Конспекты уроков по родной литературе
план-конспект урока

Мэлын дунда hургуули

7-хи класс, буряад литература

Темэ: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн уран зохёолдо,

 хγнэй ба арад зоной ажабайдалда

(Ц. Номтоев «Шагжын хула», В. Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ», Б. Ябжанов «Хэрмэшэ»)

Багша:Хандуева С.Н

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн уран зохёолдо, хγнэй ба арад зоной ажабайдалда

Зорилго: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үеын зохёолнуудтай танилсалгаяа үргэжэлүүлгэ, дайнда хабаадаhан уран зохёолшод, Советскэ Союзай Геройнууд, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн  тухай ойлгосо үргэдхэлгэ.

Практическа: Текст дээрэ хγдэлмэри, удхыень ойлгуулха, хөөрэлдөө γнгэргэхэ, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн, Советскэ Союзай Геройнууд тухай хөөрэлдэхэ.

hургалгын: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үеын зохёолнуудаар дүн гаргаха, үзэhэнөө  бэхижүүлхэ, дабтан онсодхохо, тобшолол хэжэ шадаха дадал hайжаруулха;

Хγгжөөлгын: ухаан бодолыень хγдэлгэхэ, мэдэсыень γргэдхэхэ, аман хэлэлгэ хγгжөөхэ; үхибүүдые Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай мэдэсэеэ гүнзэгырүүлэн шудалха hонирхол татаха, хүгжөөхэ, hурагшадай бэеэ даажа хүдэлхэ, оршуулха шадабариие хүгжөөлгэ, hанамжаяа хэлэхэ, бодомжолхо шадабарияа хүгжөөлгэ, бүлэгөөр хүдэлхэ дадалыень бэхижүүлхэ;

Хγмγγжγγлгын: Эхэ орондоо дуратай байхыень (патриотизм) хγмγγжγγлхэ, бэе бэедэнь hайн хандаса хγмγγжγγлхэ, арадайнгаа, гγрэнэйнгөө тγγхэдэ гамтайгаар хандалга хүмүүжүүлхэ, ондоо арадуудтай хани барисаа  бэхижγγлхэ; хамтын ажалай дүршэл олгуулха, үхибүүдэй хоорондохи нүхэсэлэй, бэе бэедээ туhаламжын мэдэрэл, хүмүүжэл үргэдхэхэ.

Хэшээлэй маяг: hурагшадай мэдэсэ, шадабари ба дадал шалгалга.

Хэрэгсэлнүүд:  зурагууд, видео, презентаци, фотозурагууд, ноутбук, телевизор.

Хэшээлэй тγсэб:

I. Эмхидхэлэй үе.

II. Гол хуби.

Гэрэй даабари шалгалта.

1. Уран зураашад. Зурагуудые хамгаалга.
2. Советскэ Союзай Геройнууд тухай хөөрөөн.  
3. Оюун бэлигэй наадан.

III. Хэшээлэй дүн.  

IV. Гэрэй даабари.

Хэшээлэй ябаса

I.Эмхидхэлэй үе

1. «Священная война» гэhэн дуунай аялга доро hурагшад класстаа ороно.        

2. Мэндэшэлгэ.

2. hурагшадай мэдэсэ hэргээлгэ, hуралсалай  ситуаци бии бололго (создание учебной ситуации).

Урид абаhан мэдэсыень онсодхолго, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай мэдээ hэргээлгэ. Видео харана.

Багша: - Үхибγγд, энэ видео харахадатнай, дуу шагнахадатнай, сэдьхэлэйтнай байдал ямар гээшэб? - Энэ  дуу танина гγт? Энэ дуун доро манай арад зон булта нэгэ нюдарган боложо, фашист Германиие бута сохиhон байна. Энэ дуун танда hайшаагдаа гγ?

Багша: Хэн хэлэхэб, мγнөөдэрэйнгөө хэшээлдэ юун тухай хөөрэлдэхэбди?

- «Дайн» гэhэн γгэ таанарта ямар бодол тγрγγлнэб?

- Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн хэды ондо эхилээб?

- Совет гγрэн ямар гγрэнтэй дайлалдааб? Совет гγрэндэ хэн туhалааб?

3. Хэшээлэй зорилго табилга. (hурагшад өөhэдөө гаргаха ёhотой)

Данай шэрγγн жэлнγγдтэ

Дайралдаhан эдиршγγл

Хабын зонhоо гээгдэнгγй

Хамаг ажал даагаал даа.

