Рабочая программа по бурятскому языку (4 класс)
рабочая программа

Администрация МО Заиграевский  район

Управление образования администрации МО Заиграевский район

МБОУ «Ацагатская средняя общеобразовательная школа – интернат»

   Утверждаю __________                           Согласовано_____                       Программа   рассмотрена и

Директор МБОУ                             Зам. директора по УВР                     одобрена на заседании

«Ацагатская СОШ-И»         /Доржиева Б. В. ./                 педагогического совета

           /Рандалова О. В. ./        от «31» 08   2018г.                  «Ацагатская – СОШ-И»

       Приказ №      §                                                                                                           Протокол №

от «1»  _09_   2018г.                                                                                                         от  « 30  »  08_   2018г.                                                                                                                       

Рабочая программа

По  Бурятскому языку_______________________________________________________________

Класс  ____4____________________________________________________________________

 Предмет  Бурятский язык_____________________________________________________________

 Количество часов   ________3____________________________________________________

Преподаватель  Дондукова Оюна Цыбиковна___________________________________________

2018-2019 уч. г

Шэнэ стандартын ёһоор эхин шатын һургуулида

буряад хэлэн яажа үзэгдэхэ болоноб?

Шэнэ стандарт хуушан стандартһаа юугээрээ ондоо? Нэгэдэхеэр, станрдарт сооһоо һуралсалай удха абтаба. Урданайхитай адли классуудаар болон темэнүүдээр удхын хубаари стандарт соо байхаяа болёо. 1994 ондо засаг түрэ эрхилэгшэдэй талаһаа хэгдэһэн хүсэл, ородоор хэлэбэл «формирование единого образовательного пространства», тухай « Фундаментальное ядро содержания образования» гэжэ тусхай ном соо харуулаатай. Тиимэһээ багша бүхэн тэрэ  «ядро» баримталха аргатай болоно. Хоёрдохёор, эрилдэнүүд гээшэ ондоогоор ойлгогдоно. Хэрбээ урдахи стандартда ганса мэдэсэ, шадабари, дадал ямар байха зэргэтэйб гэжэ бэшэгдээтэй байдаг һаань, мүнөөнэй стандартын эрилтэнүүд болзоонуудта (условинуудта), удхада болон үхибүүдэй дүн шадабаринуудта табигдана.

 Болзоонуудта эрилтэнүүд һургуулинуудай мүнөө үеын оньһон хэрэгсэлнүүдтэй, Интернедтэй холбоотой, тиихэдэ тусхайгаар зохёогдоһон, бүтээгдэһэн арга боломжонуудтай, материальна тэдхэмжэтэй байхатай тааруулагдана, тиин шэнэ технологинуудые хэрэглэн үхибүүдые һургаха аргатай, тэрэ технологинуудаар хүдэлжэ шадаха багшанартай,санитарна, халуун эдеэ үгэхын талаһаа эхилээд лэ бусад нормонуудта тааруу оршон байра байдалтай байхаар хараалагдана. Үшөө тиихэдэ мүнөөнэй һургуули олон ондоо ниитэ бүлгэмүүдтэ, засаг түрэ эмхидхэгшэдтэ «үүдээ нээһэн» байха гээд тоологдоно.

Удхада эрилтэ.  Һургуулинууд болон һуралсал эмхидхэдэг субъектнүүд өөр һһрын тусхай һуралсалай программатай (образовательная программа) байха ёһотой. Тус программа бүридхэлгэ Россиин Федерациин һуралсал тухай хуулиин 12-дохи статьягай пункнуудай ёһоор эмхидхэгдэнэ. Тэрээн соо бүхы һургуулинуудай гол баримта бэшэг (документ) хадаа основная образовательная программа (энээнһээ сааша ООП гээд нэрлэгдэхэ) болоно гээд хэлэгдэнэ.

