас чогаалының болгаш чечен чогаалының хөй янзы жанрларын кадагалаар болгаш дамчыдарыныӊ дылы; өске эртемнерни шиңгээдип алырынга өзек болбушаан, уругларны бүгү талазы-биле сайзырадырыныӊ аргазы; эртемде чаа ажыдыышкыннарны болгаш тѳѳгү, уран чүүл база культураның хөй аңгы хевирлерин (жанрларын) дамчыдарыныӊ болгаш шинчилээриниӊ дылы; орус болгаш бүгү делегейниң чечен чогаалының, ол ышкаш эртем ажылдарының очулгазының дылы.
5-9 класстарның «Төрээн (тыва) дыл» деп чижек өөредилге программазы (улаштыр – Программа) Кол ниити өөредилгениң федералдыг күрүне стандартынга дүүштүр тургустунган (улаштыр – КНӨ-нүң ӨФКС). Программаның өзээ кылдыр эге болгаш кол ниити өөредилгениң аразында харылзаалыының принциви салдынган. Программада өөреникчилерниң чугаа чорудулгазын улам ыңай сайзырадыры көрдүнген: шын бижилгениң чаңчыл, мергежилдерин, медерелдиг номчулганы, аас чугааның утказын долузу-биле билип алырын, төрээн дылынга хостуг, шын болгаш тода чугаалаарын хевирлээри. Тѳрээн дылынга ѳѳредилге уругларныӊ ниити делегей көрүүшкүнүн делгемчидер, чогаадыкчы салым-чаяанын сайзырадыр, чаагай мѳзү-бүдүш дугайында билиин болгаш чугаа чорудулгазының культуразын улам бедидеринге дузалаар. Ынчангаш «Төрээн (тыва) дыл» эртеми кол ниити өөредилгениң сорулгаларын чедип алырынга улуг ужур-дузалыг.
ЭРТЕМ ТАЛАЗЫ-БИЛЕ (ПРЕДМЕТТИГ) ТОДАРГАЙ ТҮҢНЕЛДЕР
6 КЛАСС
Доозукчу дараазында чүүлдерни кылып өөренип алыр:
Дыл дугайында ниити билиглер
- төрел дылдар дугайында тайылбырлаар;
- дириг болгаш өлүг дылдарның ылгалын тайылбырлаар;
- түрк дылдарны санап адаар;
Чугаа чорудулгазы болгаш ооң хевирлери
- кол болгаш элдээрткен медээни билип ап шыдаар;
- чүгүртү азы улуг-каралап, таныжып база шинчилеп-сайгарып номчуур;
- номчааны чечен чогаал сөзүглелин сактып бижиир;
- аас болгаш бижимел монологтарны, чугааның сорулга болгаш болуп турар байдалының (чериниң) аайы-биле аңгы-аңгы темаларга диалогтарны тургузар;
Лексикология болгаш фразеология
- тывылган угунуң аайы-биле тыва дылдың лексиказын тайылбырлаар – үлегерлээн лексика (ниити түрк, моол болгаш тѳвүт, кыдат, эрги болгаш чаа орус үлегерлеп алыышкыннар).
