Рабочая программа по бурятскому языку (8 класс)
рабочая программа

Администрация МО Заиграевский  район

Управление образования администрации МО Заиграевский район

МБОУ «Ацагатская средняя общеобразовательная школа – интернат»

   Утверждаю __________                           Согласовано_____                       Программа   рассмотрена и

Директор МБОУ                             Зам. директора по УВР                     одобрена на заседании

«Ацагатская СОШ-И»         /Доржиева Б.В./                 педагогического совета

           /Рандалова О. В./        от «31» 08   2018г.                  «Ацагатская – СОШ-И»

       Приказ №      §                                                                                                                     Протокол №

от «1»  _09_   2018г.                                                                                                           от  « 30  »  08_   2018г.                                                                                                                       

Рабочая программа

По  Бурятскому языку________________________________________________________

Класс  _____________8______________________________________________________

  Предмет  Бурятский язык______________________________________________________

 Количество часов   ________2_________________________________________________

   Преподаватель  Дондукова Оюна Цыбиковна_________________________________

2018-2019 уч. г

Тайлбари бэшэг

   1. Буряад  хэлэ заалгын зорилгонууд. Һургуулиин шухала зорилгонь хадаа ургажа ябаа үетэндэ эрдэм болбосоролой үндэһэ һууриие гүнзэгыгөөр  ба бата бэхеэр үгэхэ, тэдэниие практика дээрэ хэрэглэхэ дадалтай ба шадабаритай болгохо, материалистическэ үзэлтэйгөөр хүмүүжүүлхэ гэһэн юм.

          Һурагшадай буряад  хэлэ үзэлгэ хадаа оршон тойронхи ажабайдалые ойлгоходонь мүн ород хэлэ болон бэшэшье предмедүүдые үзэхэ хэрэгтэнь ехэ туһа хүргэдэг.

        Түрэлхи хэлэндэ, тэрэнэй үүргэдэ һурагшадай һонирхолые саг  үргэлжэ дээшэлүүлжэ, тон дуратайгаар хүмүүжүүлхэ шухала.  Тиигэхын тула буряад хэлэнэй баялигые, тэрэнэй уран аргануудые – зэргэсүүлгэ, эпитет, метафора гэхэ мэтые   хэшээлдээ хэрэглэхэ, тэдэниие һурагшадай хэлэлгэдэ хэрэглүүлжэ һургаха. Тиихэтэеэ хамта түрэлхи хэлэ заахадаа, һурагшадта гүнзэгы, бата бэхи эрдэм болбосорол олгохо хэрэгтэй.

      Буряад хэлэ заахадаа, багша болбол теорическэ асуудалнуудта тусхай анхарал хандуулха: абяанай болон үгын анализда, үгын бүридэлдэ, хэлэлгын хубинуудта, мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холболгодо, мэдүүлэлэй байгуулгада, бэшэгэй вснягта холбоотойгоор зааха ёһотой. Тиихэдээ мэдүүлэл соо үгтэһэн хэлэлгын хубинуудай  хоорондохи холбоое, бэе бэеһээ дулдыданги байһые ойлгуулха. Жэшээлхэдэ, глагол үзэхэдөө, тэрэнэй юун тухай хэлэһые, тодорхойлһые ойлгуулха. Хэрбээ «Доржо сэбэрхэнээр бэшэжэ байна» гэжэ мэдүүлэл үгөө һаа, энэ мэдүүлэлэй хэлэгшые, тэрэнэй гаралгые, юун тухай хэлэгдэһые элирүүлхэ болоно. Мүн тиихэдэ ямарханаар бэшэжэ байһыень элирүүлхэ үгэ (сэбэрхэнээр) дээрэ тогтохо болоно. Багшын шухала зорилгонуудай нэгэниинь хадаа һурагшадые алдуугүйгөөр, зүбөөр бэшүүлжэ һургаха болоно. Бэшэгэй дүримүүдые, сэглэлтын тэмдэгүүдые үзэхэдөө, һурагшад зүбөөр ойлгоод, тэдээнээ алдуугүйгөөр хэрэглэжэ һураха ёһотой.  