Урданай эрилдэнүүд ганса мэдэсэ, шадабари болон дадалнуудтай (МШД) тааруулагдадаг байгаа. Тиихэдэ тэдэ МШД-нүүд ямар бэ даа ганса нэгэ тусхай предмедтэй тааруулан харуулаатай байдаг һэн. Мүнөөнэй стандарт соо эрилдэнүүд юрэнхылэгдэһэн удхатай болоо. « Минимальные требования к результатам» гэээшэ мүнөө стандарт соо тэрэнэй гол хорилгоһоо – личностный характер –боложо, түрүүшын һуурида «личностные результаты» гээшые гаргаба. Тэрэ гол түлэб духовно- нравственна талаай тааруу, ерээдүйдэ, ямаршье оршон байдалда ороходоо хүн гээшэ хүн шанараа алдангүй, ёһо заншалаа баримталан ажабайдалаа эмхидхэхэ аргатай гээд хэлэгдэнэ.Тиихэдээ үхибүүн бүхэн өөрөө өөрынгөө ажабайдал эмхидхэжэ, хубилгад\жа, эрхилжэ шадаха ёһотой гээд тэмдэглэлтэй. Тиимэһэхэ, ородоор хэлэбэл, иимэ шанарнуудтай байха зэргэтэй –самостоятельность, инициативность, отвественность- эдэ гурбан шанарые шэнэ ойлгосонуудаар баримталан хэлэхэ болбол, компетентность гэһэн ойлгосын шанарнуудтай тааруулна. Саашань уламжалан хэлэхэ болбол, метапредметные результаты гээд гараад ерэнэ, тэрэнь «универсальные учебные действия» (УУД) гэжэ ойлгосотой тааруу. Энэ юун бэ гэхэдэ, иимэ: эхин һургуулида үхибүүн бүхэн өөрынгөө һуралсал эмхидхэхэ,  хинан шалгаха, сэгнэжэ шадаха, тиихэдэ ямаршье мэдээсэлэй удха ойлгожо абаад, өөрын болгохо, тэрээн сооһоо тус ушарай зорилгоор өөртөө шэнэ юумэ илган абаха, анализ, синтез  хэхэ, адлидхаха, илгаруулха, ойлгосонуудые бүридхэхэ, дүн гаргаха, мэдээсэлнүүдые нэгэ түхэлһөө нүгөө түхэлдэ оруулжа шадаха (моделировании хэхэ), ямаршье хүнтэй, юумэнтэй харилсажа шадаха – иимэ шадабаринуудтай болохо ёһотой. Тэрээнһээ гадна предмеднэ дүнгүүд гээд байха. Тэрэ дүнгүүд предмет бүхэнэй гол эрилдэнүүдтэй тааруу байхаһаа гадна ажалай программа соо стандартна, стандартһаа үлүүлһэн дүнгүүдые харуулха аргатай, тэдэнээ хүгжөөхын ажал яажа эмхидхэхэ гээшэбиб гэжэ бодохо болоно.

Гурбадахяар, шэнэ стандарт системно-деятельностный гэжэ үндэһэтэй. Түрүүшын системно гэжэ үгэ тухай хэлэхэ болоо һаа, тэрэ болозоонуудтай тааруулагданхай: мүнөөнэй һургуули муу, ядаруу байдалтай байха ёһогүй, һургуули бүхэн өөр өөрынгөө хүгжэлтэ ойлгохо, тэрэнээ зүбөөр, мэдэрэн эрхилхэ (осознанно управлять), мүнгэ һомолжо шадаха гээшэһээ эхилээд лэ олон ондоо болзоо зохёохотой тааруу эрилдэнүүд ороно. Хоёрдохи үгэ тухай – деятельностный – хэлэбэл, үхибүүн бүхэн олон ондоо янзын ажаябуулга (деятельность) эмхидхэжэ, дээрэ нэрлэгдэһэн дүнгүүдтэ хүрэнэ. Тиимэһээ һуралсал соо олон ондоо ажаябуулга оруулаатай байха зэргэтэй. Энэ эрилтэ  хэшээл болон хэшээлһээ гадуур ажалай адли үүргэтэй болоһые гэршэлнэ. Тиимэһээ хэшээл гээшэ һуралсал эмхидхэхэ гол түхэл бэшэ болоно, тэрэнэй орондо «учебное занятие» гэжэ ойлгосо оруулагдан, тэрээнһээ гадна «практика», « премедная линия», «самостоятельная работа»гэһэн ойлгосонууд ороно. Эдэниие хамта дээрэнь « образовательное прстранство» гэжэ нэрлээл, ами амяарнь « компоненты» гэжэ нэрлэнэ.

