Урок по творчеству бурятского поэта Ч-Ц.Д.Санжиева
план-конспект урока (8 класс)

I

Эмхидхэлгын шата

II

Шүлэг дуугаа шадахыса

Шура һуудал үүсхэһүү.

Хатан домогто Оронгын

Харьялан дууласа татаһууб.

III

Ивалгын уран зохеолнууд тухай тобшо мэдээн.

Баян дэлгэр Буряад ороной соел суртаалай хүгжэлтэдэ литературна дүүргэhэн үүргэ нилээд ехэ. Эндэ Оронгоһоо урган гараhан уран зохеолшодой хубита бага бэшэ юм.

Хэр угhаа хойшо Оронгын тала бэлигтэй уран зохеолшодоор мэдээжэ байhан:

1. Бабасан Абидуев. Янгаажан нютагта түрэhэн. Буряадай түрүүшын хүүгэдэй уран зохёолшон.
2. Намжил Балдано. Драматург, уран зохёолшон, Россиин габьяата соёлой хүдэлмэрилэгшэ
3. Алексей Бадаев. Олзон нютагта түрэhэн, Буряадай арадай поэт

 «Алтан» нэрэтэй уран зохеолшод ба поэдүүд Оронго нютагайнгаа нэрые нэрлүүлжэ ябадаг гээшэ.

- Таанад ямар зохеолнуудые мэдэхэбта?

Шүлэг дуугаа шадахыса

Шура һуудал үүсхэһүү.

Хатан домогто Оронгын

Харьялан дууласа татаһууб.

Yхибүүн гүлмэр үеымни

Yреэгээ дүрөөдэ хүргэһэн

Амидарал тэнхээ оруулһан

Аршаанта тэниглэн нютагни –

гээд, поэт түрэл нютагаа магтана, дурдана, юундэб гэхэдэ эртын наранай уняар манан соогуур умбан сэнгэжэ,урган болбосоржо, олон түмэн нүхэдтэеэ һургуулиин богоһо алхан ороһон үеэрни «… эндэ минии эхин шүлэг түрөө бэлэй…» - гэжэ «Оронгын татуур» гэһэн ном соогоо 1985 ондо бэшээ.

- Мүнөөдэр таанарай анхаралда манай урдаа хараха поэт – Чимит –Цырен Санжиевай зохеохы замтай танилсуулха хүсэлтэйб. 

Yхибүүдэй харюу

IV

Ч-Ц. Санжиевай зохеохы замтай танилсуулга.

Хүрьһэтэ алтан дэлхэй дээрэ хүн боложо түрэхэ гээшэмнай хэмгүй ехэ жаргал гэжэ үндэр наһатан хэлсэдэг гээшэ. Ч-Ц.Санжиев Нарһан обоогой эбэртэ, нам хотоймо Нарһата- Толгой гэжэ нютагта, Булагад гарбалтай,Шаабан Харанууд угай Санжиин Дагба гэжэ дунда шадалтай бүлэдэ 1931 ондо түрэһэн намтартай. Оронгынгоо долоон жэлэй һургуули дүүргээд, арбан табатайдаа (1947) үндэһэн һониной редакцида орожо, ажалайнгаа намтар эхилээ һэн.Саарһа – гуурһа барижа эхилһэн сагаа дурсахадаа, поэт иигэжэ бэшэнэ: «… одоол эндэ,һүбэлгэн хурса зон нүхэдэй дунда уран үгын шэдитэ нюуса шудалжа, «Yнэтэй» һургуули гараһан хүм»…- гээд, поэт Ч-Ц. Д. Санжиев «Сэсэгтэ номин таламни» гэһэн номоо уншагшадта зорюулхадаа, иимэ үгэнүүдые урид хэлэһэн байна.