     Буряад  хэлые литературатайнь нягта холбоотойгоор зааха хэрэгтэй. Тиихэдээ литературын хэшээлдэ үзэһэн уран зохёолой хэлэ, найруулга, холбоо үгэнүүд, оньһон болон хошоо үгэнүүд, зэргэсүүлгэнүүд, зохид мэдүүлэлнүүд, богонихон текстнүүд гэхэ мэтэ хүдэлмэринүүд дүүргэгдэхэ ёһотой.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          

            2. Хэлэлгэ хүгжөөлгэ ба тэрэнэй зорилгонууд

     а) Литературна хэлэндэ һургалга. Абяануудые, үгэнүүдые, мэдүүлэлнүүдые зүбөөр нэрлэхэ, үгүүлхэ, интонацитайгаар хэлэхэ, уншаха болоно. Мүн тиихэдэ мэдүүлэл соо хэрэглэгдэһэн үгэнүүд һуури байраяа зүбөөр олоһон, удхынгаа талаар тон тааранги байха ёһотой.  Литературна хэлэндэ һурагшадые һургажа байхадаа, багша болбол тэдэнэй нютагай хэлэнэй алдуунуудые усадхажа байха зэргэтэй. Тиихэдээ зурагшадта хэлэжэ байха шухала: манай нютагта энэ абяае гү, али үгые иигэжэ үгүүлдэг, литературна хэлэндэ тэрэ абяан ондоогоор үгүүлэгдэдэг хэлэгдэдэг.

    б)Һурагшадай үгын нөөсые арьбажуулга ба мэдүүлэл зохёолгые хүгжөөлгэ

             Уран зохёол, сонин, сэтгүүлнүүдые уншадаг һурагшын хэлэн тодо сэбэр, үгэ баянтай, мэдүүлэлнүүдые зүбөөр найруулха дадалтай байдаг. Хүшэр удхатай үгэнүүдые ойлгуулжа хэрэглүүлхэ шухала, словарна хүдэлмэри хэшээл бүхэндэ эмхидхэгдэжэ байха ёһотой.  

   в) Холбоо хэлэлгэдэ һургалга. Һурагшад болбол буряад хэлэнэй грамматика үзэжэ байхадаа, упражнени  дүүргэхэдээ, изложени болон сочинени  бэшэхэдээ, үгэнүүдэй удхые, тэдэнэй холбоое зүбөөр хэрэглэжэ һураха ёһотой. Тиихэдээ тэдэнэр изложениин гү, али сочинениин темые зүбөөр шүүмжэлхэ, гол удхыень зүбөөр ойлгохо, түсэб зохёохо.      Тэрэнэйнгээ үндэһөөр гуримтайгаар, хэлэнэй материал хэрэглэн, зохёолгоёо бэшэхэ.    

Һурагшадай хөөрэлдэлгэдэ (монологическа, диалогическа) тусхай анхарал хандуулха. Һурагша болбол хараһан киногоо, уншаһан номоо, һонирхоһон юумэеэ эли тодоор, һонирхолтойгоор хөөрэжэ шадаха ёһотой.

Мүн тиихэдэ хоёр һурагшад хоорондоо зохидхоноор хөөрэлдэжэ һураха уялгатай. Хэлэлгэ хүгжөөлгэтэй уран гоёор уншалга, мэдүүлэлэй интонации ажаглалга нягта холбоотой.

   г) Уран гоёор уншалга. Холбоотой текстые һурагшад уран гоёор уншаха дадалтай, шадабаритай болохо ёһотой. Текст сохи үгэнүүдые тодоор үгүүлхэ, удаан ба түргэн үенүүдые илгаруулха, мэдүүлэлнүүдэй эхиндэ ба һүүлдэ дуугаа шангадхахагү, али намдуу болгохо, удхын сохилто илган олохо, хэлэхэ гү,алиуншаха юумжеэ хоолойнгоо аялгаар зүбөөр дамжуулан гаргаха шадабари, дадал хүгжөөлгэдэ анхарал хандуулагдаха ушартай.

  Уранаар уншалгын дүршэлнүүд буряад хэлэнэй ба литературын хэшээлнүүдтэ саг үргэлжэ бэхижүүлэгдэхэ ёһотой: дүүргэгдэхэ даабаринуудтай мэдүүлэлнүүд, текстнүүд үзэгдэжэ байһан зохёолнуудһаа абтаһан байха зэргэтэй.

                            Программын онсо шэнжэ ба байгуулга

     Буряад хэлэнэй, тэрэниие шэнжэлдэг эрдэм ухаанай хүгжэлтые хараадаа абан, Россиин эрдэм һуралсалай түсэбые (учебный план) баримталан, мүнөө үедэ хэрэглэгдэдэг программын үндэһөөр «Буряад хэлэнэй» стандарта тааруулан, туршалгын программа.

   Энэ программын гол байгуулга олон жэлэй туршада буряад хэлэ заалгын үедэ бии болоһон дүй дүршэлтэй нягта холбоотой, хэлэнэй бүхы талануудые яһала дүүрэнээр харуулна.  

   Программада дидактикын хамтын түхэлэй принципүүдһээ гадна, өөрсэ маягтай эрдэмэй – методическа принципүүд оронхой. Тус программын эрдэмтэ ёһыень баримталан эрдэмэй – лингвистическэ мэдээнүүд, ойлгосонууд, грамматикын дүримүүд үгтэнхэй.