Дээрэ хэлэгдэһэндэ дүн гаргаха болоо һаа, иигэжэ хэлэхэдэ болоно:

1. Шэнэ стандарт хэрэглэн хүдэлжэ байһан багша бүхэн нэнтүрүүн «Буряад хэлэн» гэһэн һуралсалай номой удха шадабаринуудые бүрилдүүлхэтэй тааруулха, тэдэ шадабаринуудые бариталан түсэбөө табиха болоно.  Тиихэдээ хэды шадабари олохо болонобиб? Тэдэ шадабаринуудые тусхай зэбсэг (инструмент), хэрэгсэл бологоходо тааруу байха гү? Тэдэ шадабаринууд ямар үйлэнүүдһээ (учебные действия) бүридэхэб? Тэдэнэй алиниинь түрүүн, алиниинь удаань олгогдохоб? Эндэ нэрлэгдэһэн болон бусад асуудалнуудта харюусаха болоно.
2. «Самостоятельность»  гэһэн компетенции бүрилдүүлхэдээ, яажа, ямар хараса баримталха болонобиб гэжэ ойлгохо хэрэгтэй. «Шэнэ велосипед» зохёохо хэрэггүй, юундэб гэхэдэ, энэ хэрэг хүнжөөһэн тусхай дүй дүршэл бии. Тэрэниие Д.Б. Эльконин – В.В Давыдовай һуралсалай системэһээ абажа, өөрынгөө ажалда оруулха болоно. Энэ системэдэ «самостоятельность» гэһэн шанар хүгжөөлгэ  хадаа сэгнүүлжэ һургаха ажал дээрэ үндэһэлнэ. Багша үхибүүдтэ сэгнэлтэ гэһэн зэр зэбсэг гартань барюулжа, өөрынь ажал, нүхэдэйнь ажал сэгнүүлжэ һургана.

Яажа сэгнүүлжэ һургахаб? Һургагшын гарта тусхай зэр зэбсэг үгэхэ- тэрэ хадаа тусхай  критеринүүд болоно, буряадаар эрилтэнүүд гэхэдэ болоно. Багша бүхэн өөрынгөө һурагшадтай тэдэ критенүүдые гаргаха болоно, тиихэдэ нүгөө классай үхибүүд багшатаяа тэрэл даабари дүүргэхэдээ, тон ондоо критенүүдые, тодорхойлон хэлэбэл, ондоо талануудыень сэгнэхэдээ болохо.

3. Хаана сэгнэлтэ табюулжа һургахаб? Һуралсал тусхайгаар эмхидхэгдэхэ болоно. Шэнэ шадабаритай танилсуулаад, тэрэ шэнэ ойлгосо болон шадабари тусхай модель гү, али схемын хүсөөр харуулһанай, практическаар хэрэглэһэнэй удаа диагностическа хүдэлмэри хэгдэхэ болоно. Тэрээниие ородоор «на входе» гээд нэрлэдэг.
4. Тэрэ ажалай удаа үхибүүд өөһэдыгөө сэгнэнэ, тусхай таблица руу сэгнэлтэеэ оруулна, семафорой тусхай үнгэнүүдые хэрэглэхэдэ удхатай байха гээд тоологдоно. Һүүлэрнь тусхай нэгэ хэды занятинууд үнгэргэгдэхэ, тэндэ үхибүүдые бүлэг бүлэгөөр хубаан гү, али нэгэ нэгээрнь дуудаад хүдэлмэрилхэдэ болоно. Тэрэ үедэ ондоо һурагшатай  «внеурочная деятельность» гэһэн һалбариин занятинуудые үнгэргэхэдэ болоно. Энэ ажалай удха хадаа үхибүүд ойлгоогүй юумэеэ ойлгодог, хэжэ шадахагүй юумэеэ хэжэ шададаг болоно. Тэрээнэй удаа « на выходе» диагностическа ажал үнгэргэгдэхэ. Үхибүүд баһал өөһэдыгөө шалгана, хэр зэргэ ойлгоо гээшэбиб гэжэ элирүүлнэ. Удаань шалгалтын хүдэлмэри хэгдэхэ, эндэ багшын сэгнэхэ саг гаража ерэхэ. Тиихэдэ багшын сэгнэлтэ журнал соо оруулагдаха болоно.
5. Хэлэгдэһэндэ дүн гаргахада, иимэ: буряад хэлэ эхин шатын һургуулида үзэхэдөө, һурагшад хайшаашье тэгшэ, эрэнхылэгдэһэн шадабаринуудтай «универсальные учебные действия, саашадаа текст соо – УУД) болохо ёһотой; багша бүхэн өөрынгөө предмедэй аргаар тэдэ шадабаринуудые хүгжөөхэ уялгатай, ттимэһээ тэдэ шадабаринууд классһаа класста ямар байхаб гэжэ нэрлэхэ хэрэгтэй.

