5 класс тыва дыл
рабочая программа (5 класс)
Предварительный просмотр:
Тайылбыр бижик.
Кол ниити өөредилгениң 5-9 класстарынга «төрээн (тыва) дыл» эртеминиң чижек өөредилге программазынга (К.Б. Доржу, Ч.А. Сарыглар) даянып тургускан.
Тыва дыл – Тыва Республиканың үндезин чонунуң национал дылы. Тыва дыл Тыва Республиканың Конституциязында күрүне дылы кылдыр доктааттынган (май 6, 2001). Амгы үеде «тыва болгаш орус дылдарның деңге болгаш бот тускайлаң сайзыраарынга таарымчалыг байдалды тургузарынче угланган» 2003 чылдың декабрь 31-де үнген
«Тыва Республиканың дылдар дугайында» хоойлузу амыдыралда боттанмышаан. Тыва дыл өөредилгениӊ, культураныӊ, күрүнениӊ болгаш тус черлерниӊ эрге-чагырга органнарыныӊ дылы, официалдыг хоойлу-дүрүмнерни парлап үндүрер, Тыва Республикага референдум (чугула айтырыгны чонга бадыладыры), төлээлекчилер болгаш күүсекчи органнарже соӊгулдаларныӊ дылы, албан-херек документилери эмгелээриниӊ, суд чорудулгазыныӊ база чагаалар дылы, массалыг медээ дамчыдар чепсектер дээш өске-даа адырларныӊ дылы кылдыр ниитилел амыдыралында калбаа-биле ажыглаттынып турар.
Тыва улустуӊ төрээн дылы янзы-бүрү медээлерни чыып тургузар, кадагалаар болгаш дамчыдар хөй талалыг система болуп чоруур. Тыва дыл кижилерни чугаалаштырар, оларныӊ бодалын, сагыш-сеткилин илередир баазалыг хүлээлгелерин күүсетпишаан, кижилерниӊ бот-боттарыныӊ аразында болгаш хѳй-ниити-биле харылзаалыг болурун хандырар; тыва улустуӊ бот-медерелин болгаш делегей кѳрүүшкүнүн хевирлээр, тыва кижилерни бот-тускайлаӊ онзагай аймак чон кылдыр хаара тудуп, оларның салгалдарын харылзаштырып, национал культуразын хүн бүрүде чаартып чоруур. Тыва дыл – ѳг-бүледе болгаш ѳѳредилге системазында кижизилдилгениӊ дылы; тыва улустуң байлак аас чогаалының болгаш чечен чогаалының хөй янзы жанрларын кадагалаар болгаш дамчыдарыныӊ дылы; өске эртемнерни шиңгээдип алырынга өзек болбушаан, уругларны бүгү талазы-биле сайзырадырыныӊ аргазы; эртемде чаа ажыдыышкыннарны болгаш тѳѳгү, уран чүүл база культураның хөй аңгы хевирлерин (жанрларын) дамчыдарыныӊ болгаш шинчилээриниӊ дылы; орус болгаш бүгү делегейниң чечен чогаалының, ол ышкаш эртем ажылдарының очулгазының дылы.
5-9 класстарның «Төрээн (тыва) дыл» деп чижек өөредилге программазы (улаштыр – Программа) Кол ниити өөредилгениң федералдыг күрүне стандартынга дүүштүр тургустунган (улаштыр – КНӨ-нүң ӨФКС). Программаның өзээ кылдыр эге болгаш кол ниити өөредилгениң аразында харылзаалыының принциви салдынган. Программада өөреникчилерниң чугаа чорудулгазын улам ыңай сайзырадыры көрдүнген: шын бижилгениң чаңчыл, мергежилдерин, медерелдиг номчулганы, аас чугааның утказын долузу-биле билип алырын, төрээн дылынга хостуг, шын болгаш тода чугаалаарын хевирлээри. Тѳрээн дылынга ѳѳредилге уругларныӊ ниити делегей көрүүшкүнүн делгемчидер, чогаадыкчы салым-чаяанын сайзырадыр, чаагай мѳзү-бүдүш дугайында билиин болгаш чугаа чорудулгазының культуразын улам бедидеринге дузалаар. Ынчангаш «Төрээн (тыва) дыл» эртеми кол ниити өөредилгениң сорулгаларын чедип алырынга улуг ужур-дузалыг.