 гэhэн эпиграфээр буряад литературынгаа  ээлжээтэ хэшээл эхилэе.

Хэшээлэймнай зорилго хэн хэлээд γгэхэб?

Мүнөөдэрэй хэшээлдээ бидэ  Эсэгэ ороноо хамгалгын Агууехэ дайнда зорюулагдаhан уран зохёолнуудаар дүн гаргажа, үзэhэнөө  бэхижүүлэн,  тобшолол хэхэбди, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай  мэдэсэеэ үргэдхэхэбди.  Манай уншаhан Б.Н. Ябжановай «Хэрмэшэ», В. Тулаевай «Эсэгэеэ хγлеэлгэ», Ц. Номтоевой «Шагжын хула» зохёолнуудай удхаар наада γнгэргэхэбди.  Булта дэбтэрээ нээгээд, хэшээлэйнгээ сэдэб бэшэгты: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн уран зохёолдо, хγнэй ба арад зоной ажабайдалда.

Хэшээлэй эпиграф:

         Данай шэрγγн жэлнγγдтэ

Дайралдаhан эдиршγγл

Хабын зонhоо гээгдэнгγй

Хамаг ажал даагаал даа.

II.Гол хуби

Танай анхаралда  Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай презентаци, анхаралтайгаар харагты.

Дайн!  Энээхэн  богони γгэ соо хэды ехэ зоболон багтанаб?

Июниин 22-то манай гүрэндэ фашист Германи дайгаар гүрэндэмнэй добтолжо, дайн эхилээ! Энэ ехэ аймшагтай дайн манай гγрэнэй арад зондо ехэ зоболон, гашуудал асарhан байна. Эсэгэ ороноо хамгаалхаяа  бγхы арад зон баатарлиг ябадал  гаргажа, фашистнуудые сохихо  гэжэ бγхы арга шадалаа гаргаhан юм.

Иимэ ехэ хγндэ хγшэр ушар байдалай тохёолдоод байхада,
бγхы совет хγнγγд бултадаа, хγгшэн залуу илгаагγй — тылдэшье, дайндашье ами наһаяа хайрлангγй ажаллаха, дайлалдаха ёһотой болоһон байгаа. Энээнһээ гадна уран зохёолшод сооһоо Цокто Номтоев,
Жамсо Тумунов, Данри Хилтухин, Константин Брянский, Бато
Базарон, Жамьян Балданжабон, Иннокентий Ким, Алексей
Уланов, Африкан Бальбуров, Дольён Мадасон, Арсалан Жамбалон, Александр Хамгашалов, Даширабдан Батожабай г. м. уран зохёолшод сэрэгэй албанда мордожо, Совет Армиингаа зэргэдэ буу зэбсэг барин жагсалсаа һэн.

Мүнөө жэл манай гүрэн, арад зон майн 9-дэ Илалтын 70 жэлэй ойн баяр тэмдэглэхэ гэжэ булта мэдэнэбди. Дайн хγн бγхэнэй гэр бγлэ дайраhан байна, манай гγрэндэ дайнда хабаагγй хγн γгы. Таанадайшье γбгэн абанар, хγгшэн эжынэр Илалтада өөрынгөө нγлөө оруулhан байна гээшэ.  

Зай, Гэрэй даабари шалгая: таанад Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаhан тγрэлхид тухайгаа хөөрэхэ аргатайт.

- Зай, мүнөө зурагуудаа харуулагты даа.

Хоёр бγлэг болоод хубаарагты.

- Танда Совет гγрэнэй Геройнууд тухай ород хэлэн дээрэ статья γгтэнэ, анхаралтайгаар уншаад, хөөрэжэ γгэгты.  

I-хи тур

«НЮДЭНЭЙ ШЭМЭГ»

Эдэ зурагууд ямар уран зохёолдо таарууб? Уран зохёолшын, зохёолой нэрэ бэшэгты. hурагшад презентаци харана.

1. Ц. Номтоев «Шагжын хула»
2. В. Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ»
3. Б. Ябжанов «Хэрмэшэ»
4. Ц. Номтоев «Шагжын хула»
5. В. Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ»

II-хи тур

 «ХУРСА ХЭЛЭН - БЭЛИГ»

Асуудалда дγγрэн харюу γгэхэ шадал.