Буряад хэлээр шадабари (предметные результаты):

-багшын, нүхэдэйнгөө хһһрэһэн, уншаһан текст хадуун абаха;

- бүхэли үгөөр, зүбөөр, ойлгосотойгоор, уранаар уншаха;

- текстын нэрын удха ойлгохо, үгтэһэн нэрэнүүд сооһоо текстын удхада таараха нэрэ шэлэх;

-хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүдэй янзануудые мэдэхэ; тэдэниие аянгалха;

-мэдүүлэлнүүдые зохёохо, хүсөөхэ, сэгнэхэ, зүб бологохо;

- үгэнүүдтэ асуудал табиха;

- үгэнүүдые асуудалнуудаарнь бүлэгүүд бологохо;

- үгэ соохи абяануудые зүбөөр нэрлэхэ, аялган болон хашалган абяануудай илгарал нэрлэхэ;

- үгэ соохи түргэн болон удаан аялгануудай үүргэ ойлгохо (үгын удха ондоо болгодогыень);

-үгэ соохи йотирована үгэгүүдэй «ажал» мэдэхэ: хашалганай удаа, үгын болон үеын эхиндэ;

- дүримүүдые баримталан, үгэ соо аялган үзэгүүдые зүб бэшэжэ шадаха (аялганай тааралдал, аялганай һубарил, түргэн у-ү, удаан уу-үү, уй-үй, ы-ии, өө-ээ);

- хонгёо ба бүдэхи хашалгануудые илгаруулха,

-хатуу ба зөөлэн  хашалгануудые илгаруулха, хашалгануудай  зөөлэниие харуулха арга  мэдэхэ;

-үгэ соо бүдэхи хашалгануудайурда дайралдадаг б, г, д  хашалгануудай үгүүлбэри тухай мэдэхэ;

-абтаһан үгэ тухай ойлгосотой байха, абтаһан үгын сохилтотой аялганай үгүүлбэри болон бэшэлгэ мэдэхэ, хашалган һүүлтэй ородоор бэшэгдэдэдг абтаһан үгэнүүдэй буряад хэлэн дээрэ бэшэлгэ мэдэхэ, абтаһан үгын һүүлэй сохилтогүй аялганай бэшэлгэ мэдэхэ;

-юумэнэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: хэн? Юун? Гэжэ асуудалда харюусадаг, юумэ нэрлэдэг, нэгэнэй, олоной тогой түхэлнүүдтэй байдаг, олоной тогой түхэл тусхай залгалтануудаар харуулагдадаг, тусхайта юумэнэй нэрэнүүд, тэдэнэй янзанууд, ехэ үзэгөөр бэшэг дээрэ харуулагдаха тухай, юумэнэй нэрын асуудалнуудаар хубилха ёһо мэдэхэ;

-үйлэ үгэ тухай ойлгосотой байха хэлэлгэ соохи үүргэ, юу хэнэб? Яанб? Яажа байнаб? Гэжэ асуудалда харюусадаг, юумэнэй үйлэ нэрлэдэг, үйлэ үгэ мэдүүлэл соо хэлэгшэ болодог гэжэ мэдэхэ;

- тэмдэгэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: хэлэлгэ соохи үүргэ, ямар? Гэжэ асуудалда харюусадаг, юумэнэй шанар, тэмдэг нэрлэдэг, удхаараа юумэнэй нэрэнтэй нягта холбоотой байдаг, тэмдэгэй нэрын жэшээ дээрэ синонимууд, антонимууд гэжэ үгын удха мэдэдэг болохо;

-үгын бүридэл тухай мэдэсэтэй болохо: үгфн үндэһэн, түрэл үгэнүүд нэгэ үндэһэтэ үгэнүүдэй шэнжэ, үгын үндэһэ илгаха тухай, түрэл үгэнүүд болон нэгэ үгын түхэлнүүд гэжэ ойлгосонуудые илгаруулха;

