Тартык авазлар, аларның әйтелеше
план-конспект урока (5 класс)

Татарстан Республикасы Ютазы муниципаль районы

“Урыссу гимназиясе” муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе

Тартык авазлар, аларның әйтелеше

(5 нче сыйныф өчен татар теле дәресе конспекты)

                                                                    Төзүче:  I квалификацион

                                                                категорияле татар теле һәм әдәбияты              

                                                                укытучысы Садыйкова Ф.И.

ш.т.Урыссу бистәсе, 2020 нче ел

Тема: Тартык авазлар, аларның әйтелеше.

1.Белем бирү: Укучыларның тартык авазлар турындагы  белемнәрен системага салу, яңгырау-саңгырау тартыкларга бүленешен искә төшерү, авазларның дөрес язылышы белән таныштыру, дөрес әйтергә өйрәнү өчен шартлар тудыру.

2. Фикерләү сәләтен үстерү: укучыларның сөйләм телләрен, иҗади фикер йөртү сәләтләрен, танып-белү активлыгын һәм мөстәкыйльлекне, бәйләнешле сөйләм телләрен үстерүгә йогынты ясау.

3. Тәрбияви: әниләргә һәм әбиләргә хөрмәт, мәхәббәт хисләре тәрбияләүне дәвам итү.

Планлаштырылганнәтиҗә:

Предмет буенча:

-тартык авазлар, аларның яңгырау һәм саңгырау төрләргә бүленүе;
- язмаһәмсөйләм теле күнекмәләрен камилләштерүне дәвам итү.

Универсаль уку күнекмәләр:

Регулятив:
- уку мәсьәләсен кабул итү һәм дәрес дәвамында шуның буенча эшләү;

- куелган мәсьәлә нигезендә үз эшчәнлегеңне планлаштыру;

- дәрестә өйрәнелгән материалның фәнне өйрәнүдәге, тормыштагы әһәмиятен ачыклау
Танып белү:
- куелган мәсьәләне чишүдә алгоритмны куллана белү;
- язма һәм телдән сөйләмдә үз белемеңне куллана белү;

-өлешләрдән бербөтенне төзи белү;
- гомумиләштерү.

Коммуникатив:

- укытучы һәм сыйныфташлар белән хезмәттәшлекне формалаштыру;

- аралашу шартларыннан чыгып, үз фикереңне билгеләү;
- үз фикереңне һәм карашыңны формалаштыру;
- бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килү.

Дәрес тибы: уку мәсьәләсен (УМ) кую һәм чишү.

Материал һәм җиһазлау: дәреслек (Татар теле: 5 нче сыйныф./Р.Р.Шәмсетдинова, Г.К.Һадиева.-Казан: “Мәгариф-Вакыт” нәшр.,2017, презентация, перфокарталар.

Төп төшенчәләр: яңгырау, саңгырау тартыклар.

Предметарабәйләнеш: әдәбият, рус теле.

Эшформалары: индивидуаль, фронталь, төркемнәрдә эш, парлап эшләү.

Дәрес планы.

1. Мотивлаштыру-ориентлашу.

1) психологикуңайхаләттудыру.

Хәерле көн миңа,

Хәерле көн сиңа,

Хәерле көн сезгә.

Бер-беребезгә нәтиҗәле эш сәгате теләп елмаешыйк. Утырыгыз.

2) белемнәрне актуальләштерү.

Укытучы. Алдагы дәресләрнең уку мәсьәләсе нинди иде?(Без узган дәресләрдә сузык авазларны өйрәндек.Татар телендә 12 сузык аваз бар.Сузык авазларның төрләрен әйтү, схемасын төзү.)

                                                                Сузык авазлар

                                                калын               иренләшкән

                                                нечкә                иренләшмәгән

2. Өй эшләрен тыңлау:

65 нче күнегү.

3. Уку мәсьәләсе кую.

- Тел белеменең авазларны өйрәнә торган бүлеге ничек атала? (фонетика)

Без сезнең белән “Фонетика” илендә сәяхәт итәбез. Сезгә ул илдә яшәүчеләрне сайлап алырга кирәк.( тамыр, ясалма, сузык,нечкә, җөмлә, иренләшкән, синоним, антоним, калын, исем, иренләшмәгән, фигыль, сингармонизм, тартык, яңгырау, саңгырау)

“Фонетика” илендә яшәүчеләрнең кайсылары белән без әлегә таныш түгел.

 ( тартык, яңгырау, саңгырау)

-Димәк, бүгенге дәресебезнең темасы нинди? (Тартыклар).

-Дәрескә нинди максат куярбыз? (Тартык авазлар,  аларның яңгырау һәм саңгырау тартыкларга бүленүен ачыклау.)

