Значение музейной педагогики в решении проблем, возникающих при обучении гуманитарным наукам
статья (10 класс)

Гуманитар фәннәрне укытуда туган кыенлыкларны чишүдә

 музей педагогикасының әһәмияте

Асхабиева Лилия Фаиловна,

югары квалификацион категорияле

татар теле һәм әдәбияты укытучысы,

Шафикова Гүзәлия Рахимшовна,

 югары квалификацион категорияле

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Соңгы вакытта Ватан педагогика фәннәре уку эшчәнлеген оештыруның яңа формаларын, ысулларын һәм алымнарын кертү контекстында зур үзгәрешләр кичерә. Мәктәп практикасына мондый инновацияләрне актив кертүче заманча педагогика фәненең яңа тармакларының берсе - музей педагогикасы.

Хәзерге укучылар элекке буыннардан аерыла. Алар компьютер технологияләре, заманча сәнгать төрләре, яңа телепрограммалар белән мавыгалар. Балалар еш кына эшкәртелмәгән мәгълүмат агымын җиңә алмыйлар, алар әхлакый кыйммәтләр, әхлак, мәдәният һәм кешелекнең мөһим казанышлары турында оныталар. Соңгы унъеллык - педагогик процессны интенсив яңарту, белем бирүнең барлык баскычларының асылын яңадан аңлау еллары. Бала максималь рәвештә үзе тормышка ашыра алырлык шартлар булдыру, ягъни җәмгыять, тарих, кешелек мәдәнияте белән үз мөнәсәбәтләрен урнаштыру -  тәрбия процессының төп бурычларының берсе булып тора. Шуңа бәйле рәвештә танып белү эшчәнлеген активлаштыруның яңа формаларын һәм чараларын эзләргә, эшләргә һәм кертергә кирәк. Һәм безгә ярдәмгә музей педагогикасы килә. Аны бүгенге көндә инновацион педагогик технология буларак  карыйлар.

Музей педагогикасы - музей белеме, педагогика һәм психология тоташуындагы фәнни-гамәли дисциплина. Ул музейны белем бирү системасы буларак карый һәм музей белән мәктәпнең үзара эшчәнлеген оптимальләштерүгә юнәлдерелгән.

Ни өчен мәгариф учреждениеләрендә хәзерге этапта музей педагогикасына зур әһәмият бирелә? Җавап гади: безнең өчен бу авыр  вакытта яшь буынның әхлакый һәм патриотик хисләрен үстерергә һәм арттырырга кирәк. Нәкъ менә музей педагогикасы шәхес тәрбияләү процессында зур ярдәм күрсәтә. Үз дәресләребездә без һәрвакыт гражданлык, патриотизм, толерантлык төшенчәләренә, бу төшенчәләр белән бәйле проблемаларга басым ясыйбыз. Мәктәп музее безгә бу өлкәдә булыша. Нәкъ менә музей педагогикасы ярдәмендә без укучыларда гражданлык-патриотик хисләр формалаштыру мөмкинлеген күрәбез. Укучыларны тарих үрнәгендә тәрбияләү, алдагы буын тәҗрибәсен аңлау патриотизм һәм гражданлыкның һәрвакыт җәмгыять нормасы булачагына гарантия булып тора.

 Мәктәптә музей педагогикасының максатлары:

- Балаларның эмоциональ өлкәсен үстерү һәм укучыларда туган якка мәхәббәт тәрбияләү;

 -Укучыларда предметларның эчке дөньясына (максаты, тарихы, файдасы, мәдәни-икътисади әһәмияте) үтеп керү, аларның чын кыйммәтен аңлау сәләтен формалаштыру;

-Укучыларда тарихи аң элементларын тәрбияләү;

-Укучыларда тарих өлкәсендә конкрет белем формалаштыру, укучыларда милли үзаң һәм туган як тарихына мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

Шулай итеп, мәктәптәге музей шәхеснең иҗади үз-үзен тормышка ашыру чарасы, мәдәни-тарихи традицияләрне саклау, торгызу һәм үстерү буенча кечкенә тикшеренү үзәге булып тора, буыннар һәм мәдәниятләр диалогында катнаша.

Татар теле һәм әдәбияты укытучылары буларак, безгә еш кына күп кенә укучыларның чыганак, тарихи карта яки дәреслек белән эшләгәндә  эш итә алмаулары, өйрәнгән материалны чагыштыру, гомумиләштерү авырлыгы, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен һәрвакытта да урнаштыра алмаулары белән очрашырга туры килә. Шулай итеп, татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә танып белү эшчәнлеген активлаштыру хәзерге педагогиканың иң актуаль проблемаларына карый. Дәрестә танып белү активлыгын үстерергә кирәк. Мәктәп музее укучыларның уку мотивациясен арттыру, аларның күзаллауларын киңәйтү, фәнни-тикшеренү һәм проект эшчәнлегендә кирәкле күнекмәләрне формалаштыру өчен искиткеч чара. Музей педагогикасы төрле фәнни дисциплиналар буенча (биология, тарих, физика, музыка, Табигать белеме, сәнгать культурасы) музей бинасында яки мәктәп базасында экспонатлар кулланып дәресләр үткәрүне күздә тота. Музей педагогикасы махсус оештырылган предмет – тирә-як мохиттә балаларны шәхси тәрбияләү өлкәсендә инновацион технология булып тора, ул укытучыга:

- укучыларга эмоциональ һәм интеллектуаль йогынты ясау;

-өйрәнелә торган материалның әһәмиятен һәм гамәли мәгънәсен ачу;

- катлаулы материалны гади һәм ачык мисаллар белән аңлату;

- мәктәп музеенда кызыклы дәресләр һәм өстәмә, сыйныфтан тыш дәресләр, тикшеренү эшләре оештыру мөмкинлекләрен бирә.