    Һурагшадай грамматикын шухала һалбаринуудаар 5-9 классуудта абаһан бүхы мэдэсэ шадабарияа согсолжо, саашадань гүнзэгырүүлхынь, мүн үгэ хэлэнэйнгээ нугалбариие улам һайжаруулхынь тула түрэл хэлэнэйнгээ энэ хэмжээндэ хүрэтэр хүгжэһэн шатануудые, түүхые болон эрдэмтэд, сэхээтэдэй буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэхи нүлөөе, габьяае һурагшадта ойлгуулхын тула факультативна аргаар гарагтаа 1-1 саг соо буряад хэлэ үзэлгые үргэжэлүүлгэ хэрэгтэй.

                       Программа бэелүүлхын тула классуудта үгтэхэ саг

Һурагшадые бэлдэхэ эрилтэнүүд

     Буряад хэлэн тухай эрдэмэй гол бүлэгүүдые 5-11-дэхи классуудта удаа дараалан үзэлгын шухала заршам (принцип последовательности) баримталагдаа.

     Тус программа соо лексиеологи ба фразеологи гэһэн сэдэбүүдтэ онсо һуури үгтэнэ. Буряад хэлэнэй үгын баялиг, тэрэниие баяжуулха гол арганууд, хэлэнэй уран аргануудые : эпитет, метафора, синекдохэ, гиперболэ - эдэ бүгэдые һурагшад эдэбхитэйгээр хэрэглэжэ һураха ёһотой. Лексикологёор мэдэсэнүүд морфологи, синтаксисшье шудалха үедөө нэмэгдэхэ, бэхижүүлэгдэхэ. Буряад литературын хэшээлнүүдтэ зохёолой хэлэнэй шүүмжэлгэхэхэдэ, лексикээр хүдэлмэри ябуулагдаха болоно. Түрэл хэлэнэйнгээ арга боломжые, тодо, хурса, ураниие улам бүри дүүрэнээр хэрэглэжэ һургаха шухала. Һурагшадые лексическэ шүүүлбэридэ һургаха хэрэгтэй.  

       Морфологи шудалан үзэхэдөө, һурагшад үгын бүридэл ба үгын бии болодог аргануудтайнь танилсана. Υгын удхата хубинууд – үндэһэн ба залгабаринуудай үүргэ тухай ойлгосо һурагщадта үгэхэ, үгые ганса бүридэлөөөрнь шүүлбэрилжэ һураха бэшэ, мүн баһа ямар үгэһөө яагаад бии болоһыень ойлгуулха шухала юм. Υгын бүридэлөөр ба үгын бии бололгоор шүүлбэридэ наринаар хандаха, морфологическа шэнжэнүүдые ойлгон, тэдэнэй хоорондохи адли ба ондоо зүйлнүүдые мэдэжэ абаха зорилго табигдана.

       Синтаксис шудалан үзэхэдөө, һурагшад үгэнүүдэй холбоо, мэдүүлэл, мэдүүлэл доторхи үгэнүүдэй холбоо, мэдүүлэлэй шухала ба юрын гэшүүд, мэдүүлэлэй тусгаарлагдаһан гэшүүд, причастна ба деепричастна дахуулалтай мэдүүлэлнүүд, юрын ба орёо мэдүүлэлнүүдэй гол янзанууд тухай мэдэсэ, хэрэглэхэ шадабари бата бэхеэр ойлгожо абаха ёһотой. Мэдүүлэлнүүдые уншахадаа, хоолойн аялга ашагладаг байха хэрэгтэй.    

        Һурагшадые сэглэлтын тэмдэгүүдыезүбөөр табиха дүй дүршэлтэй болгохоһоо гадна, мүн баһа уран уншалгыень хүгжөөхэ байна. Морфологи синтаксис хоёрой хоорондохи холбоое хараада абаха шухала юм. Зүб бэшэлгын дүримүүд, сэглэлтын тэмдэгүүдээр дүримүүд, шалгахань бэрхэтэй орфограммануудта анхарал хандуулагдаха ёһотой.

     Грамматикын тодорхойлолгонуудые ба дүримүүдые сээжэлдэхэ гэһэн зорилготойнь бэшэшье һаань, тэдэниие сохом тодоор, удхыень ойлгожо, найруулан хэлэхэ эрилтэ һурагшадта табиха.

Лингвистическэ шүүлбэринүүдые саг үргэлжэ үнгэргэжэ байхада, һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал гуримшаха ёһотой.

