Агаарһаа үнэтэй юумэн бии юм гү? мастер-класс
план-конспект

Мункуева Мира Баировна

Агаарһаа үнэтэй юумэн бии юм гү?

(Мастер-класс)

Зорилго: Үхибүүдэй байгаали тухай мэдэсые бэхижүүлхэ, агаар тухай мэдэсэ үгөөд, тэрэнэй аша туһа тухай хөөрэлдэхэ, байгаалида гамтайгаар хандалга хүмүүжүүлхэ.

Хэшээлэй урда хэгдэһэн ажал: Хөөрэлдөөн, альбом ба планшедүүдые харалга, байгаали, агаар, уһан тухай таабари, шүлэгүүдые, оньһон үгэнүүдые сээжэлдүүлхэ.

  Хэрэгсэл: презентаци, шэл 2 стакан, зурагууд, бүмбэгэнүүд, резиннааданхай, шубуундэн, можобүхэндэүгтэхэдаабаринууд, шүлэгүүд, шүлэгүүдэй анализай таблица, гармошко, кларнет, саарһан хэбүүд, мел, табюур, шиирэ, хилээмэн, мүнгэн, лонхо соо уhан, А3 хэмжүүрэй 3 сарhан, фломастернууд, суранзан

Yхибүүд (багшанар) 3 можо боложо хубаарна.

Багша хайрсаг сооһоо юумэ шэлэхыень дурадхана.

Эдэ юумэнууд хүнэй амидаралда ямар туһатайб? (уһан,мүнгэн,хилээмэн тухай hурагшад 2-3 мэдүүлэлээр хэлэнэ).

-Үшѳѳ энэ хайрсаг соо юумэн байна гү?

-Үгы гэжэ гү?Эндэ хүндэ, амитан бүхэндэ хэрэгтэй юумэн байна. Энэ юун бэ?

-Агаар

Мүнѳѳ би танай анхаралда  Дашарабдан Батожабайн “Тѳѳригдэһэн хуби заяан” гэжэ роман сооһоо хэһэг дурадхахам.Энэ хэһэг хэн шангаар уншажа үгэхэб?

Агаарһаа үнэтэй юумэн бии юм гү? Хүн түрэлтэн, амитан бүхэн, дэлхэйн ургамалнууд агааргүйгөөр ами дараха юм гү? Yнгэржэ ерэхэдээ, түлижэ байһан галнайшье агааргүйгөөр улаан дүлэ соробхилхо гү? Теэд хүн түрэлтэн агаарай түлөө нэгэшье сагаан түлэдэггүй ха юм.

-Энэ хэһэгэй гол бодол ямар бэ?

-Энэ хэһэгэй гол асуудал нэгэ үгѳѳр гаргагты: Агаар

— Мүнөө агаар гэжэ юун гээшэб, хаана дайралдадаг бэ, агааргүй байжа болохо гү, али үгы гү гэжэ хаража үзэе.    

— Мүнөө амаа хаагаад, гараараа хамараа шангаар баряад байгты даа, зай табигты даа.

    — Муу гү, үни иигээд байжа болохоор гү?

    — Үгы.

    — Агаар дутана.

    — Маанадта амилхын тулада юун хэрэгтэйб?

    — Сэбэр агаар хэрэгтэй.

Хүн агааргүй хэды саг соо байжа шадахаб?

- 2012 ондо немец дайвер 22 мин 22 сек.Уhандороямаршьехэрэгсэлгүйбайгаа.Рекордтабяа. Харин юрын хүн амилангүй оройдоол 5 минута байжа шадаха, харин дайвернууд 9 минута. Хүндэ юун дуталданаб?

- Кислород

- Тиихэдээ агаарай нэгэ хубинь ямар газ болоноб?

-Зүб, кислород

-Агаар хэдэн газуудай холисо болоно.

-Гарнуудаа альгаарань дээшэнь харуулагты. Хүндэ байна гү?

- Харин манай 10 тонно ашаатай КАМАЗай зэргэ массатай агаар бидэниие даража байна. Бидэ юундэ ойлгоногүйбибди? Энээниие опыт дээрэ харая. Юундэб гэхэдэ иимэл массатай бэыемнай давлении түлхинэ.

Саарhа нэгэ талаhаань хургаараа түлхёо hаа, түргөөр соолохобди. Харин 2 хүн хоёр тээhээнь нэгэ дороо түлхибэл, сооложо шадахагүй.

(То же самое происходит и с давлением воздушного столба и встречным давлением внутри нашего тела: они уравновешивают друг друга.)

1 шата – Агаарые ягаад мэдэрхэб?

— Агаар хаана бии гээшэб, класс соомнай агаар бии гү?

    — Бии.

    — Юундэ тиигэжэ һананабта?

    — Агаарай үгы һаа, амилжа шадахагүй байгаабди.

  Агаар нюдэндэ харагдадаггүй, тэрэниие гансал мэдэржэ болохо.

— Би мүнөө таанадта хайшан гээд агаар мэдэржэ болохоб гэжэ харуулжа, хэлэжэ үгэхэб.

Опыт №1 (багша харуулна)

Шэл стакан багша баанхатай уhа руу доошонь харуулаад табина.

Багша: Юу харанабта?Хии хѳѳһэ харанабди.Энэ агаар.Тиихэдээ бидэ агаар хараха аргатайбди.

Опыт №2 Багша шаар харуулна.

— Шаар ямар бэ?

    — Һальмагар.

    — Шаар үлеэгээд үзэгты даа.

