Разработка урока бурятской литературы Д.Улзытуев "Буряад хэлэн"
план-конспект урока (7 класс)

Темэ: Шүлэг «БУРЯАД ХЭЛЭН». ДОНДОК УЛЗЫТУЕВ  

 7  «а» класс

hуралсалай:  Буряадай мэдээжэ уран шүлэгшэ Дондок Улзытуевай  намтартай, зохеохы замтай танилсуулха, «Буряад хэлэн» шүлэгэй темэ болон гол бодол, уран аргануудые элирүүлхэ дадалтай болгохо, шүлэг уран гоеор уншажа һургаха.

хүмүүжүүлгын: Түрэл буряад хэлэндээ дурлал түрүүлжэ, үндэһэн хэлэеэ саашань хүгжөөхэ тухай хүмүүжүүлгэ үнгэргэхэ;

хүгжөөлгын: hурагшадай аман хэлэ, уран уншалгын дадал хугжөөхэ.

Хэшээлэй ябаса: 

1. Эмхидхэлэй үе

1.Мэндэшэлэлгэ, hурагшадые буридхэлгэ

Багшын үгэ:

Сайн байна, хүндэтэ һурагшад! Мүнөөдэр манай буряад литератураар хэшээл. Хэшээлдэмнай олон айлшад ерэнхэй. Айлшадтаа мэндээ хэлэе. Мунөө наашаа анхарал табигты.

-Түрэл хэлэн, түрэhэн дайда хоероо

Түби дээгүүр хаанаш яба-мартахагүйш.

Энэ хэлэн дээр эжыгээ нэрлээш өөрөө,

Энэ дайдаар нюсэгэн хүлөөрөө гүйгөөш.(Слайд 1)

Хэшээлэй темэ тайлбарилга

-Yхибууд! Энэ хэhэг соо юун тухай хэлэгдэнэ гэжэ hананабта?

     - Ямар зохёолhоо энэ хэhэг абтааб?

      – Авторынь хэн бэ?

     -Ямар жанрай зохёол бэ?

     -Хэн хэлэхэб, мунөөдэрэй хэшээлдэ юу хэхэбибди?

-Мунөөдэр бидэ Д.Улзытуевай «Буряад хэлэн» гэжэ шүлэгэй темэ болон гол удха элирүүлхэбди, зохёолой уран аргануудые нэрлэхэбди, нугархай тодоор уншахабди, тобшолол хэхэбди.

2. Гол хуби

Нэгэдэхи тодорхой бодото даабари. Гэрэй  даабари шалгалта

Хэшээлэй темэ: Дондок Аюшеевич Улзытуев «Буряад хэлэн» (Слайд 2)

- Хэшээлэйнгээ темэ дэбтэртээ бэшэгты. (Поэдэй портрет.Слайд3)

-Нэн туруун Дондок Аюшеевич Улзытуевай намтар дээрэ богонихоноор тогтоебди.

- Түрэл һайхан буряад ороноо домоглон дуулагша поэт Бэшүүрэй аймагай Шэбэртэ нютагта 1936 ондо түрэһэн юм. Уран гое шүлэгүүдээрээ тариһан сэсэг мэтэ буряад поэзиин алтан жасада баглаа болон хэтэ мүнхэ сагта ороо һэн. 
Д.Улзытуевай портредынь харуулагдана. ________________________________

-Урда хэшээлдэ бидэ Д.Улзытувай намтар ба зохеохы замтай танилсаhан байнабди. Таанад  гэрэй даабари гурбан булэгтэ  хубааржа проектно ажал дуургэхэеэ абаhан байнат. Бидэ муноо шалгахабди.

1 булэг-Зохеолшын намтар тухай проектно ажалда бэлэдхэл эхилхэ

2 булэг-Шулэгуудыень суглуулха

3 булэг-Дуунуудые суглуулха.

Тобшолол гаргаха: Зай, бэрхэнууд байнат. Дондок Улзытуев ямар баян зохеохы замтай байгааб, шүлэгүүдыень, дуунууд болоhон зохеолнуудыень олоор мэдэхэ болобот. Эндэhээ Дондок Улзытуев – поэт-лирик, дуушан гэхэдэ алдуу болохогүй.

  Хоердохи  тодорхой бодото даабари. Багшын  шүлэгэй удха дээрэ худэлмэри.

Бидэ мүнөө Д.Улзытуевай  ямар зохеолтой танилсаха болонобди.

