Разработка урока бурятского языка "Юумэнэй нэрын зохилдол"
план-конспект урока (6 класс)

Урок бурятского языка в 6 классе.

Хэшээл-мүрысөөн.

Темэ: Юумэнэй нэрэ. Дабталга.

Зорилго:

1.Юумэнэй нэрэнүүдэй хүниие ба юумэнүүдые тэмдэглэлгые һайнаар ойлгуулха, илгаруулжа һургаха.

2.Юумэнэй нэрэнүүдые юрын ба тусхайта гэжэ илгаруулжа һургаха.

3.Юумэнэй нэрэнүүд хайшан гэжэ хубилдаг бэ гэжэ дабтаха.

4.Аман хэлэлгэ хүгжөөхэ.

5.Арадай аман зохеол тухай мэдэсээ үргэдхэхэ.

Хэрэгсэлнүүд:опорно схемэ,карточканууд,табликанууд,бүмбэгэ.

Хэшээлэй ябаса:

Түсэб:

1.Эмхидхэлэй үе.

2.1 мүрысөөн (хүн ба хүн бэшэ)

3.2 мүрысөөн (юрын ба тусхайта)

4.3 мүрысөөн (юум.н.тоо)

5.4 мүрысөөн (юум.н. зохилдол)

6.5 мүрысөөн (нааданууд)

7.Аман хэлэлгэ хугжоолгэ.

8.Сценкэ. “ Гэрэй амитадай арсалдаан”

9.Тобшолол.

10.Дун гаргалга.

I. Эмхидхэлэй уе:

Багша:

-Сайн байна,үхибүүд! Мүноодэрэймнай хэшээл,хэшээл-мүрысөөн болоно. Манай хэшээлдэмнай айлшад ерэнхэй. Энэ хадаа манай һургуулиин багшанар.

-Зай,ном,дэбтэрнүүдээ гаргажа бэлдэе,һара, үдэрөө бэшэгты.  Мүнөө хэшээлдээ бидэ классаа 3 команда болгожо хубаахабди. Команда бүхэндэ нэрэ үгэхэбди. Би иимэ нэрэнүүдые дурдаха байнаб:

1 ряд- “Хабар” – “Весна”

2 ряд – “Ургы” – “Подснежник”

3 ряд – “Жэргэмэл” – “Жаворонок”

II. 1 – мүрысөөн:

Нэгэдэхи мүрысөөн эхилхын тула бидэ мүноо дабтахабди. Хүниие тэмдэглэһэн юумэнэй нэрэнүүд хэн? гэжэ асуудалда харюусадаг. Хүнһөө бэшэ юумэнүүдые, амитадые тэмдэглэһэн юумэнэй нэрэнүүд юун? гэжэ асуудалда харюусадаг. Би команда бүхэндэ бүмбэгэ шэдэжэ,юумэнэй нэрэ хэлэхэб,тиихэдэм, таанар энэ бүмбэгэ барижа,асуудалыньхэлэхэ еһотойт. Хэн? Юун?. Зүб харюусаһан, алдуу хээгүй команда эгээл ехэ 3 балл абаха.

Үгэнүүд: морин,шүлэг, басаган,жолоошон,Буряад-Үнэн,гэр,самбар, ямаан,загаһашан,амбаар,моришон, Оюна.

Тобшолол: Бэрхэнүүд. Хэн? Юун? Гэһэн асуудалнуудта харюусадаг юумэнэй нэрэнүүдые  илгаруулжа шадаха болоот.

III. 2 мүрысөөн: ((юрын ба тусхайта юумэнэй нэрэнүүд)

-Ухибүүд,самбар руу харая,энэ үгэ “Хүн”. Дэлхэй дээрэ олон мянган хүнүүд байдаг.Хүн бүхэниие илгаруулхын тула тусгаар нэрэ үгэнэбди. Олон нютагууд сооһоо нэгэ нютаг илгахын тула нэрэ үгэнэбди. Олон нютагууд сооһоо нэгэ нютаг илгахын тула нэрэ үгэнэбди. Жэшээнь: (самбарта байһан таблиыа харуулха)

1 столбик –юрын юумэнэй нэрэнүүд.

