«Нюуса тобшо» (Мастер-класс)
методическая разработка

Мункуева Мира Баировна

«Нюуса тобшо»

(Мастер-класс)

Түхэл: наадан-мүрысөөн

Хэрэгсэлнүүд: проектор, компьтер, үхибүүдэй гэшхээд наадаха тоонуудтай утаһанай үнгэтэ зам (шала дээрэ дэбдихэ), 1-6 хүрэтэр шагтануудтай үнгэтэ кубик, мэдэсыень шалгаха асуудалнууд

Зорилго:

1.Аймагуудай үхибүүдэй дунда буряад хэлэн дээрэ харилсаха байдал түбхинүүлэн олгуулха;

2. Наааданай аргаар үхибүүдэй  мэдэсыень шалгаха

Нааданай ябаса:

Нааданай хүтэлбэрилэгшэ нааданай удхыень (условие игры) хөөрэжэ үгэнэ. Түрүүшын наадагша кубик шэдэнэ. 1-6 хүрэтэр тобшонууд кубигэй  хажуу талада байна. Хэды тобшо туданаб, тэды шэрэлгэ (стёжка)  хэнэ. Нааданай хүтэлбэрилэгшэ асуудал уншана. Хэрбээ наадагша зүб харюусабал, үшөө кубик шэдэхэ эрхэдэ хүртэнэ. Буруу харюусабал, нэгэ шэрэлгэ (хүшэлгэ) хойшоо хэнэ. Нүгөө хабаадагша кубик шэдэнэ.

7 улаан үнгэтэй тобшо тудабал, наадагша байрадаа зогсоно, нүгөө наадагша кубик шэдэхэ эрхэдэ хүртэнэ – Зогсо!

8 тобшо тудабал, наадагша тэрэ дороо 26 тобшодо хүрэнэ – Богони харгы

11 тобшо тудабал, урагшаа 15 тобшо хүрэтэр шэрэлгэ хэхэ эрхэдэ хүртэнэ – Урагшаа яба!

19 тобшо тудабал, наадагша гэдэргээ 16 тобшодо бусана

20 тобшо тудабал, наадагша шан абаха (бэлэгэй зураг зураатай)

30 тобшо тудабал, наадагша нааданай эсэстэ хүрэжэ, илагша болоно

Шан гэжэ бэшээтэй байхадань, наадагша шанда хүртэнэ.

Бүхыдөө 30 тобшо.

Хэн асуудалнуудта зүбөөр харюусажа, түрүүн наданай эсэстэ хүрэнэб, тэрэ шүүнэ. Илагша бэлэгтэ хүртэнэ.Наадан хэдышье удаа дабтан үнгэржэ болохо, нэгэ дороо 3-4 хүн наадаха аргатай.

Нааданай сэдэбүүд ямаршье янзын, ямаршье предмедээр (жэшээнь,ород хэлэн,тоо бодолго,биологи гм.), хүмүүжүүлгын сэдэбээр байха аргатай.

Жэшээтэ асуудалнууд:

1. Чингис хаан 1216 ондо зуу наһатанда өөрынгөө гараар бэлэг барюулдаг болоо. Зуу наһатаниие хүндэлжэ, хэн гэжэ нэрлэхэ гэһэн зарлиг гаргаһан байгааб?

    2. Бидэ манай бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ ажаһуужа байхадаа, жэлдээ нэгэ удаа сагаалнабди. Харин Наранда эгээн дүтэ Меркурий гээшэ дээрэ байгаа һаа, нэгэ жэл соо хэды дахин сагаалхабибди? Наранһаа эгээн холын Плутон дээрэ байгаа һаа, хэды жэл боложо сагаалхабибди?

    3.Арбан хоёр жэлдэ орожо, нэрэеэ үгүүлһэн ямар үхэр эртэ урдын Египедэй шэнэ фараон шэрээдэ һуухадаа, анзаһанда хүллэдэг байгааб?

    4. Таабари:

    Үдэшэнһөө хойшо хүлеэлгэбэ,

    Үүр сүүрээр бодхообо,

    Үбгэд хүгшэдые хүлгүүлбэ,

    Үхи хүүгэдые хүхеэбэ.

