РЕФЛЕКСИ КÆНЫНЫ МАДЗÆЛТТÆ ИРОН ЛИТЕРАТУРÆЙЫ УРОКТЫ
материал

Доклад.

РЕФЛЕКСИ КÆНЫНЫ МАДЗÆЛТТÆ ИРОН ЛИТЕРАТУРÆЙЫ УРОКТЫ.

Ахуырады системæйы актуалондæр фарстатæй иу у, цавæр хъуамæ уа урок нырыккон уавæрты. Урочы тыххæй фыст æрцыд бирæ чингуытæ, уацтæ, арæзт цæуынц дискусситæ. Ивд цæуынц ахуырады нысантæ æмæ мидис, фæзындысты ног ахуырадон технологитæ, стандарттæ. Фæлæ цыфæнды реформæты, ногдзинæдты уавæрты дæр урок уыдзæн ахуырады сæйраг формæ, ахуырадон процессы архайджытæ та - ахуыргæнæг æмæ скъоладзау. Афтæ уыд традицион скъолайы, афтæ у нырыккон скъолайы дæр. Ног ахуырадон стандартты уавæрты кусгæйæ урочы нырыккон домæнтæ сты, канд зонындзинæдтæ нæ райсын предметæй, фæлæ ма уыцы зонындзинæдтæй практикон æгъдауæй пайда кæныны арæхстдзинæдтæ дæр райсын.

Абон урочы сæйрагдæр домæнтæй иу у скъоладзауы активондзинады рæзтыл куыст. Активон та уыдзæн уæд, æмæ куы `мбара ахуыры нысан, йæ хъæугæдзинад, йæ алы архайд дæр куы уа хъуыдыгонд æмæ æмбæрстгонд. Ахæм уавæртæ аразынæн стыр æххуыс у урокæн хатдзæг скæныны этап, рефлекси. Нырыккон педагогикæйы рефлекси æмбæрстгонд цæуы куыд архайды æмæ йæ фæстиуджыты хатдзæг (самоанализ).

Методикон наукæйы рефлексимæ се ргом аздæхтой Соколова Л. А., Головкина Е. В., Кульневич С. В., Лакоценина Т. П. Сæ хъуыдымæ гæсгæ йын ис стыр нысаниуæг ахуыры процессы, скъоладзауты архайды. «Все, что делается на уроке по организации рефлексивной деятельности – не самоцель, а подготовка в сознательной внутренней рефлексии развитию очень важных качеств современной личности: самостоятельности, предприимчивости конкурентоспособности», - фыссы Головкина Е. В. (1, с. 58).

Методисттæ æмæ фæлтæрдджын ахуыргæнджыты хъуыдымæ гæсгæ, рефлекси канд урочы кæрон нæ вæййы, фæлæ йæ алы этапы дæр. Йæ сæйрагдæр нысан у, урокæй канд бафидаргонд фæстиуджытимæ нæ ацæуын, фæлæ ма искæй æмæ хи методтæ, мадзæлттæ кæрæдзийыл абарын дæр. Йæ функцитæм гæсгæ рефлекси вæййы:

1. Зæрдæйы уаг æмæ эмоционалон уавæры рефлекси.

2. Архайды рефлекси.

3. Ахуырадон æрмæджы мидисы рефлекси.

Скъоладзаутимæ эмоционалон бастдзинад бафидар кæнынæн зæрдæйы уаг æмæ эмоционалон уавæры рефлекси растдæр уыдзæн аразын урочы райдианы æмæ архайды кæрон. Спайда кæнæн ис зæрдæйы уаг æвдисæг хуызджын нывтæ, къамтæ, музыкалон фрагменттæ, æмдзæвгæтæй æмæ а. д.

Æрхæссæм дæнцæгтæ.

1. «Дидинсыфтæ - дидинæг». Сывæллæттæ æвзарынц, дидинæджы сыфтæй сæ зæрдæйы уагмæ хæстæгдæр цы хуызтæ ис, уыдон. Уый фæстæ дидинсыфтæй аразынц дидинæг.