-Ямар олон шүлэгүүдыень мэдэхэ болобот, тэдэнэй дунда «Буряад хэлэн» гэжэ зохеолтой  бидэ мунөөдэр танилсахабди.

-

Словарна хүдэлмэри. (Слайд 4)

    · Үнжэгэн –

    · Алас –

    · Габшагай –

    · Майла –

    · Тойруу таамаг –

    · Булхай –

    · Эрлигэй номнол –

    · Номин бэлиг –

Словарна хүдэлмэри. (Слайд 5)

    · Үнжэгэн – зөөлэхэн,урихан.

    · Алас – холын нютаг, орон; үргэн ехэ тала дайда

    · Габшагай – шуран, солбон,бэрхэ, ћїбэлгэн, ћайн.

    · Майла – модотой хадын энгэр соорхой;

    · Тойруу таамаг – ойлгосогүй;

    · Булхай – үнэн бэшэ;

    · Эрлигэй номнол – тамын эзэнэй гашай табилга;

    · Номин бэлиг – һайхан, уран бэлиг.

Энэ видео шагнагты.--------------

-Асуудалнуудта харюу угэгты: (Слайд 6)

Энэ зохёол соо юун тухай хэлэгдэнэб?

Поэт юун тухай һанаата болоноб?

Хэр гүнзэгы  удхатайгаар бэшэгдэһэн шүлэг бэ? Таанадай һанамжа

1.Энэ шулэг ямар шүлэг гэжэ hананабта

2.Таанарта hайшаагдаа гү? Юундэ?

-Энэ шүлэг соо танигдаагүй үгэнүүд дайралдана

- Юундэ буряад хэлэеэ гамнаха хэрэгтэйб?

-Дондок Улзытуевай шүлэгүүдынь хүнэй сэдьхэл, мэдэрэл харуулhан, хүнэй зосоохи элдэб хүлгөө, доhолгоо гайхалтай олон янзын үнгэ шэрэтэй, баян хэлбэри маягтай, хурса удхатай.

 Гурбадахи  тодорхой бодото даабари. Текст дээрэ хүдэлмэри: номоороо уншаха,  Шүлэгэй уран арганууд дээрэ булэгөөр хүдэлмэри

    -Уран зохеолшон ямар уран аргануудые хэрэглэн шүлэгөө уран гое болгооб?  Мунөө бүлэг бүлэгөөр хүдэлмэри ябуулхабди.

-Ямар уран аргануудые мэдэхэбта?

-Ажалай урда тээ дабтая, Эпитет, метафора, олицетворени гэжэ юун бэ?

1 булэг- метафора Ц.Н.

2 булэг -эпитет олоно М.М

3 булэг-олицетворени-Д.С.

    (Слайд7) Эпитет хадаа юумэнэй онсо шэнжые ондоо юумэнэй шанар тэмдэгээр нэрлэһэн үгэ мүн.  Арюун тунгалаг,урин налгай, унжэгэн сагаан,энэрхы дулаан, бузаргүй тунгалаг.

    Метафора ямар нэгэ юумые бодото нэрээрнь бэшэ, харин тэрээндэ адляар харагдадаг ондоо юумэнэй нэрээр нэрлэһэн үгэ юм.

    Амигүй юумые амитай юумэн болгон харуулһан аргые олицетворени гэдэг.

(Yхибүүд шэлэжэ абаhан хэhэгээ уранаар уншажа, уран аргануудые олоно)

2. Бэхижүүлгэ.

–Энэ шүлэг уншаад мүнөө таанар юун гэжэ hанаха байнабта?

- Энэ шүлэг манай ажабайдалда ямар нүлөө оруулха байнаб? (Слайд 8)

Рефлексия

    Энэ шүлэг таанарта ямар нүлөө үзүүлнэб, зохёолой юуниинь һайшаагдааб? (Түрэл буряад хэлэндээ дурлал түрүүлжэ, үндэһэн хэлэеэ саашань хүгжөөхэ, һалбаруулха тухай бодол түрүүлнэ).(Слайд 9)

   6. Гэрэй даабари

     «Буряад хэлэмнай хүгжэжэ, һалбаржа байг!» гэһэн нэрэтэй багахан рассказ бэшэгты (Дневнигтээ бэшэхэ).(слайд10)

5. Дүн гаргалга

    Сэгнэлтэнүүдые табилга.   Шагнал-медальонуудаар дүн гаргаха.