- хэлэлгэ тухай ойлгосотой болохо: хэлэлгэ мэдүүлэлнүүдһээ бүридэдэг, мэдүүлэлнүүд хоорондоо удхын харилсаатай байдаг, хэлэлгэ аман ба бэшэгэй гэжэ илгардаг, монолог болон диалог гэжэ байдаг;

-текст, абзац тухай ойлгосотой болохо, текст хубинуудта хубаажа, түсэб табиха шадабаритай болохо, зураглаһан, домоглоһон текстнүүдэй шанарнуудые мэдэхэ;

- хэлэлгын нюусануудтай танилсаха: фразеологизмуудай, оньһон, хошоо үгэнүүдэй үүргэ ойлгохо;

- зурагаар гү, али үгтэһэн темээр багахан зураглаһан гү, али домоглоһон гү, али холимог түхэлэй текст зохёожо шадаха ёһотой, тэрэнээ бэшэгэй хэлэлгээр харуулха ёһотой;

- хоёрдохи класста буряад хэлээр олгогдохо гол шадабари- буулгажа бэшэхэ шадабари: алгоритм хамта зохёохо, тэрэнээр буулгаха, өөрынгөө ажал сэгнэхэ;

Тиихэдээ үхибүүн түрэл хэлэтэйб гэжэ мэдэрэлтэй болохо, тэрэнээ һайнаар шудалбал, хүнүүдтэй харилсахаб, хэлэһэн юумыемни хүнүүд ойлгохо, би өөрөөшье хүнүүдын һайнаар ойлгодог болохоб гэһэн мэдэрэлтэй болохо.

3-4 классууд. Үхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд ( личностные результаты)

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ;

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые дэмжэһэнээ тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха;

-өөрынгөө хэлэ уран, баян тодо, сэбэр болгохоёо оролдохо;

- тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байһанаа, өөрынгөө хандаса харуулха;

-уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ, өөрөө зохёон бэшэхэ;

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа бэшэжэ (эссе жанрын түхэлөөр) харуулха;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

-өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ, зорилгогыень табиха;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа  хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

-өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсүүлхэ тиин өөрынгөө ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо.

-өөрынгөө, ондоо хүнүүдэй, классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо;

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

-текстээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза (виды информации) ойлгоъхо: юун тухай хэлэгдэнэб, удхань ямар бэ, идейнь ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй текстнүүд(текст, таблица,схемэ, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

-үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ;

- анализ синтез хэхэ;

- шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо;

-бодомжолго.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД)

-хэлэлгын зорилгоһоо дулдыдуулан өөрынгөөһанал бодол аман ба бэшэгэц хэлэн дээрэ харуулха;

- хэлэхэ, харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, хэрэгтэй сагта монолог гү, али диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

-хүнүүдэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ;

-асуудалнуудые табиха.

4 класс

- олоной тогой түхэл абадаггүй юумэнэй нэрэнүүд тухай;

- зохилдохо гурбан арга, юумэнэй нэрын падежнүүдэй түхэлнүүдэй бэшэгдэхэ тухай;

-олоной тогой түхэлтэй үгэнүүдэй зохилдохо тухай;

-юумэнэй нэрын падежнүүдэй түхэлнүүдэй мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай;

-түлөөнэй нэрэ тухай ойлгосотой байха: удха, ганса ба олоной нюурай түлөөнэй нэрэнүүд, түлөөнэй нэрын зохилдол;

-үйлэ үгэнүүдэй залгалтануудай зүб бэшэлгэ тухай;

- үйлэ үгэнүүдэй нюур харуулха тухай, нюурай частицанууд тухай;

-частицануудай үүргэ тухай,буруушааһан частицануудай үйлэ үгэтэй бэшэгдэхэ тухай;-бусад частицануудай үйлэ үгэтэй бэшэгдэхэ тухай, тэдэ частицануудай үүргэ;

- тэмдэгэй нэрын жэшээ үгын сэхэ ба шэлжэһэн удха тухай харуулха;

- тоогой нэрэ ба тэрэнэй удха: хэды?хэдыдэхи? гэжэ асуудалнууд, тоолоһон, дугаарлаһан тоогой нэрэнүүдэй янзанууд, тогой нэрын һуури, тогой нэрын үүргэ;

-наречи тухай ойлгостой байхап: удха, хаана? хэзээ? хайшаа? хэдыдэ? яажа? ямараар? хэр зэргэ? гэжэ асуудалнууд, мэдүүлэл соохи үүргэ, наречинүүдэй илгарал (сагай, байрын, зэргын);

-мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд тухай;

- союзүүдай үүргэ тухай, нэгэ түрэл гэшүүдэй бэшэлгэ тухай;

- текстын гол удха болон темэ хоёрой холбоон;

- хэлэлгын стильнүүд тухай: уран зохёолой, яряанай, һуралсалай номой, сонин газетын;

- изложени бэшэжэ шадаха ёһотой.