- ниити ажыглалдың сөстерин ылгап билир болгаш чугаага ажыглаар;
- кызыгаарлыг ажыглалдың сѳстерин: диалектизмнер, мергежил сѳстери болгаш терминнер, эргижирээн сөстер
(историзмнер, архаизмнер), неологизмнер, жаргоннарны ылгаар, сөзүглелден тывар;
- литературлуг дылды диалектизмнерден ылгаар;
- хуу аттарның янзыларын: топонимнер, антропонимнер, этнонимнер, зоонимнер база космонимнерни ылгап билир, сөзүглелден тывар, чижектерге көргүзер;
- орус-тыва дылдарда дөмейлешкек фразеологизмнерниң (быжыг сѳс каттыжыышкыннарының) чижектерин айтыр, оларның синоним сөстерин тывар;
- фразеологизмнер-биле домактарны тургузар;
- үлегерлеп алыышкыннарның, кызыгаарлыг ажыглалдың сѳстериниң, фразеологизмнерниң бодунуң болгаш өскелерниң чугаазында чөптүг ажыглаттынып турарын хайгаараар;
Сөс тургузуу. Сөс чогаадылгазы
- кылыг сөзүнүң наклонениелериниң кожумактарын, болуушкун наклонениезиниң үе (эрткен үелер – шагда эрткен, чоокта эрткен, барымдаалыг, бадыткалдыг; амгы үелер – тодаргай болгаш тодаргай эвес; келир үе болгаш болгалак келир үе), кылыг сөзүнүң болбас болгаш немелде утка илередир хевирлериниң, наречиениң кожумактарын таныыр;
Морфология. Кылыг сөзү. Наречие. Ат орну
- грамматиктиг утказының болгаш морфологтуг демдектериниң аайы-биле кылыг сөзү, наречие, ат орнун өске чугаа кезектериниң аразындан ылгап таныыр;
- кылыг сөзү, наречие, ат орнунуң морфологтуг демдектерин болгаш синтаксистиг хүлээлгелерин тодарадыр;
- бөдүүн, нарын болгаш составтыг кылыг сөстерин, кылыг сөзүнүң болур, болбас хевирлерин тодарадыр;
- кылыг сөзүнүң эге хевирин тодарадыр;
- нарын болгаш составтыг кылыг сөстерин тургузар, оларның канчаар тургустунганын тайылбырлаар;
- чогаадылга кожумактары-биле кылыг сөстерин тургузар;
- наречиени өске чугаа кезектеринден тургузар;
- кылыг сөзүнүң наклонениезин тодарадыр, ооң хевирлерин аңгылаар: болуушкун, дужаал, даар, чѳпшээрел, кызыгаарлаар;
- болуушкун наклонениезиниң үелерин тодарадыр: эрткен үе (шагда эрткен, чоокта эрткен, барымдаалыг, бадыткалдыг); амгы үе (тодаргай болгаш тодаргай эвес); келир үе (болгалак келир үе)
- наречиениң бѳлүктерин тодарадыр: үениң, туруштуң, сорулганың, ылдагаанның, кылдыныг аргазының, хемчегниң.
- наречиелерни тургузар, оларны шын бижиир;
- ат орнунуң бѳлүктерин тодарадыр: арынның, айтырыгның, айтылганыӊ, тодаргай болгаш тодаргай эвес ат оруннары;
- ат оруннарын өскертир (сан, падеж, арын);
- тодаргай эвес ат оруннарын шын бижиир;
- силер, болар деп ат оруннарын тыва чугаа этикединге дүүштүр ажыглаар;
- кылыг сөстерин, наречиелерни, ат оруннарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаар.
- кылыг сөзү, наречие, ат орнунуң морфологтуг сайгарылгазын кылыр;
Синтаксис
- кылыг сөзү, наречие, ат орнунуң синтаксистиг хүлээлгелерин тодарадыр;
- сѳс каттыжыышкынында өзек болгаш чагырткан сөстү тодарадыр;
- домакта логиктиг ударениени тодарадыр;
- сөзүглелден бөдүүн домакты тывар; делгереңгей болгаш делгереңгей эвес домактарны чижектерге көргүзер;
- чугаалаар сорулгазының аайы-биле медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын болгаш алгы домаан тодарадыр;
- бөдүүн домактың долу синтаксистиг сайгарылгазын кылыр; домак кежигүннериниң кандыг чугаа кезээ-биле илереттингенин тодарадыр;
Культура речи
- тыва литературлуг дылдың лексиктиг нормаларын сагыыр.
