Конспект урока по бурятскому языку
план-конспект урока (7 класс)

7 класс
Хэшээлэй темэ: «Yйлэ үгэнүүдэй  бии бололго»
Хэшээлэй зорилго:
Предметнэ: Ямар аргануудаар үйлэ үгэнүүд бии болоноб, ямар залгабаринууд хэрэглэгдэнэб гэhэн мэдэсэтэй болохо; үйлэ үгэнүүдые бии болгожо шадаха.
Метапредметнэ: hурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөлгын ажал ябуулха, шэнэ ойлгосонуудые хадуун абалга hайжаруулха; өөрынгөө hанал бодол хэлэхэ, баримталха;
Личностнэ: Буряад хэлэн-эхэ хэлэн, тиимэhээ түрэлхи  буряад хэлэеэ мэдэхэ, үзэхэ, баялигаарнь омогорхохо эрмэлзэл түрүүлхэ, хэлэнэй саашанхи байдалда хүн бүхэнэй хамаатай, харюусалгатай байhыень ойлгуулха, буряадаар сэбэрээр,зүбөөр дуугарха, хэлэхэ эрмэлзэл түрүүлхэ.

I. Хэшээлэй ябаса:
Оролто үгэ.
Сайн байна, hурагшад! Энэ хэшээл дээрэ бидэ мэдэхэ шадалаа үргэдхэжэ, бэе бэеэ ойлгожо, эбтэй ажаллахабди гэжэ найданаб.
Хэшээлэй проблемнэ асуудал: « Юумэнэй нэрэ үйлэ үгэ болошохо аргатай байна. Ямар аргаар болохо аргатайб?»

Урда хэшээлдэ үзэhэнөө дабталга.

Yхибүүд, урда хэшээлдэ Yйлэ үгын анхан ба гараhан hуури гэhэн сэдэбтэй таниласаhан байнабди. Анхан ба гараhан hууринууд  ямар  илгаатайб? Яагаад бидэ үйлэ үгэ анхан hууритай гү, али гараhан hууритай гү гэжэ мэдэхэбибди?

Һурагшад харюусана: Yйлэ үгэнүүд анхан hууритай байдаг. Yйлэ үгын анхан hуури 2-хи ганса нюурай ЯА? Гэhэн асуудалда харюусадаг  үйлэ үгын түхэл. Жэшээ: ерэ, шана,гүй, харай г.м.

Багша: зай, зүб даа.
Шэнэ мэдэсэ үгэлгэ. (слайд1)
Багшын хөөрөөн:

- Энэ слайд дээрэ харагты даа. Даабари бэшээтэй. Сээжээр хэжэ туршахабди.

Тамга- тамгала, хожом-хожомдохо,ногоон-ногооро, баян-баяжа.

Зай таанад хэлэгты:

1. Ямар аргаар бии болобо гээшэб үйлэ үгэ?
2. Ямар залгабаринуудые хэрэглээбта?
3. Тэрэ залгабаринууд ямар удха оруулнаб?

Yхибүүдэй харюу:

-ла;

-дохо;

-ро;

-жа г.м.

 Б- Харин мүнөө таанад Д-101 харагты. Yйлэ үгэнүүд ямар залгабаринуудай хүсөөр бии болоноб гэжэ элирүүлэгты.

2. Мүнөө энэ текстын удхаар инсценировко хэе:
Булта Сэсэг басаган болое. Буряад дуугаа ханхинуулжа, гоё hайхан буряад үгэнүүдые хэлэhэн Сэсэг басаган ямар байнаб? Танай Сэсэг басаганай орондо юу хэлэхэ байнабта? Хэн дуу дуулахаяа hананаб?Хэн буряад хэлэн дээрэ шулэг уншахаб?
Зай, саашань уншая. Түмэр хүбүүн ямар байнаб? Буряад хэлэеэ мэдээгуй Түмэр яаха болоноб? Танай энэ хүбүүнэй орондо юу хэхэ байнабта? Буряад хэлэн хэрэгтэй гү?
- Тантай иимэ ушар болоогүй гү? Газетэ, журнал, ном соо иимэ рассказ уншаа hэн гүт?
Физминутка: нэгэ заа амарая. (финская зарядка)
III.Бэхижүүлгэ
Хэн буряад хэлэн дээрэ шүлэгүүдые сээжээр мэдэхэб?
Үшөө ямар уран зохёолшодой буряад хэлэеэ магтаhан, гоёшооhон шүлэг мэдэхэбта?
- Н.Г.Дамдинов, С.Д.Ангабаев, Д.А.Улзытуев г.м. үхибүүдэй харюу.
Н.Г.Дамдинов –Хурамхаанай аймагай Гарга нютагай поэт болоно.