Дүрбэдэхи класс                       (102час)

Хэлэлгын хубинууд. Юумэнэй нэрэ. Юумэнэй нэрын грамматическа удха, тэрэнэй тоогой, падежэй түхэлнүүдэй удханууд. Юумэнэй нэрын мэдүүлэлнүүд сохи үүргэ. Юумэнэй нэрын тоо. Тоогой залгалтануудые пратическаар үгэнүүдтэ нэмэхэ упражненинууд. Олоной тоогой залгалтануудые абадаггүй юумэнэй нэрэ. Юумэнэй нэрын зохилдол. Падежэй нэрэнүүд, тэдэнэй удха, асуудалнуудынь. Юумэнэй нэрын зохилдолой таблицанууд. Олоной тоодо байһан юумэнэй нэрэнүүдэй зохилдол.

Үйлэ үгэ. Үйлэ үгын грамматическа удха (үйлэ), тэрээниие саг болон нюураар харуулалга. Үйлэ үгын саг(үйлын хэлэндэжэ байһан сагта хабаатайе харуулга): ммүнөө, үнгэрһэн, ерээдүй. Залгалтануудыень бэшэхэ дүрим (аялганай һубарил). Үйлэ үгэнүүдэй нюурай залгалтануудые абалга. Үйлэ үгын нюурай залгалтануудай юумэнэйнэрэһээ дулдыдаһан байһаниинь. Үйлэ үгын нюурай  удха: үйлын хөөрэлдөөнэй хабаадагшадта хандалга(хэлэжэ байһанда, шагнагшадань гү, али ондоо хүндэ). Энэ харилсаае залгалтануудаар харуулга. Үйлэ үгын һүүлдэ һан, даа, юм, ха, -гүй, -дүй частицануудые бэшэлгэ. Тэдэнэй удха.

Тэмдэгэй нэрэ. Тэмдэгэй нэрын юрэнхы грамматическа удха. Тэмдэгэй нэрын юумэнэй нэрэтэй холбоотой байһаниинь (юумэнэй шанар харуулга). Мэдүүлэл соо тэмдэгэй нэрэнүүдэй үүргэ.

Тоогой нэрэ. Тоогой нэрэнүүдэй юрэнхы грамматическа удха (тоо). Тоогой нэрэ тухай ойлгосо. Тоолоһон тоогой нэрэнүүд (юрын ба бүридэмэл). Дугаарлаһан тогой нэрэнүүд. Тоогой нэрэнүүдые хэлэлгэ соогоо хэрэглэлгэ.

Түлөөнэй нэрэ. Түлөөнэй нэрын хэлэлгэ сохи үүргэ, граммтическа удха, нюурай түлөөнэй нэрэнүүд, тэдэнэй тоо харуулалга

Наречи. Наречиин лексическэ удха, асуудалнууд, мэдүүлэл соохи үүргэ наречинүүдэй илгарал (сагай, байрын, зэргын).

Мэдүүлэл. Мэдүүлэл – хэлэлгын гол зүйл. Мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй удхын болон грамматическа холбоон. Мэдүүлэлэй шухала ба юрын гэшүүд. Мэдүүлэл сооһоо холбуулалнуудые шэлэлгэ, үгэнүүдэй холбоо асуудалнуудаар харуулга. Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд. Нэгэ түрэл гэшүүдэй хоорондохи запятой, союзууд.

Хэлэлгэ хүгжөөлгэ. Текстын темэ элирүүлгэ, гол һанал бодолыень харуулга. Текст дүүрэһэн удхатай хубинуудта хубаалга, тэдэ хубинуудые нэрлэлгэ. Багшатаяа сугтаа гү, али өөрөө табиһан түсэбөөрөө (тобшо гү, али дэлгэрэнгы) изложени бэшэлгэ.