6-гы класстың календарь-тематиктиг планнаашкыны
№ | Кичээлдерниң темалары | Шагы | Программа күүселдези | |
План ёзугаар | Херек кырында эрткени | |||
1 | Дыл – харылзажырыныӊ чугула чепсээ. Өгбе дыл болгаш төрел дылдар дугайында билиг | 1 | 04.09 | |
2 | Лексикология. | 1 | 08.09 | |
3 | Фонетика болгаш орфоэпия. | 1 | 11.09 | |
4 | Орфография. Сөс тургузуу болгаш сөс чогаадылгазы. | 1 | 15.09 | |
5 | Морфология болгаш синтаксис. | 1 | 18.09 | |
6 | Чугаа чорудулгазы болгаш чугаа культуразы, чугаа чорудулгазыныӊ хевирлери. | 1 | 22.09 | |
7 | Диктант «Үделге» ар.74 (ДЧ) | 1 | 25.09 | |
8 | Сөзүглелдиң тодаргай болгаш элдээрткен утказы | 1 | 29.09 | |
9 | Тыва дылдыӊ словарьлары. Очулга словарьлары. | 1 | 02.10 | |
10 | Эдертиг | 1 | 06.10 | |
11 | Тыва дылдың лексиказын тывылган угунуң аайы-биле бөлүктээри. Ниити түрк сөстер | 1 | 09.10 | |
12 | Моол дылдан үлегерлээн сөстер. | 1 | 13.10 | |
13 | Кыдат, төвүт дылдардан үлегерлээн сөстер | 1 | 16.10 | |
14 | Орус дылдан үлегерлээн сөстер. | 1 | 20.10 | |
15 | Өске дылдардан үлегерлээн сөстер | 1 | 23.10 | |
16 | Тыва дылдың лексиказын ажыглалының аайы-биле бөлүктээри. Ниити ажыглалдың сѳстери. Хыналда ажыл. | 1 | 27.10 | |
17 | Ховар ажыглалдың сѳстери | 1 | 06.11 | |
18 | Кызыгаарлыг ажыглалдың сөстери. Диалектизмнер. | 1 | 10.11 | |
19 | Мергежил сѳстери. Терминнер. Жаргонизмнер | 1 | 13.11 | |
20 | Ономастика дугайында билиг | 1 | 17.11 | |
21 | Фразеология дугайында билиг. Фразеологизмнер | 1 | 20.11 | |
22 | Синоним фразеологизмнер. Антоним фразеологизмнер | 1 | 24.11 | |
23 | Кылыг сөзү. Кылыг сѳзүнүң утказы, грамматиктиг демдектери, синтаксистиг хүлээлгези. | 1 | 27.11 | |
24 | Кылыг сѳстериниң уткалыг бѳлүктери | 1 | 01.12 | |
25 | Кылыг сөзүнүң дөзү. Кылыг сөзүнүң чогаадылгазы | 1 | 04.12 | |
26 | Кылыг сөзүнүң тургузуу. Бөдүүн, нарын, составтыг кылыг сөстери | 1 | 08.12 | |
27 | Кылыг сѳзүнүң болур болгаш болбас хевирлери. | 1 | 11.12 | |
28 | Кылыг сөзүнүң немелде утка илередир хевирлери | 1 | 15.12 | |
29 | Кылыг сөзүнүң залогтары | 1 | 18.12 | |
30 | Кылыг сөзүнүң видтери | 1 | 22.12 | |
31 | Диктант | 1 | 25.12 | |
32 | Кылыг сөзүнүң наклонениелери | 1 | 29.12 | |
33 | Кылыг сөзүнүң болуушкун наклонениези болгаш ооң үелери Болуушкун наклонениезиниң эрткен үези | 1 | 12.01 | |
34 | Болуушкун наклонениезиниң амгы үези | 1 | 15.01 | |
35 | Болуушкун наклонениезиниң келир үези | 1 | 19.01 | |
36 | Кылыг сөзүнүң дужаал наклонениези | 1 | 22.01 | |
37 | Кылыг сөзүнүң даар наклонениези | 1 | 26.01 | |
38 | Кылыг сөзүнүң чөпшээрел наклонениези | 1 | 29.01 | |