2 столбик –тусхайта юумэнэй  нэрэнүүд

2 мүрысөөндөө бишиихан диктант бэшэхэбди. Эдэ үгэнүүдые юрын, тусхайта гэжэ хоер столбик болгон илгаруулжа бэшэгты: үгэнүүд-Бато Базарон,газетэ.тэмээн, “Адуушанай дуун”,Сэлэнгэ,колхоз,Доржо Банзаров,һурагша,темэ,плакат,Байгал,дасан,Улаан-Удэ.

-Диктантнуудаа суглуулжа,айлшадаа шалгаад үгэхыень гуйябди.

IV. 3 мүрысөөн.(Юумэнэй нэрэнүүдэй нэгэнэй ба олоной тоо)

-Таанар мэдэнэт,юумэнэй нэрэнүүд хоер тоотой байдаг: нэгэнэй ба олоной. Ж: нэгэнэй тоодо – космонавт,багша,хото,морин. Олоной тоодо иимэ залгалтануудые абана: космонавтнар,багшанар,хото,морид. Ээлжээтэ мүрысөөн иимэ: парта дээрэтнай карточканууд байна. Үгтэһэн үгэнүүдыетэй зэргэсүүлжэ, өөр өөрынгөө даабари шалгая.

V. 4 мүрысөөн. (юумэнэй нэрын зохилдол)

Юумэнэй нэрэнүүд падежтэ зохилдодог. Буряад хэлэндэ хэды падеж бэ? -7. Ород хэлэндэ? -6.

Команда бүхэнһөө 1-1 хүн самбарта гаража, үгэнүүдые зохилдуулха.

1 команда –врач

2 команда –Бата

3 команда –һүни

Дүн гаргаха.

VI. Нааданууд “Табан үгэ”

Хэр олон буряад үгэнүүдые мэдэхэбтэ.А Б А – гэжэ үгэдэ һурагшадай зорилго хадаа үгэ соо ороһон үзэгүүдээр эхилһэн таба-табан үгэ (юумэнэй нэрэ) һанажа бэшэхэ.

“Жаргалай үгэнүүд”.

Жаргал хүбүүн сэбэрээр аад,зүбөөр самбар дээрэ үгэнүүдые бэшэбэ. Хэр зэргэ зүбөөр бэшээбиб гэжэ нүхэдтөө һайрхаха дураниинь хүрөөд,тэдэнээ бэдэржэ ошобо. Энэ үедэ классай дежурна Жаргалай бэшэһэн үгэнүүдэй хоердохи үенүүдые аршажархеод иигэжэ хэлэбэ: “Үхибүүд-аа,хоердохи үенүүдыень бэшээд,Жаргалай бэшэһэн үгэнүүдые уншагтылдаа. Таанадта даабари,һүүлшын үенүүдые бэшэжэ,үгэ болгоохо”.

VII. Аман хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Мүнөө үхибүүд, таанар хэр олон оньһон үгэ,үреэл,таабаринуудые мэдэхэбтэ гэжэ хоорондоо мүрысэе. Өөһэд хоорондоо таабари таалсаябди.

VIII.Сценкэ. “Гэрэй амитадай арсалдаан”

Хабаадаха нюурнууд: миисгэй,тахяа,нохой,гахай,ямаан.

IX.Тобшолол.

-Зай,мүнөөдэр хэшээлдээ юу мэдэхэ болобот.

(һурагшадай мэдэсэ ба шадабари шалгалга)

-Юумэнэй нэрэ ямар асуудалда харюусанаб?

-Юумэнэй нэрэ яажа илгарнаб?

- Юумэнэй нэрэ яажа зохилдоноб?

Xэшээлэй дүн.

Энэ хэшээлдэ илаһан командада һайн сэгнэлтэ табихам. Илаһан команда “Хабар” болоно. Баһал эдэбхитэй хүдэлһэн үхибүүд һайн сэгнэлтэ абана.

Гэрэй даабари: Нютагнай,тала дайда,сэбэр агаар,сэдьхэл зүрхыем,арад зон, хүдөө,ажабайдал –үгтэһэн юум.н.хэрэглэн,удхаараа холбоотой 3 -3 мэдүүлэл зохеохо.

Баяртай!

Хэрэглэгдэһэн литература:

1.6-7 классай “Буряад хэлэн”

2.Буряад хэлээр зуун наадан.

3.һонирхолтой нааданууд.

4.”Оюун түлхюүр”

5.”Буряад үнэн” –газетэ.

6.Таблицанууд.