Дәфтәрләргә число, теманы язу.

4.Уку мәсьәләсен өлешләп чишү.

Тартык авазлар таблицасы белән эш.

-Кайсы авазларны язуда бер үк хәрефләр белән язабыз? (къ,к,гъ,г,в,w)

Схема төзү.

5. Яңа материалны  аңлауларын беренчел тикшерү.

1.Дәреслек белән эш. 78 нче күнегү.(1-2 нче җөмләләр)

2. Ял минуты.

Яңгырау тартыклар булган сүзләр ишетсәгез басасыз, саңгыраулар булса утырасыз (хат, буран, кашык, давыл, кеше, кош,  җәй, бүре)

6. Уку мәсьәләсен этаплап чишү.

1. Белмәмеш “Әкиятләрне беләсеңме” конкурсында катнашкан, тик бик күп хаталар җибәргән. Бергәләп төзәтик.

“Ак аю” – “Ак бүре”

“Үги малай” – “Үги кыз”

“Өч әби” – “Өч кыз”

“Гөлчирә” – “Гөлчәчәк”

“Куян малае” – “Куян кызы”

“Төлке белән үрдәк”- “Төлке белән каз”.

-Кайсы әкиятнең исеме яңгырау тартыкка башлана? ( “Гөлчәчәк”)

2.”Ахыры бар, башын тап” уены.

Чык: ачык, орчык, чыпчык, сыерчык

Чак: учак, пычак, курчак, балачак

Ке: ике, күке, төлке, себерке

3.“Артык хәрефне тап”

1. ә, ү, җ, ө, и
2. б, д, г, к, м
3. м, н, ң, һ
4. в, л, һ, ә, ч
5. ч, ш, л, к, т

4. Перфокарталар белән эш.

1. Бабай6.Яхшылык
2. Кыш 7. Миң
3. Моң
4. Китап
5. Җәй
6. “Җырны таны” уены. (парлап эшләү)

Мин сезгә таныш булган җырны үзгәрттем. Сез аның нинди җыр икәнлеген табарга тиешсез.

1. Бс кзм пп

Сн бсмсң, мн бсм.

Ие аа эәеә

И ә иее аа.

Кайсы очракта җырны уку җиңелрәк? (тартык авазлары билгеле булганда)

Тартыклар сүнең лексик мәгънәсен белдерәләр,

Ә сузыклар нинди роль башкара? Без аларсыз бу җырны җырлый алабызмы?

(“Әпипә”җырының көен тыңлау)

Укытучы: Укучылар, бүгенге дәрескә әлеге рәсемне сайлавымның, әлбәттә, сәбәбе дә бар. Чөнки тиздән ноябрь аеның соңгы якшәмбесендә илебездә Әниләр көне билгеләп үтелә. Шул уңайдан Ә.Бикчәнтәеваның “Дәү әнием” шигырен укыганда, (укый) игътибар итегез әле, автор әбием сүзе урынына нинди матур сүз кулланган? Ә сез әти-әниләрегезнең әниләрен ничек атыйсыз? 1 укучы укый. Алдан куйган сорауга укучыларның җаваплары тыңлана: Әбием, әбекәй, нәнәй, картәни һ.б.
Ә менә шагыйрә Ләйлә Дәүләтова әнисенә яратып менә ничек дәшә икән (экранда шигырь юллары күрсәтелә):
“Әннә”, “әни”, “инәй”, “анам” диләр,
Ничек дәшү якын анага?
Безнең якта зурлап “әнкәй”, диләр,
Башым иям бары аңарга.
Әйе, әниләрдән дә газиз, якынрак кем бар дөньяда? Сез дә әниләрегезне, дәү әниләрегезне шушы бәйрәм уңае белән котласагыз, бик күңелле булыр.

Рефлексия.

Өй эше.

1) 85 нче күнегү, тиешле хәрефләрне куеп күчереп язарга.

2) Әниләр турында 2 мәкаль язып алырга, яңгырау тартыклар астына бер, саңгырау тартыклар астына ике сызык сызарга.

Дәресебез ахырына якынлашты, нәтиҗә ясыйк.

-Бүген нинди тема өйрәндек?

-Тартык авазлар ничә төркемгә бүленәләр?

-Яңгырау тартыкларга нинди тартыклар керә?

- Кайсы авазларны борын тартыклары дибез?

-Кемнәр дәрестә бик яхшы эшләдем дип уйлый, кул күтәрәләр.

-Кемнәр яхшы эшләдем, ләкин тагы да яхшырак эшли ала идем.

-Кемнәр уртача гына эшләдем дип уйлый?