      Шухала шадабари ба дадал. 8-дэхи класс дγγргэжэ байхадаа, hурагшад иимэнγγд шадабаритай ба дадалтай болоhон байха ёhотой:

              Һурагшад 8-дэхи класс дγγргэхэдээ, иимэнγγд шадабари ба дадалтай болохо ёhотой: ниилэлдэhэн, дахалдаhан орёо мэдγγлэлнγγдэй байгуулга зүбөөр элирγγлхэ, тэдэнэй шγγлбэри хэжэ шадаха; холболтогγй орёо мэдγγлэлнγγдэй хубинуудай хоорондохи удхын харилсаа илгаруулха; сэхэ хэлэлгэтэй орёо мэдγγлэлнγγдэй байгуулга ба сэглэлтын тэмдэгγγдые зγбөөр тайлбарилжа шадаха; γгγγлэлнγγдые хэлэгдэhэн янзаарнь (юрэ хөөрэлгэ, зураглалга, бодомжолго) илгаруулжа шадаха; ямар нэгэн зохёолые шγγмжэлhэн γгγγлэл бэлдэхэ; γгγγлэлнγγдые найруулалайнь талаhаа илгаруулжа hураха (ниитын, уран hайханай ). Хγнэй болон өөрынгөө зохёолгын алдуунуудые (бэшэгэй дγримөөр, сэглэлтын тэмдэгγγдээр, грамматикаар, найруулынь талаар) оложо hураха; уран зохёолой хэм гγйсэд баримталжа hураха.

               Сложно мэдγγлэлнγγдэй шγγлбэри хэжэ шадаха ба олон янзын иимэнγγд мэдγγлэлнγγдые зγбөөр зохёохо. Иимэнγγд мэдγγлэлнγγдтэ синтаксическа синонимуудые хэрэглэжэ шадаха.

Литературна хэлэнэй нормомуудые гγйсэд баримталжа hураха.

5 - 9 классуудта γзэhэн бэшэгэй дγримγγдые зγбөөр хэрэглэжэ шадаха.

8 – 9 классуудта γзэhэн сэглэлтын тэмдэгγγдые алдуугγйгөөр бэшэлгэдээ хэрэглэхэ.

Ямар нэгэн уран зохёолоор элидхэл бэлдэхэ ба хэхэ.

Ямар нэгэн зохёолдо литературна шγγмжэлгын статья бэлдэхэ.  Публицистическэ шэнжэтэй зохёолго бэшэхэ. Зохёолгынгоо удхыень, хэлыень hайнаар мγлижэ, заhаха.

Буряад хэлээр hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ нормонууд

1. Һурагшадай аман харюунуудые сэгнэлгэ

 Грамматикаар hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал элирγγлхэ аргануудай нэгэн хадаа  аман  асуудал болоно.

- Һурагшадай аман харюу сэгнэхэдээ, иимэнγγд юумэнγγдтэ анхаралаа хандуулха:

- харюунь зγб гγ, дγγрэн гγ;

 Yзэhэн материалаа  хэды шэнээн ойлгооб;

- γгэ хэлэеэ хэр зэргэ зγб найруулжа харюусанаб;

- мэдγγлэлнγγдые hайнаар зохёожо, мэдγγлэлнγγд соо сэглэлтын тэмдэгγγдые зγбөөр табижа γгэнγγдые алдуугγйгөөр бэшэжэ, грамматическа шγγлбэри зγбөөр хэжэ шадана гγ;

 Һурагшын өөрын зохёоhон мэдγγлэлнγγдэй стиль зγб гγ.

Аман харюунуудые сэгнэхэдээ, иимэ эрилтэнγγдые баримталха:

«5» сэгнэлтэ,  хэрбээ hурагшын шудалан γзэhэн материала хγсэд дγγрэнээр мэдэхэ, тодорхой hайнаар найруулжа, хэлэн тухай йолгосонуудта зγб тодорхойлгонуудые γгэжэ, hанамжаяаγндэhэ баримтатай болгожо, өөрынгөө зохёоhон жэшээнγγдые харуулжа, материалайнгаа удаа дараае алдангγй, литературна хэлээр, эли тодоор дамжуулжа шадаха байхадань табиха.

«4» сэгнэлтэ,  хэрбээ hурагшын харюу «5» сэгнэлтэдэ табигдадаг эрилтэнγγдые хангамаар аад, зγгөөр 1- 2 алдуутай, багшын ажаглаhанай хойно, трэнээ өөрөө заhажа, найруулан хэлэхэдээ, удаа дараагай ба хэлэнэй 1-2 алдуу гаргаhан байхадань табиха.

«3» сэгнэлтэ,  хэрбээ hурагшын темын гол зγйлнуудээр мэдэхэ ба ойлгохо байhанаа харуулhан, теэд материала хγсэд дγγрэн бэшээр найруулhан ойлгосонуудайц, тодорхойлгодо гγ, али дγримγγдэй формулировкодо тодо бэшэ зγйлнγγдые гаргаhан, hанамжануудаа γндэhэ баримтатай болгожо ба өөрынгөө жэшээнγγдые γгэжэ шадаагγй, материала удаа дааагγйгөөр найруулhан, хэлэнэй талаар алдуунуудые гаргаhан байхадань табиха.