2. «Зæрдæйы уаджы бонæг». Урочы кæрон, фæйнæгыл рагацау ауыгъд таблицæйы, скъоладзаутæй алчи дæр йæ мыггаджы акомкоммæ баныхасы йæ зæрдæйы ахаст æвдисæг ныв- квадрат, кæцытæй рауайы хуызджын панно.

3. «Хуры тын». Скъоладзаутæ кæронмæ ахæццæ кæнынц равзæрст хъуыдыйад:

« Мæ зæрдæйы уаг у… хуызæн»

* хуры тыны;

* хуры тын мигътимæ;

* мигъты;

*мигътæ къæвдаимæ;

* мигътæ арвæрттывдимæ.

4. «Дæ зæрдæмæ тынгдæр кæцы ныв цæуы».

 Лæвæрд алыхуызон тар æмæ ирд нывтæй скъоладзаутæ равзарынц сæ зæрдæйы уагмæ хæстæгдæртæ.

5 «Равдис дæ цæсгом» - хъæлдзæгæй, æнкъардæй, тызмæгæй, разыйæ, æнæразыйæ.

Архайды рефлекси фадат дæтты ахуырадон æрмæджы куысты хуызтæ æмæ мадзæлттыл ахъуыды кæнынæн, эффективондæртæ агурынæн. Рефлексийы ацы хуызæй пайдагонд цæуы хæдзармæ куыст бæрæггæнгæйæ, проектон куыстытæ хъахъхъæнгæйæ. Урочы кæрон дзы пайда кæнын ахъаз у алы скъоладзауы активон архайдæн дæр аргъ скæнынæн. «Рефлексия деятельности помогает оптимизировать учебный процесс. Ученики с её помощью осмысливают свой образ работы с учебным материалом (методы, приёмы, упражнения). То есть они сами участвуют в повышении эффективности учебного процесса» (4, с. 32).

Дæнцæгтæ.

1. «Æнтыстдзинæдты асин». Скъоладзаутæ урочы куыд куыстой, уымæн аргъ кæнынц сæхæдæг - асинтыл кæцы къæпхæнмæ схызтысты, уымæй.

2. «Фæткъуыбæлас». Урочы æрмæг куыд бамбæрстой скъоладзаутæ, уымæ гæсгæ ныв- фæткъуыбæласыл ауындзынц цъæх кæнæ сырх фæткъуытæ.

3. «Æрхæцæны нысæнттæ». Темæ æмбæрстгонд куыд æрцыд, уый равдисынæн скъоладзаутæ æвдисынц карточкæтæ æрхæцæны нысæнттимæ: ?, !, … æмæ а. д.

4. »Анкетæ». Скъоладзаутæ æххæст кæнынц равзæрст хъуыдыйæдты цухгонд бынæттæ.

1. Æз урочы куыстон… хорз/æвзæр

2. Мæ куыстæй æз … разы дæн/ разы нæ дæн

3. Урок мæм фæкаст… цыбыр/даргъ

4. Урочы æз… нæ бафæлладтæн/ бафæлладтæн

5. Хæдзармæ куыст мæнмæ гæсгæ у… æнцон/зын

Рефлексийæ арæхдæр пайдагонд цæуы урочы кæрон.

 «Учителю важно не только узнать и понять эмоциональное состояние ученика в финале учебного занятия, но и то, насколько продуктивным для него стал урок» (3, с. 97). Скъоладзаутæ хъуамæ саргъ кæной, урочы куыд активонæй куыстой, уымæн, зонындзинæдтæ райсыны хъæугæ æмæ цымыдисаг формæтæн, коллективон куыстæн. Уый тыххæй ахадгæдæр у рефлексийы 3 хуыз - ахуырадон æрмæджы мидисы рефлекси.

Ахуырадон æрмæджы мидисы рефлексийы фæрцы бæрæггонд цæуы, скъоладзаутæ рацыд æрмæг куыд бамбæрстой, уый. Уый тыххæй пайдагонд цæуы алыхуызон мадзæлттæй. Эффективондæрыл нымад цæуынц æнæххæст хъуыдыйæдтæ, тезистæ, афоризмтæ, раныхæстæ, синквейнтæ. Зæгъæм,

1. «Рефлексивон экран».