    — Шаар ямар болооб?

    — Досоонь агаар үлегээд оруулаабди.

-Шаарайнгаа агаар гаргагты даа. Ямар болобоб?

   Опыт №3.

Багша саарһа дэбтэрээр һэбеэд  хүдэлгэнэ.

    — Үхибүүд, саарһан яана бэ, юундэ хүдэлнэб?

    (Дэбтэрээр агаар хүдэлгэхэдэмнай саарһан үлеэгдээд хүдэлнэ).

    — Таанад, агаар хүдэлгөөд үзэгты даа.

    (Үхибүүдтэ саарһануудые үгөөд, дэбтэрээр агаар хүдэлгүүлхэ).

    — Саарһа дайрангүй байхадамнай хүдэлжэ байна, юундэ тиигэнэ гээшэб? Юун тэрэниие түлхинэб?

    — Агаар.

    Тобшолол: Агаар нюдэндэ харагдадаггүй, тэрэниие гансал мэдэржэ болохо.

    Опыт №4.

    — Үшөө агаар шэхээрээ дуулажа болохо.

    — Энэ юун бэ?

    — Нааданхай.

    — Юугээр хэһэн нааданхай бэ?

    — Резинээр.

    — Би нааданхай бажуугаад үзэхэмни, яагшааб, анхаралтайгаар шагнаад, хараад байгты даа.

    — Яана бэ?

    — Абяагарана.

    — Юундэ абяа гаранаб?

    — Танай бажуухада нааданхай сооһоо агаар гарахада, аабяа гарана.

    — Зүб.

    — Хаагуур агаар гарана бэ?

    — Энэ нүхөөр гарана. (Үхибүүдтэ бажуулгаад үзүүлхэ).

    — Үхибүүдтэ багша бүмбэгэ үгэнэ.

    — Шала дээрэ хаяад туршагты даа, дээшэнь шэдэгты.

    — Яана бэ?

    — Дэбхэрнэ, ниидэнэ.

 — Агаарынь гаргааһаамнай, бүмбэгэ ямарболохоб, яажа шадахаяа болихоб?

    — Дээшээ ниидэжэ, дэбхэржэ шадахаяа болихо    — Һальмагар, дэбхэрхээ болёо.

2 шата -  Агаар ямар шанар шэнжэтэйб?

Агаар:

А)Агаар тунгалаг (прозрачен)

Бидэ агаар хаанашье бии гэжэ мэдэнэбди. Саарhануудаа үргэгты даа. Ондоо предмет харана гүт?

– Yгы

– Хана соо нүгөө класс хаража шадахагүбди?

-Yгы

– Класс соо байhан юумэнүүдые харана гүт?

– Харана

- Тиихэдээ агаар ямар бэ?

–Тунгалаг

В) Агаар үнгэгүй

Наран ямар үнгэтэйб? –Шара

Тэнгэри – хүхэ

Агаар ямар үнгэтэйб?

• Үнгэгүй

С) Агаар үнэргүй

Үһэ хайшалалгын газарта, Эмнэлгын газарта, Эдеэнэй газарта ямар үнэртэй байдаг бэ? Харин сэбэр агаар ямар үнэртэйб?

-Үнэргүй

3 шата–Агаарай үүргэ

Агаар дэлхэйн сэнхир хүнжэл. Дэлхэйе халуунhаа, hүниндөө хүйтэнhөө агаар аршална. Агаарай үгы байгаа hаа, бүхы дэлхэйн юумэн шаташаха байгаа, харин hүниндөө космическа хүйтэн болохо байгаа. Агаар дэлхэйе метеоритнуудhаа аршална.

(Воздушная оболочка Земли – атмосфера. Её можно сравнить с голубой рубашкой планеты. В ней она  не перегревается от солнечного жара днем и не стынет от космического холода ночью.

Атмосфера, словно бронежилет, защищает Землю от космических снарядов – метеоритов и  от опасных космических лучей – невидимок, которые могли бы убить все живое. И еще одну работу выполняет атмосфера, как толстое одеяло держит тепло и спасает от космического холода.)

- Мүнөө бүлэгөөр хүдэлхэбди.

1 бүлэгэй даабари:  Агаар юундэ муухай болоноб, муу агаар хүнэй бэедэ ямараар нүлөөлнэб? Зурагаар, схемээр харуулагты.

Газар дэлхэймнай хγндөөр амилна

Газаа досоогγй γбшэн хγрэшөө гγ?

Гасаланта хγшэр байдалдаа ядана

Гомдолой нулимса адхан уйлана гγ?

2 бүлэгэй даабари: Агаар аршалха арганууд ямар бэ?Бэшэгты.

3 бүлэгэй даабари:  Ородоор, буряадаар бэшэгдэһэн шүлэгүүдые уншаад, поэдүүдэй хэлэн дээрэ  агаар ямараар харуулагданаб, тайлбарилагты. Сэбэр агаарта харша үгэнүүдые һанагты.Толи хэрэглэжэ болохо.

Физигүүдэй, химигүүдэй хэлэн дээрэ агаар хэдэн  газуудай холисо болоно.Харин поэдуудэй хэлэн дээрэ агаар – ажабайдал, һэрюун байдал, хүнэй мэдэрэл харуулна.

- Ямар үгэ «агаар» гэжэ үгые тон тодоор тайлбарилнаб?

- Амин – амисхал, ажамидарал…

-Агаар= амин!

Агаарһаа үнэтэй юумэн үгы!