I-хи даабари:

1-хи асуудал: Юундэ Ц.Номтоев эмниг моришо Шагжа болон Шагжын хула зураглахадаа, эрхим эрын дγрэ, hайн мориной эрхим шанар шэнжэ хэрэглээб?

Моригγй нютаг гэжэ

Буряад орондо байдаггγйл.

Мориной нэрэ дурдаагγй дуун

Манай арадта байдаггγйл.

Буряад арад эртэ урда сагhаа хойшо морин эрдэни гэжэ хγндэлжэ, хайрлажа ябадаг байгаа.

2-хи асуудал: Үхибγγдэй хубсаhа хунар, шэг шарай, Мархаасхын ажабайдал хараад, мγнөө γеын γхибγγдэй өөрынгөө байдалтай зэргэсγγлэгты.

- Дайнай γеын γхибγγдэй абари зан тухай юун гэжэ ойлгобот?

- Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн Мархаасхын хуби заяанда ямар нγлөө γзγγлээб?

II-хи даабари: «Таанад –манда, бидэ – таанадта»

Бγлэг бγхэн бэе бэедээ асуудалнуудые бэлдэнэ. Ямар бγлэг тγргэн дγγрэн харюу γгэнэб, тэдэ диилэнэ.

III-хи тур

«ТҮРГЭН БОДОЛ - ШЭМЭГ»

Блиц-турнир (тγргэн харюу γгэхэ)

1-хи даабари: Уншаhан зохёолнуудайнгаа геройнуудай нэрэнγγдые нэрлэгты.

В.Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ», Ц.Номтоев «Шагжын хула», Б.Ябжанов «Хэрмэшэ».

2-хи даабари: Эдэ хээhэгγγд ямар зохёолhоо абтанхайб?

А) Мойһотоһоо гаража ошоһон элһэтэй харгы хотиржо бэтиржэ байгаад хүбүүдэй урда һунана. Энэ харгыгаар ошобол, ехэ харгыда түргэн хүрэдэг юм гэжэ эжынгээ эндэхи нютагай бэшэ нэгэ эхэнэртэ хэлэжэ байһыень ………  һайн һанана. Тиимэһээ тэрэ удангүй ехэ харгыда хүрэхэбди гэжэ бараглана. Хүбүүд урагшаа тон һэргэгээр хаража ябана. Харгыгаар ябажа байтарнай, хүнүүд уулзабал, эды заахан үхибүүд хаана ошохоёо ябанаб гэжэ гэдэргэмнай бусаахадаа болохо гэжэ тэдэнэр айнад.

Б) Үүр сайжа, абяа шэмээгүй уужам дайдые гэрэлтүүлнэ. Эндэ тэндэ утаанай ууяха харагдана. Хэншүү хёрбоһоной үнэр гутана. Холошогһоо харахада, орбо сорбо юумэн олон аад, юуншье хүдэлнэгүй. Эсэһэн сусаһан юумэн бүхэ нойроор унтажа байһан шэнгеэр харагдана. Ойрошогһоо харахада, эндэ бүтэн үлэһэн юумэн дайралданагүй. Булта һамна бута сохигдонхой. Мододшье дальба хуха сохигдоо. Газаршье бүтэн бэшэ, хэды нүхэ һүбэтэй болошоо гээшэб. Үсэгэлдэр эндэ дайнай тулалдаан түлэг дундаа боложо, газар тэнгэри хоёр ниилэжэ, элдэб буугай һомонууд агаараар хииганалдаа, томо, жэжэ үхэр буунуудай һүрэхэ абяатайгаар лужаганаа һэн. Эндэхи газарай үрэжэлтэй хүрьһэн дээрэ дайсанай аюулта һомонууд тэһэржэ, улаан бурмаар сасаран улаабхилна.

В) Юун болооб? Ямар ушарһаа урма дураа хухараа гээшэб?

……. мүшхөөгүй мүрнүүд, гүйгөөгүй зүргэнүүд үгы бэлэй. Тэрэ залуушье һаа, яһала ябаа, яһала юумэ үзөө. Тэрэнэй дабаһан аюулта, хүндэ замые гаталжа гараха нохой сэлеэн соонь үгы гэмээр. Ой тайга coo бүһэдэ хүрэмэ саһа махажа ябаад хэрмэ, булгадуудташье хусаа, бодон гахайшье борьбодоо, шархатаһан баабгайдашье аһаа, тархи эрьемэ хабсагай дээгүүршье дамжажа, тэхэ, ямаадые намнаа даа. Зүгөөр …. мүнөө гансаараа юу хэхэб даа?.. Агнахын тула нүхэр, хоёр хүлтэй хүн хэрэгтэй ха юм.