Зурагаар гү, али мультфильмын нэгэ кадраар домоглоһон түхэлтэй сочинени бэшэлгэ. Үгтэһэн темээр зураглал болон бодомжолгын элементнүүдтэй рассказ зохёолго. Бодомжолго-сочиненинуудые бэшэлгэ (тон эли баталамжануудые үгэжэ, дүнгүүдые гаргажа һураха). Хэлэлгын стилиин талаһаа янзанууд (яряанай, номой, уран һайханай). Яряанай стиль. Монолог болон диалог. Хөөрэлдөөнэй үедэ хандалга хэрэглэлгэ. Хандалгын янзанууд. Хөөрэлдөө бэшэлгэ.  

Хэрэгэй саарһануудые бүтээлгэ. Ханын соносхол бэшэлгэ.

Номой стиль, тэдэнэй гол онсо. Һуралсалай номууд соохи текст- номой стилиин жэшээ. Словарьнуудай текст.

Уран һайханай стиль. Уран зохёолой текстнүүдэй образность тухай. Уран зохёолнууд соо синоним болон антонимуудай үүргэ. Зэргэсүүлгэнүүдэй үүргэ. Үгын шэлжэмэл удха, шэлжэмэл удхатай үгэнүүдые уран зохёолой текстнүүд соо хэрэглэлгэ. Уран зохёол соо оньһон, хошоо үгэнүүдэй, таабаринуудай үүргэ.

Олон ондоо текстнүүд соо хэлэлгын хубинуудые хэрэглэлгэ. Текстнүүдые уран гоёор уншалга.

                                  Эхин һургуулида үзэһэнөө дабталга

Үгэ. Үгын лексическэ удха. Үгын олон удха. Синонимууд, антонимууд. Үзэг болон абяанууд. Буряад графикын дүримүүдые баримталжа, зөөлэн ба хату абяануудые бэшэлгэ. Үгэнүүдые зүб бэшэхэ дүримүүд: аялганай тааралдал, нугарал, һубарил. Эдэ дүримүүдые баримталан, аялгануудые анхан һуурида болон залгалтада бэшэлгэ. Абтаһан үгэнүүдые бэшэлгэ. Буряадшалжа бэшэгдэдэг абтаһан үгэнүүдэй һүүлдэ тодо бэшэ аялга бэшэлгэ. Частицануудые бэшэлгэ.

Үгэ-шэнэ үгэ, үгын бии бололго болон бүридэл. Үгэ-хэлэлгын хуби. Хэлэлгын хубинуудай грамматическа шэнжэ болон мэдүүлэл соохи үүргэ.

Мэдүүлэл ба холбуулал. Хүнэй харилсаанда, хэлэлгэ соо мэдүүлэлэй үүргэ. Хэлэһэн зорилгоороо мэдүүлэлнүүдэй илгаа. Шангадхаһан мэдүүлэлнүүд. Мэдүүлэлэй шухала ба юрын гэшүүд. Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд. Нэгэ түрэл гэшүүдтэ табигдаха сэглэлтын тэмдэгүүд. Томьёнууд-дэлгэрэнгы холбулалнууд. Холбуулал, тэрэнэй үүргэ.

Текст. Холбоотой текстын шанарнууд. Текстын янзанууд. Хэлэлгын стильнууд. Монолог болон диалог.

Сэбэр бэшэлгэ. Үгэнүүдые сэбэрээр бэшэхэ шадабари нарижуулга. Хүшэр бэшэлгэтэй үзэгүүдэй бүлэгүүдые бэшэлгэ. Хойно хойноһоонь нэмэн, олон болгон үенүүдые болон үгэнүүдые  ручкая  дэбтэрһээ таһалангүй  удаадахи үзэгүүдэй ниилэлгэнүүдые бэшэлгэ: ми, мии, ни, нии, су, сү, суу, шуу, шуу, шүү, шу, шү, шуй, шүй, ну, нү, нуу, нүү, нуй, нүй, дя, дяа, хэблэл, зүбшэхэ, хубяар, г.м. Үхибүүдэй графическа алдуунууд дээрээ хүдэлмэри.