ЭРТЕМ ТАЛАЗЫ-БИЛЕ (ПРЕДМЕТТИГ) ТОДАРГАЙ ТҮҢНЕЛДЕР
5 КЛАСС
Доозукчу дараазында чүүлдерни кылып өөренип алыр:
Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры
- аас болгаш бижимел чугааны, диалог болгаш монологту ылгаар;
- бодунуң чугаазын чогаадыглар бижип сайзырадыр (тоожуушкун, угаап боданыышкын);
- аас-биле диалогту тургузар: айтырыг-харыы тургузары, бир кижини (улусту) чугааже хаара тудар, кандыг-бир темага бодалын солчур;
- монологту тургузар: тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын;
- аңгы-аңгы байдалдарда (албан ёзулуг азы хостуг: эш-өөрү, чоок улузу-биле) харылзажылга үезинде чугаа нормаларын сагыыр;
Фонетика болгаш орфоэпия
- «фонетика» болгаш «орфоэпия» деп терминнерни тодарадыр;
- үннүң утка ылгаар шынарларын тайылбырлаар;
- транскрипцияның тускай демдектериниң дузазы-биле үннерниң адаарының болгаш бижиириниң онзагайларын тайылбырлаар, сөстүн транскрипциязын бижиир болгаш фонетиктиг сайгарылгазын кылыр;
- ажык үннерниң бөлүктээшкинин тайылбырлаар: кыска, узун, ѳк-биле адаар; артыы одуругнуң кадыг, мурнуу одуругнуң чымчак; эрин-биле адаар, эрин-биле адавас;
- ажык эвес үннерниң бөлүктээшкинин тайылбырлаар: ыыткыр, дүлей; күштүг, кошкак, эң кошкак (аяар) үннерни
- аяннажылгага чагыртпайн баар таварылгаларны тайылбырлаар;
- сөстүң үн, үжүүн тодарадып сайгарар;
- ажык үннерниң аяннажылгазын тайылбырлаар, чижектерге көргүзер;
- бодунуң болгаш өске кижиниң чугаазында шын адалганың нормаларын сагып азы сагывайн турарын эскерип тайылбырлаар;
Графика
- алфавиттиң ужур-дузазын чугаалаар;
- тыва бижиктиң төөгүзүн тайылбырлаар;
- латинчиткен тыва алфавит биле кирилл алфавидинге үндезилээн алфавиттиң ылгалын чугаалаар;
- ниитилел амыдыралынга бижиктиң ужур-дузазын тайылбырлаар;
Сѳс тургузуу. Сѳс чогаадылгазы
- морфемика (сѳстүң уткалыг кезектери) болгаш сѳс чогаадылгазының дыл эртеминиң бир кезээ болурун тодарадыр;
- сөстүң тургузуун тодарадыр, морфемаларны тывар: сөстүң дазылы, кожумактар, дөс (укталган, укталбаан);
- кожумактар хевирлерин (өскертилге, чогаадылга, хевир) ылгаар;
- сѳстүң морфемниг сайгарылгазын кылыр;
- сөстүң дазылында дүлей ажык эвес үннүң ыыткыр ажык эвес үн-биле солчу бээрин херек кырында ажыглаар;
- сѳс чогаадылгазының кол аргаларын тодарадыр;
- аттыг чугаа кезектерин, кылыг сөзүн, наречиени чогаадылга кожумактарының дузазы-биле тургузар;
- өскертилге кожумактарын (чүве адының падеж, сан, хамаарылга, кылыг сөзүнүң сан, арын, үе) тодарадыр;
- хевир өскертир кожумактарны (чүве адының бичеледир, чассыдар хевири, демдек адының чадалары, кылыг сөзүнүң болбас болгаш немелде утка илередир хевирлериниң) тодарадыр болгаш ылгаар:
- -лыг, -зыг, -кыр, -кы деп кожумактарның болгаш ооң фонетиктиг вариантыларының демдек ады тургузарынга ажыглаарын тайылбырлаар;
- сөстүң дөзүн шыяр;
- сөстүң дөзүн тодарадыр: укталган, укталбаан;
Лексикология болгаш фразеология
- лексикологияның кол билиглерин тодарадыр;
- кижиниң бодалдарын, сагыш-сеткилин илередиринге сѳстүң ужур-дузазын билир;