«2» сэгэнлтэ, хэрбээ hурагша γзэhэн материалайнгаа ехэнхи хубиие мэдэхэгγй, тодорхойлгонуудай ба дγримγγдэй формулировкодо удхыень хазагайруулhан, материала ойлгожо ядангяар, гуримгγйгөөр найруулhан байхадань табиха.

«1» сэгнэлтэ, хэрбээ класстаа шудалан γзэжэ байhан материала hурагшын оройдоо мэдэхэгγй гγ, али ойлгохогγй байhанаа харуулхадань табиха.

Хангалтатай сэгнэлтэ «5»,  «4», «3»)   нэгэ доро γгтэhэн харюугай тγлөө (hурагшын бэлэдхэл шалгалгада тусхай саг γгтэhэн байхадань) табигдахаhаа гадна, мγн таhалдаhан, бγхэли урогой турша соо hурагшын γгэhэн хэдэн багашаг харюунуудай тγлөө хамтаруулан табигдаха.

               8-дэхи классай словарна диктантын тоо иимэ байха:

                                  8 – дэхи класста – 30 -35 γгэ

Шалгалтын словарна  диктант сэгнэхэдээ, иимэнγγд сэгнэлтэ табиха:

 «5» сэгнэлтэ алдуугγй диктантын тγлөө табиха.

«4» сэгнэлтэ 1- 2 алдуутай диктантын тγлөө табиха.

«3» сэгэнэлтэ 3 -4 алдуутай диктантын тγлөө табиха.

«2» сэгэнэлтэ  7 алдуутай диктантын тγлөө табиха.

Олон алдуутай диктантын тγлөө «1» сэгэнэлтэ табиха.

Шалгалтын диктантнууд. Текстнγγдые бэлдэхэдээ, тэдээн соонь hурагшадай γзэhэн темээр – 3-hаа доошо бэшэ бэшэгэй дγрим болон сэглэлтын тэмдэгγγд байха зэргэтэй. Урид γзэhэн бэшэгэй дγримγγд ба сэгнэлтын тэмдэгγγдhээ гол шухалыень оруулха. Тиихэдэ 1- 3 ондо ондоо янзын дγримγγдые оруулалсаха.

Диктант нэгэл тэмдэгээр сэгнэгдэдэг.

«5»сэгнэлтэ алдуугγй бэшэhэн, γгышье hаа, шухула бэшэ нэгэ бэшэгэй дγримөөр гγ, али шухала бэшэ нэгэ сэгнэлтээр алдуутай байhан хγдэлмэриин тγлөө табигдаха.

«4» сэгнэлтэ диктант соо 2 бэшэгэй ба 2 сэглэлтээр алдуутай байhан гγ, али 1 бэшэгэй дγримөөр, 3 сэглэлтээр алдуутай байhан гγ, али  бэшэгэй дγримөөр алдуугγй аад, 4 сэглэлтээр алдуутай байhан хγдэлмэриин тγлөө табигдаха. Мγн «4» сэгнэлтэ гурбаншье бэшэгэй дγримөөр алдуутай (хэрбээ тэдэнэй дунда нэгэ янзын алдуунууд) байгаа хадань, табижа болоно.

«3» сэгнэлтэ 4 бэшэгэй дγримөөр, 3 сэглэлтээр, алдуутай гγ, али 3 бэшэгэй дγримөөр, 5 сэглэлтээр алдуутай байhан, γгышье hаа бэшэгэй дγримөөр алдуугγйт аад, 7 сэглэлтээр алдуутай диктантын тγлөө табиха.

«2» сэгнэлтэ 7 бэшэгэй дγримөөр, 7 сэглэлтээр алдуу гаргаhан гγ, али 6 бэшэгэй дγримөөр, 8 сэглэлтээр алдуутай гγ, али 5 бэшэгэй дγримөөр, 9 сэглэлтээр алдуутай, мγн 8 бэшэгэй дγримөөр, 6 сэглэлтээр алдуутай диктантын тγлөө табиха.

Һуралсалай мониторинг хэхэ эрилтэнүүд

     Буряад хэлээр һуралсалай мониторинг четвертьнүүдэй һүүлээр гү, али түрүүшын ба хоёрдохи һуралсалай хахад жэлнүүдэй дүнгүүдээр гэршэлэгдэдэг.