Г) Дайнай дүүрэһэн жэлэй хабарай наратай сэлмэг тэрэ үглөө Мойһото тосхоной үйлсэдэ хүн зон үсөөн, тойроод хон-жэн байба. Урдань энэ үедэ мойһотынхид хабарайнгаа тарилгын хүдэлмэридэ орожо, адууһа малаа зуһаландань гаргахаяа түхеэржэ, түлэг дундаа хүүежэ байдаг бэлэй. Теэд мүнөө эрдэни шэнги эрхим хүбүүдээ фронтдо эльгээжэ, хүшэр хүндэ ажалда, захагүй ехэ һанаа үнөөндэ, уйдхар гашуудалда дарагдаһан тосхонойхидой байдал ондоо болоһон байба.

Д) Хатуу яһатай морин байгаа байна даа. Эсэхэ гээшые мэдэхэгүй шүрбэһэлиг унаа байгаа. Баруун урда хүлынь үни удаан car coo дохолон ябаа. Бүхы бэеыень эльбэжэ, бажуужа үзэбэ. - Зүүн даладаа ехэ үбшэнтэй, барихада үбшөөрхэнэ. Халуунтай. Ямаршье олон һорьбо гээшэб? Олон аюул гаталһан амитан байна даа. Хабдартай, шархын хорон зүрхэндэнь орошоо. hүүлынь ханажа, голойнь муу шуһа гаргаа һаа, хоолдо орожо болохо гэжэ һананаб.

Харюу: А – В. Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ», Б – Ц.Номтоев «Шагжын хула», В – Б. Ябжанов «Хэрмэшэ», Г – В. Тулаев «Эсэгэеэ хγлеэлгэ», Д – Ц. Номтоев «Шагжын хула».

IV-хи тур

«УХААГАА ТҮРГЭН ГҮЙЛГЭЕ»

Кроссворд таалга

Хажуу тээшээ:

1. ……  гурбан нүхэд сооһоо  нүгөөдэ хоёртоо орходоо наһаараа аха байһандаа гү, али заяанай тиимэ хатуу зоригтой байһандаа гү, өөрһөөнь томонууд үхибүүдтэ шуһа гаратараа сохюулжашье байхадаа, нюдэнһөө дуһалшье уһа гаргадаггүй hэн. (Мархаасха)

2.Эжэл гурбан нγхэдые хэн абарааб? (Ольбоон)

3.Эсэгэнь Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнhаа Совет гγрэнэй Герой нэрэ зэргэтэй бусаа. (Тулаев)

4.Хэнэй эсэгэ дайнhаа хγлгγй бусааб? (Согтын)

5. Ринчγγнэй гэрhээ хармаагаараа дγγрэн юу асаржа таряаб? (орооhо)

Дээрэhээ доошоо:

1. Хэрмэшэ эзэдтээ юу асаржа γгөөб? (шандага)

2.Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан, Сталинград шадарай агууехэ тулалдаанда байлдагша, Буряадай арадай уран зохёолшо, Социалис Ажалай Герой, РСФСР-эй габьяата багша, СССР-эй, Россиин Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн. (Ц. Номтоев)

3. Шагжын хулые хэн таняаб? (Санжа γбгэн)

4. Шагжын хулын сэрэгтэ абтаhан акт, тахынь хухархай, хухараад эдэгэhэн яhануудынь, бэедээ асарhан hомоно бутардаhан, hγγл, дэлhэниинь хаана байнаб? (музей соо)
5. . . ………… гэртээ нэгэтэшье садатараа эдеэлдэггүй. Долгор эхэнь юун ехэ ажал хэжэ, энэ үлэн хооһон сагта ямар хоол олохо гээшэб. ……… эхэдээ ехэ дуратай, үгэ дууламгай хүбүүн юм.  (Володя)

V-хи тур

«Шэхэнэй хужар»

Хγгжэм шагнаад, дуунайнь нэрэ  бэшэхэ.