1.Слайд. Н.Г.Дамдинов. Уран уншалга.
1 бадаг –булта уншаха.(хором)
Н.Г.Дамдинов турэл хэлэеэ хэды гоёор, hайханаар магтажа бэшэнэ гээшэб.
Багшын дун: Буряад уран зохёолшо буряад хэлэеэ магтажа бэшээ! Турэл хэлэн хэрэгтэй байна гу?
-Танай үзэhэн ород литература соо ямар ород уран зохёолшо өөрынгөө хэлэ магтанаб?
2.Слайд. И.С.Тургенев «Русский язык». Ураар уншана.И.С.Тургенев оорынгоо турэл хэлэ магтаа! Турэл хэлэн хэрэгтэй гу?
3. Слайд. Габдулла Тукай- өөрынгөө татар хэлэеэ иигэжэ магтана.
Габдулла Тукай оорынгоо турэл хэлэ магтаа! Турэл хэлэн хэрэгтэй гу?
Даабари: Таанад мүнөө эдэ уран зохёолшодой хэлэеэ магтаhан үгэнүүдые түүжэ бэшэхэ. (группаар ажал – энэ үедэ хүгжэм зэдэлнэ)
- Ажал шалгаха.
Багшын туршалга. Эдэ олон шүлэгүүдые уншаад, гэнтэ миниитнай досоо булаг бурьялhан шэнги боложо, багахан шүлэг бэшэжэрхибэб.
Слайд. Багшын туршалга.
1 Харин танай досоо ямар нэгэн бодолнууд бии болоногүй гү?
Энэ дэбтэрэйнгээ удаадахи хуудаhанда шүлэг гү, али гоё мэдүүлэл бэшэжэ туршая. Группаар ажал. Танай дунда шүлэг бэшэдэг хүнүүд бии гү? Эдэ үлгөөтэй үгэнүүдые хэрэглэхэдэтнай болохо. (жэнхэни, холын холо, суурхуулна, магтанабди, гое г.м.)
3 булэгhөө туршалгануудаа уншаха. Турэл буряад хэлэеэ магтажа бэшэбэт.Турэл хэлэнтнай хэрэгтэй гу?
- Мɣнɵɵ амарангаа, энэ кроссворд таажа ɣзэе.
1) Дэлхэй дээрэ эгээл гɣнзэгы нуур.
2) Энэ ямар ордон бэ? Хаана hуранабди?
3) Буряад арадай хатар?
4) «А» ɣзэг эрдэмэй дээжэ, … сай эдеэнэй дээжэ.
5) Намарые ямар гэдэгбди?
6) Буряад, энэдхэг, вьетнам, яхат – эдэ юун болоноб?
-Эндэ ямар ɣгэ нюугданхай байнаб, олоё. (Буряад)
- Бэрхэ, хэшээлнай дɣɣрэхэ тээшээ болобо, хэшээлэймнай темэ эпиграф хоернай таарана гү?
Ямар проблемнэ асуудал табигданхай бэлэй? Энээндэ бусая.
Yхибүүдэй харюу.
Багшын тобшолол:
Энэ дэбтэр тандаа барюулнаб, буряад хэлэн тухай гоё шүлэг, үгэнүүдые харабал, эндэ буулгажа бэшэжэ ябахат. Хармаанайтнай дэбтэр боложо ябуужан. 4 жэл болоод, hургууляа дуургэхэт, буряадби гэжэ омогорхожо, түрэл буряад хэлэеэ дээшэнь үргэжэ ябахатнай болтогой!
Гэрэй даабари: энэ ажалай дэбтэрээ саашань үргэлжэлүүлхэ, хэрэгтэй юумэеэ бэшэхэ, шүлэгүүдые суглуулха.
Сэгнэлтэ.