    Мониторинг һурагшадай һургалгын дүнгүүдые сасуулан, зэргэсүүлэн , шүүлбэрилэн хэгдэхэ ёһотой. Удаадахи хүдэлмэринүүдэй дүнгүүдээр һуралсалай мониторинг элирүүлэгдэхэ: шалгалтын упражненинүүд, бэшэмэл харюунууд, тестнүүд, диктантнууд, шалгалтын холимог хүдэлмэри, аман шалгалта, хөөрэлдөөн, һурагшадтай уридшалан хүдэлэлгэ, хүсэд шиидхэгдээгүй асуудалнуудые шэнжэлүүлэн тайлбарилга, реферадуудые бэшэлгэ, олониитын ажалда хабаадалга, элидхэл хэлгэ ба бусад.

    Аман шалгалтаар элирүүлэгдэхэ үрэ дүнгүүд: һурагшадай хэлэн тодо сэбэр, уян нугархай, һанал бодолоо эли тодоор холбожо, мэдөүүлэл, үгүүлэл бологон хэрэглэжэ шадаха ёһотой. Һуралсалай мониторинг элирүүлгэдэ холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын хүдэлмэриин дүнгүүд оролсодог. Программануудай байгуулга

                                             8 класс (68час)

  Урда классуудта үзэһэнөө дабталга. (5час)

   Холбуулал (5час)

   Холбуулал тухай  ойлгосо. Холбуулалай илгарал: тогтомол ба сүлөө холбуулалнууд. Холбоо үгэнүүд, тэдэнэй илгарал. Холбоо үгэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ һургалга. Олон янзын (синонимична) холбооүгэнүүдые хэлэлгэдээ хэрэглэхэ шадабаритай болголго.

  Мэдүүлэл (4 час)

   Олон янзын (юрэ хөөрэһэн, асууһан, идхаһан, шангадхаһан) мэдүүлэлнүүд.

Тэдэнэй илгаанууд ба сэглэлтын тэмдэгүүд. Удхын сохилто. Удхын сохилто ба үгэнүүдэй һуури байра хэрэглэжэ, мэдүүлэлэй шухала үгэ илгаруулан хэлэжэ һургалга.

 Юрын мэдүүлэл (4 час )

  Олон ба орёо мэдүүлэлнүүд тухай ойлгосо. Мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо. Үгэнүүдэй нягта ба нягта бэшэ холбоонууд. Тааралдал, хүтэлбэри, шадарлал. Мэдүүлэлэй гэшүүд. Хоёр бүридэлтэ юрын мэдүүлэлнүүд. Юрын мэдүүлэлэй илгарал. Дутуу мэдүүлэл.

  Мэдүүлэлэй шухала гэшүүд(4 час)

  Нэрлүүлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Нэрлүүлэгшые заагша. Хэлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Юрын хэлэгшэ. Бүридэмэл хэлэгшэ. Бүридэмэл нэрэ хэлэгшэ. Бүридэмэл үйлэ хэлэгшэ. Хэлэгшын холболто. Нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёрой хоорондо зурлаа табилга. Хэлэгшын зүйр үгэнүүд.

  Мэдүүлэлэй юрын гэшүүд (6 час)

  Элирхэйлэгшэ, тэрэнэй гаралга. Хабсаралга, тэрэнэй илгарал. Нэмэлтэ.сэхэ ба хазагай нэмэлтэ. Ушарлагша, тэрэнэй илгарал. Мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй

Байра. Юрын гэшүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ һуралга. Нэмэлтэ, элирхэйлэгшын орондо таараха синонимуудые хэрэглэлгэ.

   Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд (4 час)

    Нэгэ түрэл гэшүүд тухай ойлгосо. Нэгэ түрэл ба нэгэ түрэл бэшэ элирхэйлэгшэнүүд. Нэгэ түрэл гэшүүдэй холболто үгэнүүд. Хоолойн аялгаар холболдоһон нэгэ түрэл гэшүүд. Хэдэн зэргэлээ нэгэ түрэл гэшүүдтэй мэдүүлэлнууд. Нэгэ түрэл гэшүүдтэй мэдүүлэл доторхи хамтадхаһан үгэ. Хамтадхаһан үгэтэй нэгэ түрэл гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүдэй сэглэлтын тэмдэгүүд. Нэгэ түрэл гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүдые зүб аялгатайгаар хэлэжэ һуралга. Эдэ мэдүүлэлнүүд соо сэглэлтын тэмдэгүүдые зүбөөр табиха шадабаритай болголго.