1. Журавли
2. День победы
3. Катюша
4. Прощание славянки
5. Священная война

III. Хэшээлэй дүн

- Хэшээлэй эпиграф дээрэ хγдэлэлгэ.

Хэшээлэйнгээ эпиграф уншаад, удхыень тайлбарилагты.

Бидэ жаргалтай гээшэбди. Сэнхир хγхэ тэнгэри доро амгалан тайбан сэнгэжэ байнабди гэхэдэ алдуу болохогγй.  Юундэ?

- Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай юу мэдэхэ болобот?

Эдэ гурбан зохёолнуудые хараад γзэхэдэ, ямар тобшолол хэхээр бэ?

Энэ дайнда ганса хγнэй ами наhаар бэшэ, γшөө амитадай хγсөөр илажа гараабди гэхэдэ зγб гγ? Амитадшье өөрынгөө нγлөө γзγγлhэн байна гээшэ.

- Хγн бγхэн дайн тухай өөрынгөө hанамжаяа хэлэгты.

- Сэгнэлтэ табилга.

IV. Гэрэй даабари

Ветерануудтай гγ, али дайнай γедэ γхибγγн байhан нютагайнгаа хγнγγдтэй уулзажа, интервью абагты.  

Буряад Республикын эрдэм hуралсалай засагай зургаан

“Захааминай аймаг” гэhэн муниципальна байгууламжын захиргаан

«Мэлын дунда hургуули» гэhэн муниципальна гΥрэнэй тэдхэмжэдэ байhан юрэнхы hуралсалай эмхи зургаан

Темэ: В.С.Халхуевай «Жаабдай» 

Багша: Хандуева Светлана Намжилдоржиевна

2017 он

Хэшээлэй зорилго:

 1. В.Халхуевай намтартай ба «Жаабдай»  зохеолтойнь танилсуулан, литературна ба арадай онтохонуудай илгаае элирүүлхэ, үйлэдэгшэ нюурнуудай дүрэнүүдые элирүүлхэ, зохёолой сюжедэй байгуулга дээрэ хүдэлмэри;

2. Уран гоёор уншалгын, уран зохеолой анализ хэхэ дадал хүгжөөхэ;

3. Хүнүүдэй хоорондохи харилсаан, хани нүхэсэл тухай мэдэсэнүүдые гүнзэгырүүлхэ, муу hанаан, хара сэдьхэлhээ hэргылхэ.

Хэрэгсэлнүүд: В.С.Халхуевай намтараар компьютерна презентаци, «Жаабдай» онтохоной текст, В.С.Халхуевай номууд.  

Хэшээлэй ябаса.

1. Эмхидхэлэй үе.
2. Гэрэй даабари шалгалга, үзэhэнөө дабталга

Литературна ба арадай онтохонуудай илгаа гэhэн таблица бүридхэхэ. жэшээнүүдые hанаха.

3. Гол хуби

А) В.С. Халхуевай намтар тухай компьютерна презентации, В.Халхуевай номуудые хэрэглэн багшын хөөрөөн..

Б) «Жаабдай»онтохоной анализ.

• Словарна ажал.

•  Онтохо уншалга. Ролеор уншалга..
• Табигдаhан асуудалнуудаар хөөрэлдөөн
• . Асуудалнууд ба даабаринууд:

• Яагаад Аляа-Бата дайсанаа илажа шадааб?
• Гансаараа Аляа-Бата дайсанаа даража шадаха байгаагү? Хэн туhалааб?
• Жаабдай гэжэ хэн бэ? Танай hанахада автор юундэ онтохон соогоо иимэ дүрэ оруулааб?
• Υгытэй зониие хашаhан, дайлаhан хүнүүдые нэрлэгты. Тэдээндэ характеристикэ үгэгты.
• Автор геройнуудтаа яажа ханданаб? Танай hанамжа юундээрэ үндэhэлнэб гэжэ хэлэжэ үгэгты..
• Онтохонсоохи уран аргануудыенэрлэгты?

4. Бэхижүүлгэ.

• Сюжедэй бүридэмэлнүүдэй hубарил элирүүлхэ.

- Хэн бэрхээр ажаллааб гэжэ hананабта? Альгаа ташая.

- Энэ хэшээлдэ шэнэ юу мэдэхэ болообта?

- Энэ хэшээлдэ ямар юумэ hайхашаагдааб?