Шулай итеп, музей педагогикасы – мәктәп һәм шәһәр музейлары материалларын һәрьяклап куллануга нигезләнгән, практикада кулланыла торган белем бирү һәм тәрбия чаралары комплексы. Музей педагогикасы чараларын кулланып укытуның төп максаты дип без фәнгә танып белү кызыксынуын киңәйтүне, уку һәм дәрестән тыш эшчәнлек мотивациясен арттыруны саныйбыз, ә югарыда санап үтелгән эш формалары белем бирү процессы дәрәҗәсен күтәрә. Музей дәресләре тема ахырында материалны гомумиләштергәндә яки, киресенчә, яңа тема башында, тагын да күбрәк кызыксыну уяту өчен үткәрелә. Укучыларда ачык образлар формалаша, өйрәнелә торган материалга кызыксыну барлыкка килә, шулай ук белемнәр дә яхшырак ныгытыла. Бу юнәлештә эшләгәндә, укучыларның мәктәп музеенда кызыксынып шөгыльләнәчәгенә ышанырга була, бигрәк тә алар үзләре иҗат процессында катнашканда, шул ук вакытта аларның мәдәни дәрәҗәсе күтәрелсә, ихтыяҗ барлыкка килсә.

Безнең педагогик эшчәнлегебез инде берничә ел мәктәп музеенда эшләү белән бәйле. Безнең мәктәптә гражданлык-патриотик юнәлештәге барлык чаралар диярлек мәктәп музее базасында үткәрелә.  Безнең мәктәптә музей укучыларның патриотизмын һәм гражданлык позициясен формалаштыру һәм үстерү буенча тәрбия эшенең бер өлеше булып тора. Музей укытучыга тематик сыйныф сәгатьләре өчен кирәкле материалны сайларга ярдәм итә, андагы стендлар буенча тематик экскурсияләр эшли. Музей фондлары алмаш экспозицияләр белән күп санлы күргәзмәләрне әзерләргә һәм аларны дәрескә өстәмә материал буларак кулланырга мөмкинлек бирә. Хәрби-патриотик тәрбия буенча эш ел әйләнәсе алып барыла. Илебез тарихындагы истәлекле даталарга багышланган чаралар традиционга әверелде. Чараларга сугыш һәм хезмәт ветераннары, сугышларда катнашучылар чакырыла. Без һәр балага актив тормыш позициясен алырга ярдәм итәргә тырышабыз, аны эзләү-тикшеренү, экскурсия һәм мәгълүмати - пропаганда эшчәнлегенә җәлеп итәбез. Патриотик юнәлештәге конкрет эшләр аша балаларга шәхеснең үз-үзен белдерү һәм үз-үзен тормышка ашыру өчен барлык шартлар тудырабыз. Туган якны өйрәнү элементлары белән интеграцияләнгән дәресләр, туган якка тематик экскурсияләр укучыларның күзаллауларын киңәйтә, аларда танып белү кызыксынуын үстерә. Шулай итеп, музей дәресе укучыны укыту һәм тәрбияләү процессын актив, эчтәлекле, танып белү эшчәнлеге белән тулыландыру өчен зур мөмкинлекләр бирә һәм шуның белән аны шәхес үсешенең мөһим факторына әйләндерә. Музей педагогикасы мәсьәләсе бик актуаль, чөнки «мәктәп-музей» форматында эшнең яңа ысулларын һәм формаларын практик куллану укучыларның белемнәрен һәм осталыкларын формалаштыру процессында, аларны патриотик һәм эстетик тәрбияләүдә сизелерлек нәтиҗәләр бирә. Музей педагогикасы чараларын куллану нәтиҗәсе:

 - укучыларның үзләре сайлаган тема яки проблема (проектлар, уку тикшеренүләре, рефератлар, презентацияләр)буенча башкарган эшләренең санын арттыру һәм сыйфатын арттыру;

 - укучыларның үз-үзләрен бәяләүләрен, үз-үзләрен раслауларын, үз-үзләренә ышанычларын арттыру; аудитория алдында халык алдында чыгыш ясау күнекмәләре;

 - укучыларның туган мәктәп, туган шәһәр тарихын һәм традицияләрен саклауга һәм саклауга кызыксынуының үсүе.

 - укуга кызыксынуны арттыру, яңа югары нәтиҗәләргә ирешү омтылышы;

Шулай итеп, музей педагогикасы үсеп килүче буынны укытуда һәм тәрбияләүдә уңай роль уйный. Музей укучыларның шәхесен формалаштыруга, гражданин һәм Патриот, җәмгыятьнең лаеклы кешесен тәрбияләүгә ярдәм итә. Музей  үткәнгә әхлакый мөнәсәбәт формалаштыра. Үткәнне аңламасаң, киләчәкне аңлап булмый. Һәм нәтиҗәдә, музей педагогикасы укытучының тарихи белем бирүе белән бәйле мәсьәләләрне хәл итү мөмкинлекләрен шактый киңәйтә. Мәктәп музее, башка музейлар кебек үк, туган шәһәрнең, илебезнең бай тарихының әһәмиятен аңлауга ярдәм итә, укучыны гражданлык һәм патриотик кыйммәтләргә юнәлтә.