   Мэдүүлэлэй гэшүүд болодоггүй үгэнүүд. Тэдэнэй илгарал ( 4 час )

   Оролто үгэнүүдтэй мэдүүлэлнүүд. Оролто мэдүүлэлнүүд. Орлто мэдүүлэлнүүдые ба оролто мэдүүлэлнүүдые хоолойн аялгаар илгалга. Оролто үгэнүүдэй сэглэлтын тэмдэүүд. Оролто мэдүүлэлнүүдые запятой, зурлаа, хаалтаар илгалга. Хандалга. Мэдүүлэл дотор хандалгын һүүри. Хандалгые хоолойн аялгаар илгалга ба  хандалгын сэглэлтын тэмдэгүүд. Хэлэһэн һанал бодолдоо хандалгаяа оролто үгэнүүдэй туһаар гарган, харуулжа шадалга. Аянгалһан үгэнүүд ба үгэ мэдүүлэлнүүд. Хандалгатай, оролто үгэнүүдтэй, оролто мэдүүлэлнүүдтэй, аянгалһан үгэнүүдтэй мэдүүлэлнүүдые зүб аялгатайгаар хэлэхэ шадабаритай болголго. Эдэ мэдүүлэлнүүдтэ сэглэлтын тэмдэгүүдые табиха шадабаритай болголго.  

   Мэдүүлэлэй тододхоһон гэшүүд (4час)

   Тусгаарлалга тухай юрэнхы ойлгосо. Тусгаарлагдаһан гэшүүдые хоолойн аялгаар илгалга. Хабсаргалта тусгаарлалга, тэрэнэй сэглэлтын тэмдэг. Мэдүүлэлэй гэшүүдые тодо болгоһон үгэнүүдые тусгаарлалга. Тусгаарлалгын сэглэлтын тэмдэгүүд. Тусгаарлалгатай, хабсаргалтатай мэдүүлэлнүүдые зүб аялгатайгаар хэлэжэ, уншажа һуралга. Тусгаарлагдаһан гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүдые зүбөөр үгүүлхэ шадабаритай бологолго. Иимэ мэдүүлэлнүүдые алдуугүйгөөр бэшэхэ дадалтай болголго.

     Дахуулалтай мэдүүлэлнүүд ( 5 час)

       Дахуулал тухай юрэнхы ойлгосо. Юрын дахуулал. Бэеэ дааһан дахуулал. Тэдэниие зөб аялгатайгаар үгүүлэлгэ ба сэглэлтын тэмдэгүүд.

      Жэл соо үзэһэнөө дабталга (7 час)

      Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ (10 час)

      Бүхэли зохёолой гү, али тэрэнэй али нэгэ бүлэгэйнь удхада дүтэрхыгөөр, синтаксисэйнгээ талаар бүри орёо (дэлгэрэнгы юрын мэдүүлэлнүүдтэй) текстнүүдые удхадань дүтэрхыгөөр хэрэглэлгэ ба найруулга бэшэлгэ.

   Бүхэли зохёолой гү, али тэрэнэй нэгэ удха тухай өөрынгөө һанал бодомжм харуулангаа, хуряангыгаар аман хөөрэлгэ ба найруулга бэшэлгэ.

  Уншаһан зохёолой удхада табигдаһан асуудалнуудта элдэб цитата, баримтатай дэлгэрэнгы харюунуудые бэшэлгэ.

  Урид зохёоһон түсэбэй ёһоор уран захёолой геройнуудта (ганса геройдо гү, али зэргэсүүлэн) характеристикэ бэшэлгэ. Кинофильмын, зүжэгэй ба уран зохёолой ямар нэгэн герой тухай зохъёолго бэшэлгэ.

   Юрын байгуулгатай орёо мэдүүлэлнүүдһээ бүридэһэн хөөрөөнүүдые ородһоо буряад хэлэн дээрэ оршуулга.

   Һайндэр гү, али һурагшадай амаралта тухай аман ба бэшэмэл хөөрөөн.

   Ариг сэбэрые сахилга, бэеын тамир тухай сэдэбүүдтэ бодомжолгын зүйлнүүдтэйгээр аман ба бэшэмэл зохёолго бэшэлгэ.

   Һуралсалай ном соохи уран зохёолһоо шэлэгдэһэн үгүүлэлэй удхые богонихоноор (конспект) бэшэлгэ. Уншаһан номойнгоо гол удхые тобшоор найруулан бэшэлгэ  (аннотаци). Нютагайнгагү, али «Буряад үнэн» сониндо багахан үгүүлэл бэшэлгэ.

Шалгалтын хүдэлмэри (6час)

                                            Шухала шадабари ба дадалнууд

       Һурагшад 8-дахи класс дүүргэхэдээ, иимэнүүд шадабари ба дадалтай болохо ёһотой: нэрэ ба үйлэ холбуулалнуудай гол ба дулдыданги үгэнүүдые гаргадаг хэлэлгын хубинуудые зүбөөр олохо; сүлөө ба тогтомол холбуулалнуудые илгаруулха; мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо (тааралдал, хүтэлбэри, шадарлал) зүбөөр илгаруулха; нэгэ бүридэлтэ ба хоёр бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые илгаруулжа шадаха; нэгэ түрэл гэшүүдтэй, хандалгатай, оролто үгэнүүдтэй, тусгаарлагдаһан гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүдые үгүүлжэ, зохёожо шадаха; 5-7-дохи классуудта үзэһэн бэшэгэй дүримүүдые, 7-8-дахи классуудта үзэһэн сэглэлтын тэмдэгүүдые дахуулалтай, сэхэ хэлэлгэтэй, нэгэ түрэл гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүдтэ ба бусад хэрэгтэй дүримүүдтэ зүбөөр хэрэглэхэ. 