    5. “Арбан хоёр жэлые ахалха ама сагаан хулгана” гэжэ буряад зон хэлэдэг. Жэлэй 12 һара баһал 12 амитанай нэрээр нэрлэгдэнэ. Сагаалган ямар һарада эхилдэг бэ?

    6. Бүри урда сагта Сагаалганиие монгол угсаатан сентяриин 22 угтадаг һэн ха. Харин 1267 ондо Чингис хаанай аша хүбүүн Сагаалганиие хабарай эхин һарада болгоһон гэдэг. Тэрэ хэн хаан байгаа хаб?

    7. Буряадууд арбан гурбадахи һарые юун гэжэ нэрлэдэг байгааб?

    8. Арбан хоёр жэлэй нэрэдэ ямар мифическэ амитан ородог бэ?

    9. Дүү хүн аха хүниие хоёр гараа дэлгээжэ, тохоногһоонь дүнгэн золгоходоо, яаха ёһотойб?

    10. Сагаалжа ороһон айлшан буряад зоной заншалаар юун гэжэ асуудаг бэ?

    11. Ямар жэлые манай захааминаархин “мэшэн” (“мүшэн”) жэл гэдэг бэ?

    12. Хүнэй жэл хэды наһандань ородог бэ?

    13. Хаана, али үедэ 12 жэлэй цикл бии болоһон бэ?

    14. Гарагай нэгэн ямар үдэр эхилдэг бэ?

    15. “Белый месяц. Празднование нового года у монголов” гэжэ статьягай автор.

    16. Монгол-түбэд литэ60 жэлэй дүхэриг) хэды ондо абтааб?

    17. Хэдынэй үдэр Дүгжүүбэ хурадаг бэ?

    18. Һарын 30-да ямар үдэр болодог бэ?

    19. Росси дотор Буряад оронһоо ондоо үшоо хаана Сагаан һарын найр болохоб?

    20. Миисгэй болбол 12 жэлэй “ахалагша эсэгэнь би гээшэб” гэдэг. Тиихэдээ тэрээндэ жэлнүүдэй нэрэнүүдые абаһан амитадай али нэгэн шэнжэ бии юм ха. Жэшээлхэдэ, “могойн ута һүүлтэй”, “хониной шара нюдэтэй”, “туулай хүлтэй” г. м. Харин “амитан бүхэниие айлгадаг” барай ямар шэнжэ бии гээшэб?

    21. Сагаан һарын һайндэрэй гол хүндэ юун бэ? Тэрэ хүндэдэ ямар нэрэтэй эдеэ хоолой зүйлнүүд ородог бэ?

    22. Болоһон эдеэн, сай хэндэ түрүүн аягалагдаха ёһотойб?

    23. Арбан хоёр жэлдэ багтажа ороогүй тэмээндэ үхэрэй ямар шэнжэ бииб?

    24. Буряадай эгээл ехэ хүндын тэмдэг хадаг ямар үнгэнүүдтэй байдаг бэ?

    25. Урдандаа Сагаалганда хэды хүрэһэн хүндэ архи аягалха ёһо байгааб?

    26. Бүтүү үдэшэ айл бүхэндэ Жэмэстэ агуулаһаа ерэһэн хэн орожо, булта садаба гү гэжэ шалгажа ябадаг бэ?

    27. Ямар ушарһаа намар малда нэгэ наһан нэмэгдэдэг бэ? (тугал – буруун – хашараг – гунан – дүнэн)

    28. Сагаалжа ябаһан хүн айлда ороод, эгээн түрүүн юу хэхэ ёһотойб?

    29. Шэнын нэгэнэй үглөөгүүр эртэ, үүрэй сайжа эхилхэдэ, ямар сахюусан дээрэһээ буужа, нюдэ сабшаха зуура алтан дэлхэйе гурба дахин тойрожо, эрьен хаража ябадаг бэ?

    30. Үхэр жэлдэ үймэлдэхэ гэжэ буряадууд хэлсэдэг байха юм. Жэшээлхэдэ, 1985 ондо һэргээн шэнэдхэлгэ (перестройка), 1997 ондо мүнгэнэй сэнгэй уналгын эхин (девальвация) болоһон байна. 2009 ондо юун болохо гэжэ һананат?