 Æнæххæст хъуыдыйæдты экран ис сывæллæтты раз. Алчидæр хи фæндонмæ гæсгæ æвзары фразæ æмæ йæ ахæццæ кæны кæронмæ:

Абон æз базыдтон…

Абон урок уыд цымыдисаг…

Уыдис зын…

Ныр мæ бон у…

Æз æххæст кодтон хæслæвæрдтæ…

Æз бамбæрстон уый, æмæ…

Мæ бон баци…

Æз бафæлвардзынæн…

Тынг бадис кодтон…

Урок мæнæн радта царды…

Мæн бафæндыди…

Хæдзары радзурдзынæн…

2. «Раныхæстæ. Скъоладзаутæ цæттæ кæнынц чысыл раныхæстæ: « Æз æй нæ зыдтон…- Ныр æй базыдтон».

3. Фæлтæрæн «Плюс – минус – цымыдисаг». Сæххæстгæнæн æй ис фысгæ кæнæ дзургæйæ. Фысгæ куыстæн баххæст кæнын хъæудзæн 3 графæйæ арæзт таблицæ:

«П» - «плюс» -ы фыст цæуынц, скъоладзаутæн урочы сæ зæрдæмæ цы фæцыд, уый.

«М» - «минус»-ы бæрæггонд цæуынц, сæ зæрдæмæ цы нæ фæцыд, уый.

«Ц» - «цымыдисаг»-ы скъоладзаутæ ныффыссынц урочы цымыдисагдæр бынæттæ, цаутæ.

Ацы таблицæ æрхъуыды кодта Кембриджы университеты медицинон наукæты доктор Эдвард де Боно. Фæлтæрæн ахуыргæнæгæн ахъаз у урокмæ скъоладзауты цæстæй акæсынæн, алы скъоладзау дæр ын цы аргъ скодта, уымæн анализ скæнынæн.

4. «Синквейн». Пайда кæнæн дзы ис урочы кæрон ног æмæ рацыд æрмæджы бындурыл. Синквейн у фондзрæнхъон строфæ.

1- аг рæнхъ – синквейны темæ æвдисæг номдар;

2-аг рæнхъ –темæ æргомгæнæг 2 миногоны;

3-аг рæнхъ – темæйы архайд æвдисæг 3 мивдисæджы;

4-æм рæнхъ – цыбыр хъуыдыйад, фразæ, кæцыйы фæрцы æргомгонд цæуы, темæмæ цы цæстæнгас ис, уый;

5-æм рæнхъ - дзырд – резюме (номдар -синоним), кæцыйы фæрцы æвдыст цæуы хи цæстæнгас темæмæ.

Дæнцæг. Синквейн «Къостайы сфæлдыстад»:

Къоста  .

Номдзыд, курдиатджын.

Хъуыды кæны, уарзы, æфхæры.

Йæ ном цæры.

Гений.

Уæдæ,  рефлексийæн ис стыр нысаниуæг скъоладзауты зонындзинæдтæ сбæрæг кæныны хъуыддаджы, уæлдайдæр та сæ активондзинады рæзтæн. Уый та у нырыккон урочы сæйрагдæр домæнтæй иу.

Литературæ.

1. Головкина Е. В. Подведение итогов урока. Рефлексия //Филологические науки. Вопросы теории и практики. № 4. 2012. С. 58.

2. Кульневич С. В., Лакоценина Т. П. Анализ современного урока. Практическое пособие. Ростов- на -Дону, 2003. 137 с.

3. Кульневич С. В., Лакоценина Т. П. Современный урок. Часть 1. Ростов -на -Дону, 2004. 97 с.

4. Соколова Л. А. Рефлексивный компонент деятельности, как необходимое условие развития учителя и учащихся // Иностранные языки в школе. № 1. 2005. С. 32.