 Календарно – тематический план

Буряад  хэлэн 8 класс

                                                                Словари

1. Содномов А.Н. Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи.// «Бур.номой хэблэл». 1992.

                                                       Справочная литература

1. Трунцева Т.Н. Как научиться составлять описание внешности литературного героя. // «Грамотей» -2008.
2. Трунцева Т.Н. Как научиться писать эссэ. //  «Грамотей» -2008.
3. Трунцева Т.Н. Как научиться писать сочинения - рассуждения. // «Грамотей» -2008.
4. Трунцева Т.Н. Как научиться сочинение - описание. // «Грамотей» -2008.
5.  Трунцева Т.Н. Как научиться сочинение - повествования. // «Грамотей»  -2008.
6. Трунцева Т.Н. Как научиться писать анализировать текст. //  «Грамотей» -2008.
7. Раднаев Э.Р. Буряад хэлэнэй фонетикэ. //У-Удэ «Бэлиг» 2007.
8. Содномов С.Ц. Литературна уншалгын методико.//У-Удэ. «БГУ» 2005
9. Лхасаранова Б.Б. Буряад литературна хэлэнэй γгγγлэлгэдэ hургалга. // «Бэлиг» 2001.
10. Никишина И.В. Инновационные педагогические технологии и организация учебно-воспитательного и методического процессов в школе.// «Учитель» Волгоград  2006.
11. Гомбоев Б.Б. Наадангаа hурая. // «Бэлиг» 2009.
12. Лопсонова З.Б., Малунова Г.С. Приобщение дошкольников к традициям народной культуры бурят.// «Бэлиг» 2006.
13. Батоев Б.Б. // Буряад хэлэнэй бэшэгэй дγримдэ hургаха методико.// «БГУ» 2001.
14. Санжимитыпова Р.-Х.Ц. Дидактическа материалнууд.// «Бэлиг».1999.
15. Цыренова Ц.Б., Тудупова Б.Р. Диктантнууд болон изложенинγγд. // «Бэлиг». 2003.
16. Цыренова Ц.Б. Нормы оценок по бурятскому языку, чтению и бурятской литературе.// «Бэлиг» 2007.
17. Будаева Г.Д. Современный бурятский язык. // «Домино» 2006.
18. Бадмаева О.Б. Мγнѳѳ γеын хэшээл. // «БГУ» 2010.
19. Ошоров.Д.Д. Хэлэлгэ хγгжѳѳлгын хэшээлнγγд. // «Бур.номой хэблэл» 1982.
20. Осорова С.Г. Буряад литература. Даабаринууд, шалгалтанууд. // «БГУ» 2003.
21. Ещеркина О.А. Личностное становление подростка.// Волгоград «Учитель» 2007.
22. Давыдова А.В.  Классные часы. 9 класс. // Москва-«Вако» 2008.
23. Егорова Л.А. Родительские собрания. 9 класс. // Москва-«Вако» 2009.
24. Базарова Д.Б. Буряад hургуулиин программнууд. // «Бэлиг» 2008.
25. Нанзатова Э. П. Буряад хэлэн Методическа заабаринууд «Бэлиг» 2010.

Тесты

      1.Цыренова Э.О. Тестын даабаринуудтай суглуулбари. // Улан-Удэ.2008.

      2. Дампилова Х.Д. Буряад литератураар тестнγγд. //Улан-Удэ. «Бэлиг» 2003.

      3. .Гомбоев Б.Б. Буряад хэлээр тестнγγд.//Бэлиг 2008.

4. Макарова О.Г. Тесты по бурятскому языку как государственному.// У-Удэ                 «Бэлиг» 2009.

1.  Дампилова Х.Д., Буряад литератураар тестнγγд. 2001.
2. Будаин С.Г., Жамбуева Ж.Д. Буряад хэлээр тестнγγд // «Бэлиг» 2006.

Таблица

      1.Санжимитыпова Р.-Х.Ц. Буряад хэлэн.Таблицанууд. «Бэлиг» 1996.

 2. Санжаева А.Б. Буряад хэлэнэй грамматикаар таблицанууд   «Бэлиг» 2009.

Мультимедийный электронный учебник. Цифровые образовательные ресурсы

1.«Буряад хэлэнэй  сахим Һураха ном»

2. «Лунтик»  мультфильм на бурятском языке