- чаңгыс болгаш хѳй уткалыг сѳстерни, сѳстүң дорт болгаш доора уткаларын ылгаар болгаш сөзүглелден тывар;
- синонимнер, антонимнер, омонимнер болгаш оларның янзыларын сөзүглелден тывар, бердинген сөстерниң синонимнер, антонимнер, омонимнерин тывар, оларны чугаага ажыглаар;
- кол демдектериниң аайы-биле быжыг сѳс каттыжыышкынын таныыр, сөзүглелден тывар, синонимниг одуруг тургузарынга ажыглаар, утказын тайылбырлаар;
- чугаадан табу сөстерни чайладыр, оларны эвфемизмнер-биле солуур;
Морфология. Чүве ады. Демдек ады
- морфологияның кол билиглерин тодарадыр;
- грамматиктиг утказының болгаш морфологтуг демдектериниң аайы-биле тускай чугаа кезектерин таныыр
(чүве ады, демдек ады, сан ады, кылыг сөзү);
- дузалал чугаа кезектерин таныыр;
- чүве адының грамматиктиг утказының болгаш морфологтуг демдектериниң (сан, падеж, хамаарылга хевири) аайы-биле; демдек адының утказының болгаш морфологтуг демдектериниң (шынарның демдек адының чадалары) аайы-биле тодардыр;
- тодаргай болгаш туугай чүве аттарын, хуу болгаш ниити чүве аттарын тодардыр;
- чүве адының бичеледир, чассыдар хевирлерин тургузар;
- чүве адын саннарга, падежтерге, арыннарга өскертир;
- чүве адының синтаксистиг хүлээлгезин тодарадыр;
- чүве адының кылыг сөзү-биле холбаалыын тайылбырлаар;
- домакка чүве адының доора падежтериниң кожумактарын шын ажыглаар;
- адаарының падежинде чүве адын адалга кылдыр ажыглаар, домакка кол сөс болурун билир;
- тургузуунуң аайы-биле бөдүүн, нарын (дефистеп, тудуштур, аӊгы кылдыр бижиир) чүве аттарын ылгаар;
- чүве адындан демдек адын тургузар;
- укталган, укталбаан демдек аттарын; шынарның, хамаарылганың демдек аттарын тодарадыр болгаш чугаага ажыглаар;
- шынарның демдек адының чадаларын (ѳйүнде, кошкадыр, күштелдирер), оларның уткаларын тодарадыр;
- -лыг, -зыг, -кыр, -кы деп кожумактар болгаш оларның фонетиктиг вариантылары-биле демдек аттарын тургузар;
- сан адын морфологтуг демдектериниң аайы-биле тодарадыр;
- тургузуунуң аайы-биле бөдүүн, нарын, каттышкан сан аттарын; утказының аайы-биле түң болгаш дугаар сан аттарын; чыырының, үүрмектээриниң, аңгылаарының, чоокшуладырының сан аттарын ылгаар, шын адаар болгаш бижиир;
- тыва дылда хемчег илередир сөстерни шын ажыглаар;
- сан адының нарын сѳстер болгаш фразеологизмнер тургузарынга ужур-дузазын тайылбырлаар, сан адының киржилгези-биле нарын сѳстер болгаш фразеологизмнерни тургузар;
- чүве ады, демдек ады, сан адының синтаксистиг хүлээлгелерин тодарадыр;
- аттыг чугаа кезектериниң морфологтуг сайгарылгазын кылыр;
Доозукчунуң өөренип алыр аргалыг кылдыныглары:
- сөс тургузуунга болгаш сөс чогаадылгазынга алган билиглерин херек кырында ажыглаар;
- фонетика болгаш шын адалга талазы-биле чедип алган билиглерин болгаш мергежилдерин чугаага херек кырында ажыглаар;
- морфология талазы-биле чедип алган билиглерин болгаш мергежилдерин шын бижилгеге ажыглаар;
- аттыг чугаа кезектериниң синтаксистиг хүлээлгелерин башкының дузазы-биле тодарадыр.