Ч-Ц. Дагбаевич шүлэг бэшэхэһээ гадна, журналист мэргэжэлтэй хүн, Россиин федерациин журналистнуудай холбооной гэшүүн, «Буряад үнэн» газетэдэ, «Сэлэнгэ» газетэдэ хододоо түрүү хүнүүд тухай, нютагай зоной түүхэ бэшэг, угай заншал тухай дурсалгануудые бэшэжэл байдаг. «Ажалай долгин соогуур» дурсалгануудай суглуулбари 1966 ондо хэблэн гараһан.

Тэрэ гэһээр ордоһото үе сагые дабаха зуураа, урагшаа дабшажа, матаар улхан соогоо уран үгынгөө дуһалнуудые суглуулаад, «Сэсэгтэ номин таламни» гэһэн шүлэгүүдэйнгээ суглуулбари 1997 ондо Гусиноозёрск хотодоо мянган хэһэгээр барлан гаргаа.Энэ хатуу сагта олон нүхэдэй туһаламжаар энэ номынь нара хараа.

- Мүнөөдэр «Сэсэгтэ номин таламни»  гэжэ номтойнь танилсахабди.

- Ямар шүлэгүүдые, ямар темэдэ бэшэнэ гээшэб гэжэ элирүүлхэбди. 

1. Эхин омогорхол.

Авторай энэ III –хи ном соо 69 шүлэг болон поэмэ удхаараа тусхай гаршагууд доро нягталан барлагданхай. Энэ шүлэгүүдэйнь поэдэй ухаан бодол соо нэгэ үдэр мүндэлөөгүйнь эли юм бэзэ.Элдэб сагуудта энэ тэрэ хэрэгүүдһээ түлхисэ абаг бэшэгдэһэн гэжэ ойлгохоор.

Тобшолол:

1. Асуудалда харюусанагүй.
2. Мэдүүлэлэй гэшүүн болоногүй.
3. Yгэнүүдые холбоно.

1. Сээжээр мэдүүлэл зохёохо.

V

Бүлэгөөр хүдэлмэри. Энэ номынь 4 циклһээ бүридэһэн

Нэгэдэхи цикл. «Оршолон холборхой юртэмсын одод доро дууланам».

Хоёрдохи цикл. «Эдир хаһын элбэг жаргал»

Гурбадахи цикл. «Зүрхэнһөөм һайлаһан зорюулга мүрнүүд».

Дүрбэдэхи цикл. «Бодол түрүүлмэ хэрэг ушарһаа

                                 Болохотой тобшолол хэдэг һаа».

Даабари: 1. Ямар удхатайб?

                 2. Темыень элирүүлхэ.

Нэгэдэхи бүлэг – ажалай үрэ дүн.

Хоёрдохи бүлэг – байгаали гоёшоолго.

Гурбадахи бүлэг – ажалша зоноор омогорхол.

Дүрбэдэхи бүлэг – адуу мал, таряан ажал.

Даабари: Ямар уран аргануудые автор хэрэглэһэн байнаб?

1. Толгой холболго
2. Рифмэ, ритм
3. Зэргэсүүлгэ
4. Мүр бүхэн тоогоороо адли үгэтэй.

Туһалагша хэлэлгын хубинуудые                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              оруулха.

VI

Творческо ажал.

«Тоонто нютаг» гэжэ 4 мүртэй шүлэг зохёожо туршаха.

Опорно үгэнүүд: Наран Уула, Оронго гол, адуу мал, алтан таряан, Ута – Булагай аршаан

VII

Тобшолол.

- Ч-Ц.Санжиев ямар темэдэ шүлэгүүдые бэшэдэг байнаб? (байгаали, ажалша малша зоноор омогорхол, Оронго нютагай түүхэ г.м.)

- Автор энэ номоо «Сэсэгтэ номин таламни» гэжэ юундэ нэрлээб?

 ( нютагай магтаал)

VII

Гэрэй даабари: 1. Шүлэг зохёохо «Тоонтомни».

                           2. Найруулга бэшэхэ.

                           3. Зураг зураха.

Али нэгынь хэхэ.