Дүримөөр шалгагдахагүй үгэнүүд. Аляаһан, амбаар, базаар, баллуур, баржыха, бишыхан, гулабхаа, гүрөөһэн, гүбээ, дальбараа, долеобор, жалжагы, жиихэ, жараахай, зомгоол, замбуулин, игаабари, лимбэ, мангир, мүнөөдэр, нариихан, ниислэл, нягта, найрамдал, онгосо, ооһор, омоли, пүсхэгэр, сухаари, сагаалган, тармуур, таабай, түрүүлэгшэ, улаалзай, үбгэжөөл, үндэгэн, үнгэрсэ, хандагай, хюмһан, һаалишан, һархяаг, шиидам, шиираг, эрбээхэй, элжэгэн, ээрсэг, ээзгэй, юрөөл, юртэмсэ, ямаан.

4-дэхи классай һурагшадта буряад хэлэ заалгын зорилгонууд гэхэдэ иимэ:

1. Хоёрдохи болон гурбадахи классуудта үзэһэнөө дабтаха, ойлгосонуудай нэмэри ба тусхай шанарнуудые олгуулха;
2. «Абяан», «үгэ», «хэлэлгын хуби», «мэдүүлэл», «текст» гэһэн ойлгосонуудтай болгохо;
3. Үгэ тухай ойлгосо удхын хэрэглэлэй талаар онсонуудые элирүүлхэ ажалтай тааруу байха;
4. Юумэнэй нэрэ тухай дүүрэн ойлгосотой болгохо, тиихэдэ үйлэ үгэ, тэмдэгэй нэрэ, дахуул үгэ тухай ойлгосо үргэдхэхэ, тогой нэрэ, түлөөнэй нэрэ (үгэнүүд), наречи гэһэн «шэнэ» хэлэлгын хубинуудтай танилсуулха, частицануудай үүргэ тухай ойлгуулха;
5. Мэдүүлэл – хэлэлгын шухала зүйл гэжэ ойлгуулха, мэдүүлэлэй гэшүүдые илгаруулжа, тэдэниие тодорхойлуулжа һургаха, болгохо шадабаринууд олгогдохоор хараалаатай;
6. Текст үзэхэдөө, тэрэнэй байгуулга, гол удха элирүүлхэ, текстын стилииень элирүүлхэ ажал эмхидхэхэ;
7. Өөрынь ажал сэгнүүлжэ һургаха, ондо ондоо янзын сэгнэлтын аргануудые хэрэглүүлжэ һургаха ажал үргэлжэлүүлхэ;
8. Шалгалтын хүдэлмэри хэлэлгэ хүгжөөлгын шэглэлтэйгээр үнгэргэхэ, үхибүүд изложени бэшэжэ һураха аргатай;
9. Өөрынь ажал түсэблүүлжэ, бэелүүлжэ, ажалайнь дүн хамгаалуулжа һургаха;
10. Түрэл арадайнь, тиихэдэ ондоошье арадуудай сёл болбосоролтой танилсуулга үнгэргэхэ;
11. Буряад хэлэнэй аргаар һурагшадые харилсуулжа, зэргэсүүлжэ, сасуулжа, бүлэглүүлжэ, хубаарилуулжа, бодомжолуулжа, түсэбдүүджэ, анализ болон синтез хүүлэжэ, сэгнүүлжэ һургаха;
12. Түрэл хэлэндэнь тусхай хандаса хүмүүжүүлхэ;

4-дэхи класста буряад хэлэ үзэлгэ хадаа урдахи классуудтай тон адляар бэе бэеэ уламжалан тааруулһан үндэһэнүүдтэй гэхэдэ зүб байха.

Календарно-тематический план

 Буряад хэлэн 4 класс

Оснащение учебного процесса:

1. Электронный учебник бурятского языка
2. Буряад хэлэнэй сахим hураха бэшэг

Технические средства обучения

1.Персональный компьютер,

2.Мультимедийная установка

3.Экран

4.Магнитная доска

Список литературы:

hуралсалай:

1. Р. С. Дылыкова, Т. Б. Базаргуруева, Д. Б. Дугарова, Буряад хэлэн 4 класс, Улаан-Yдэ: «Бэлиг», 2016

Методическа:

1.  Буряад хэлэн, уншалга, хэлэлгэ хγгжөөлгэ. Буряад hургуулиин программанууд, 1-4 классууд. Улаан-Yдэ: «Бэлиг», 2004