5-ки класстың календарь-тематиктиг планнаашкыны
№ | Кичээлдерниң темалары | Шагы | Программа күүселдези | ||
План ёзугаар | Херек кырында эрткени | ||||
1 | Тыва дыл дугайында | 1 | 04.09 | ||
2 | Үн болгаш үжүк. | 1 | 06.09 | ||
3 | Чугаа кезектери. Чүве ады | 1 | 07.09 | ||
4 | Демдек ады | 1 | 11.09 | ||
5 | Арынның ат оруннары | 1 | 13.09 | ||
6 | Сөс каттыжыышкыны болгаш домак. | 1 | 14.09 | ||
7 | Диктант | 1 | 18.09 | ||
8 | Диалог дугайында билиг. | 1 | 20.09 | ||
9 | Монолог | 1 | 21.09 | ||
10 | «Чай – солун үе» деп темага чогаадыг тоожуушкун | 1 | 25.09 | ||
11 | Фонетика дугайында билиг. Ажык үннерниң бѳлүктээшкини | 1 | 27.09 | ||
12 | Өк-биле адаар ажык үннерлиг сөстер | 1 | 28.09 | ||
13 | Ажык үннерниң аяннажылгазы (сингармонизм) | 1 | 02.10 | ||
14 | Й үннүг ажык үжүктер, оларны ажыглаары | 1 | 04.10 | ||
15 | Ажык эвес үннерниң бѳлүктээшкини | 1 | 05.10 | ||
16 | Күштүг, кошкак болгаш аяар ажык эвес үннер | 1 | 09.10 | ||
17 | Сѳс иштинге ажык эвес үннерниң өскерлири | 1 | 11.10 | ||
18 | Слог. Тыва дылда ударение | 1 | 12.10 | ||
19 | Орфоэпия дугайында билиг | 1 | 16.10 | ||
20 | Чогаадыкчы ажыл. Тест (айтырыглар) | 1 | 18.10 | ||
21 | Алфавит дугайында билиг | 1 | 19.10 | ||
22 | Тыва алфавит. Бижиктиң ужур-дузазы. | 1 | 23.10 | ||
23 | Чогаадыкчы ажыл | 1 | 25.10 | ||
24 | Сөске ажык эвес үннерниң үжүктерин шын бижиири | 1 | 26.10 | ||
25 | Й үннүг үжүктерлиг сөстерни шын бижиири. | 1 | 08.11 | ||
26 | Кадыг (ъ) болгаш чымчак (ь) демдектерни сөске ажыглаары | 1 | 09.11 | ||
27 | Морфемика – дыл эртеминиӊ кезээ. | 1 | 13.11 | ||
28 | Хевир тургузар кожумактар | 1 | 15.11 | ||
29 | ϴскертилге кожумактары | 1 | 16.11 | ||
30 | Сөстүӊ тургустунар аргалары | 1 | 20.11 | ||
31 | Морфологтуг (кожумактыг) арга | 1 | 22.11 | ||
32 | Синтаксистиг арга | 1 | 23.11 | ||
33 | Хурааӊгайлаан сөстер | 1 | 27.11 | ||
34 | Хыналда ажыл. | 1 | 29.11 | ||
35 | Сөс, ооӊ уткалары. Лексиктиг утка болгаш билиг. Тайылбырлыг словарьлар | 1 | 30.11 | ||
36 | Тыва дылдың лексиказының кол темалыг бөлүктери | 1 | 04.12 | ||
37 | Чаңгыс болгаш хөй уткалыг сөстер. | 1 | 06.12 | ||
38 | Сөстүң дорт, доора болгаш көжүрген уткалары. | 1 | 07.12 | ||
39 | Омонимнер. | 1 | 11.12 | ||
40 | Синонимнер. | 1 | 13.12 | ||
41 | Антонимнер. | 1 | 14.12 | ||
42 | Табу сѳстер болгаш эвфемизмнер. | 1 | 18.12 | ||
43 | Фразеологизмнер азы быжыг сөс каттыжыышкыннары. | 1 | 20.12 | ||
44 | «Тѳрээн дылым дугайында бодалым» деп темага чогаадыг угаап-боданыышкын. | 1 | 21.12 | ||
45 | Морфология – грамматиканың бир кезээ. | 1 | 25.12 | ||
46 | Чүве адыныӊ ниити утказы, грамматиктиг демдектери болгаш синтаксистиг хүлээлгелери. | 1 | 27.12 | ||
47 | Чүве адыныӊ тургустунар аргалары | 1 | 28.12 | ||
48 | Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлери. | 1 | 10.01 | ||
49 | Чүве аттарыныӊ саны. | 1 | 11.01 | ||
50 | Чүве адының хамаарылга хевири | 1 | 15.01 | ||
51 | Чүве адының хамаарылга хевириниң кожумактарын шын бижиири | 1 | 17.01 | ||
52 | Үлегерлеп алган чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири | 1 | 18.01 | ||
53 | Чүве адыныӊ падежтери. Адаарының падежи. | 1 | 22.01 | ||
54 | Хамаарыштырарының падежи. | 1 | 24.01 | ||
55 | Хамаарыштырарының падежинде чүве аттарының домакка тодарадылга болуру | 1 | 25.01 | ||