39 | Кылыг сөзүнүң кызыгаарлаар наклонениези. | 1 | 02.02 | |
40 | Кылыг сөзүнүң хевирлерин аас болгаш бижимел чугаага ажыглаары . Кылыг сөзүнүң морфологтуг сайгарылгазы. | 1 | 05.02 | |
41 | Кылыг сөзүнге ниити катаптаашкын. Хыналда ажыл. | 1 | 09.02 | |
42 | Наречие, ооӊ грамматиктиг утказы, синтаксистиг хүлээлгелери. | 1 | 12.02 | |
43 | Наречиелерниң тургустунары, оларны шын бижиири | 1 | 16.02 | |
44 | Наречиелерниң уткалыг бѳлүктери. Үениң наречиези | 1 | 19.02 | |
45 | Туруштуң наречиези | 1 | 23.02 | |
46 | Сорулганың, чылдагаанның наречиелери | 1 | 26.02 | |
47 | Кылдыныг аргазының наречиези | 1 | 01.03 | |
48 | Хемчегниң наречиези | 1 | 04.03 | |
49 | Наречиелерниӊ ѳске чугаа кезектеринден ылгалы. Наречилерниң морфологтуг сайгарылгазы. | 1 | 08.03 | |
50 | Чогаадыг – угаап боданыышкын. | 1 | 11.03 | |
51 | Ат оруннарының утказы болгаш грамматиктиг демдектери. Ат орнунуң бѳлүктери. | 1 | 15.03 | |
52 | Арынның ат оруннары | 1 | 18.03 | |
53 | Айтылганың ат оруннары Айтырыгның ат оруннары | 1 | 22.03 | |
54 | Тодаргай ат оруннары. Тодаргай эвес ат оруннары Ат оруннарының морфологтуг сайгарылгазы. | 1 | 01.04 | |
55 | Тест-айтырыглар | 1 | 05.04 | |
56 | Синтаксистиң грамматиканың кезээ болуру. | 1 | 08.04 | |
57 | Сѳс каттыжыышкыны | 1 | 12.04 | |
58 | Сѳс каттыжыышкынында өзек болгаш чагырткан сөс. Хыналда ажыл | 1 | 15.04 | |
59 | Бөдүүн домак дугайында билиг. | 1 | 19.04 | |
60 | Чугаалаар сорулгазының аайы-биле домактарның хевирлери. Медээ домаа | 1 | 22.04 | |
61 | Айтырыг домаа | 1 | 26.04 | |
62 | Кыйгырыг домаа. Алгы домаа | 1 | 29.04 | |
63 | Домактыӊ грамматиктиг ооргазы. | 1 | 03.05 | |
64 | Бөдүүн домактарның тургузуунуң аайы-биле янзылары Бөдүүн домактың синтаксистиг сайгарылгазы | 1 | 06.05 | |
65 | Тест | 1 | 10.09 | |
66 | Лексика, кылыг сөзүнге катаптаашкын | 1 | 13.05 | |
67 | Сөс каттыжыышкынынга, домакка катаптаашкын | 1 | 17.05 | |
68 | Түӊнел хыналда ажыл | 1 | 20.05 | |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)...
торээн чогаал кичээли 6 класс "Тыва улустун ырлары
урок родной литературы 6 класс "Тыва улустун ырлары"...
"Синонимнер" - 5 класс. Тыва дыл.
План-конспект открытого урока по родному языку "Синонимнер" - 5 класс....
Поурочный план на тему: Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. 5 класс.Тыва дыл.
Хоорай башкыларынга эрттирген ажык кичээл...
ФГОС 5 класс тыва дыл кичээлдери
Тыва дыл – тыва нацияның дылы болур. Ында тыва улустуң тѳрээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының чедиишкиннери мѳѳңнеттинген. Ол тыва культураның, улустуң ...