56 | Бээриниң падежи | 1 | 29.01 | ||
57 | Бээриниң падежинде чүве аттарының домакка немелде, байдал болуру | 1 | 31.01 | ||
58 | Онаарының падежи | 1 | 01.02 | ||
59 | Онаарының падежинде чүве аттарының домакка немелде болуру | 1 | 05.02 | ||
60 | Турарының падежи | 1 | 07.02 | ||
61 | Турарының падежинде чүве аттарының домакка немелде, байдал болуру | 1 | 08.02 | ||
62 | Үнериниң падежи | 1 | 12.02 | ||
63 | Үнериниң падежинде чүве аттарының домакка немелде, байдал болуру | 1 | 14.03 | ||
64 | Углаарының падежи | 1 | 15.02 | ||
65 | Углаарының падежинде чүве аттарының домакка немелде, байдал болуру | 1 | 19.02 | ||
66 | Орус дылдан үлегерлээн сөстерниӊ грамматиктиг хевирлерин шын бижиири. | 1 | 21.02 | ||
67 | Хыналда ажыл | 1 | 22.02 | ||
68 | Демдек ады. Ооң утказы болгаш синтаксистиг хүлээлгелери. | 1 | 26.02 | ||
69 | Демдек аттарының темалыг бѳлүктери | 1 | 28.02 | ||
70 | Демдек адыныӊ чогаадылгазы. Морфологтуг арга | 1 | 29.02 | ||
71 | Демдек адыныӊ чогаадылгазы Синтаксистиг арга | 1 | 04.03 | ||
72 | Демдек адының бөлүктери. Шынарның демдек аттары | 1 | 06.03 | ||
73 | Шынарның демдек ады, ооң чадалары. | 1 | 07.03 | ||
74 | Кошкадыр чада | 1 | 11.03 | ||
75 | Күштелдирер чада | 1 | 13.03 | ||
76 | Хамаарылганың демдек ады | 1 | 14.03 | ||
77 | Демдек адының морфологтуг сайгарылгазы | 1 | 18.03 | ||
78 | Словарьлыг диктант. Чогаадыкчы ажыл. Чурук-биле ажыл. | 1 | 20.03 | ||
79 | Сан адының утказы | 1 | 21.03 | ||
80 | Сан аттарының тургузуунуң аайы- биле бѳлүктери. | 1 | 01.04 | ||
81 | Сан аттарының утказының аайы-биле бѳлүктери. Түң сан ады | 1 | 03.04 | ||
82 | Дугаар сан ады | 1 | 04.04 | ||
83 | Чыырының сан ады | 1 | 08.04 | ||
84 | Аңгылаарының сан ады | 1 | 10.04 | ||
85 | Чоокшуладырының сан ады | 1 | 11.04 | ||
86 | Үүрмектээриниң сан ады | 1 | 15.04 | ||
87 | Сан адының синтаксистиг хүлээлгези | 1 | 17.04 | ||
88 | Сан адының нарын сөстер тургузарынга киржилгези | 1 | 18.04 | ||
89 | Сан адының быжыг сөс каттыжыышкыннары тургузарынга киржилгези | 1 | 22.04 | ||
90 | Сан адын чугаага ажыглаары | 1 | 24.04 | ||
91 | Тыва дылда хемчег илередир чамдык сөстерниң ажыглалы. | 1 | 25.04 | ||
92 | Тест-айтырыглар. | 1 | 29.04 | ||
5 класска өөренген чүүлдеринге быжыглаашкын | |||||
93 | Диалог | 1 | 01.05 | ||
94 | Монолог | 1 | 02.05 | ||
95 | Фонетика. | 1 | 06.05 | ||
96 | Орфоэпия. Графика | 1 | 08.05 | ||
97 | Лексикология | 1 | 13.05 | ||
98 | Фразеология | 1 | 15.05 | ||
99 | Морфология. Чүве ады | 1 | 16.05 | ||
100 | Демдек ады. Сан ады. | 1 | 20.05 | ||
101 | Түӊнел хыналда ажыл | 1 | 22.05 | ||
102 | Катаптаашкын | 1 | 27.05 | ||
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)
Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар (7 класс, тыва дыл)...
торээн чогаал кичээли 6 класс "Тыва улустун ырлары
урок родной литературы 6 класс "Тыва улустун ырлары"...
"Синонимнер" - 5 класс. Тыва дыл.
План-конспект открытого урока по родному языку "Синонимнер" - 5 класс....
Поурочный план на тему: Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. 5 класс.Тыва дыл.
Хоорай башкыларынга эрттирген ажык кичээл...
ФГОС 5 класс тыва дыл кичээлдери
Тыва дыл – тыва нацияның дылы болур. Ында тыва улустуң тѳрээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының чедиишкиннери мѳѳңнеттинген. Ол тыва культураның, улустуң ...