- Урдатнай элдэб смайлигүүд байна, мүнөө үхибүүд нэгэ смайлик өөртөө шэлэжэ абаад, бидэндэ харуулагты.

5. Гэрэй даабари.

1. Онтохо зохёохо.
2. Проект «В.Халхуевай “Жаабдай” гэһэн онтохоной геройнууд” (зурагуудай альбом)

Темэ:Морин-Эрдэни

        Багша:Хандуева Светлана Намжилдоржиевна

2018он

Зорилго:

1. «Арадаймнай баялиг-табан эрдэни» гэhэн темэеэ дабтаха,табан хушуу малай дээжэ болохо морин-эрдэниие гγнзэгыгөөр шудалха;

2. Һурагшадай аман хэлэлгэ хγгжөөхэ,баян хэлэтэй,сээжэ hонортой,хурса мэдэрэлтэй болгохо;

3. Арад зонойнгоо еhо заншал мандуулха,γндэhэн буряад хэлэеэ шудалха,ажалда дуратай болохо γхибγγдые хγмγγжγγлхэ.

Хэшээлэй тγхэл:эрдэм мэдэсэеэ хэрэглэлгын хэшээл

Хэшээлэй янза:мультимедийнэ хэшээл.

Онол арга:практическа,шалгалтын,харуулалгын.

Хэрэгсэлнγγд: комьютер,мультимедиа проектор,зурагууд,суглуулбаринууд,презентаци

Хэшээлэй шатанууд:

1.Эмхидхэлэй γе.

2. Гэрэй даабари шалгалга.

а)Дабталга.

б)Сээжэ хөөрөөн

3. Хэшээлэй темэ болон зорилгонуудтай танилсалга.

4. Шэнэ темэ.

5. Бэхижγγлгэ.

6.Гэрэй даабари.

1. Эмхидхэлэй γе.

Багша:Сайн байна,γхибγγд.

-Зай ,hуугты даа,хэшээлдээ бэлэн болоо гγт?

2.Гэрэй даабари шалгалга

-Минии дуратай мал гэhэн найруулга зохеохо.

-Табан хушуу мал зураха.

-Оньhон γгэнγγдые,таабаринуудые,юрөөлнγγдые суглуулха

1-дэхи бγлэг- γхэр

2-дохи бγлэг- тэмээн

3-дахи бγлэг- ямаан

4-дэхи бγлэг- хонин

5-дахи бγлэг- морин

Б:Зай,γхибγγд!Гэрэйнгээ даабари ехэ hайнаар дγγргэhэн байнат.

5хушуу малые юундэ арадаймнай баялиг гэнэбибди?

(Манай буряад зон 5хушуу малаа γдхэжэ,тэрэнэйнгээ ашаг шэмээр ажабайдалайнгаа эрилтэнγγдые хангажа,ядамаргγй hуудаг байгаа.Тиимэhээл мал харалгые манай арад юунhээшье γлγγгээр сэгнэжэ,малаа hайнаар тэжээхые оролдодог байгаа.

-Харин мγнөө γе сагта 5хушуу мал хэрэгтэй гγ,юугээрээ хэрэгтэйб,таанадай гэртэхин тэжээнэ гγ?

-Yхэр мал баряа hаа,өөhэдынгөө hγтэй,мяхатай,нооhотой байха hэмди,магазинhаа худалдажа абахагγй,мореор ажал хэхэдэ,бензин соляркада мγнгэ гарахагγй.

-Мγнөө би танда нэгэ таабари хэлэхэдэм таанад тааха еhотойт.

-Энэ таабари манай хэшээлэймнай темэтэй холбоотой.

Һанааниинь hайхан уулын оройдо,

Бэень бэрхын гурбан бэлшэртэ.(Морин-Эрдэни)

-Мγнөөдэрэймнай хэшээлэй темэ болохо

3.Хэшээлэй темэ болон зорилгонуудтай танилсалга.

-Зγб,Морин-Эрдэни тухай

-Ямар зорилгонуудые  энэ хэшээлдээ табихабибди?

-Таанар юу хэхэбта энэ хэшээлдээ. (Урда хэшээлдээ гараhан «Арадаймнай баялиг-табан хушуу мал» гэhэн темэеэ дабтаад,5хушуу малай дээжэ болохо морин-эрдэнитэй гγнзэгыгөөр танилсахабди)

Б:Табан хушуу мал гэжэ ямар мал хэлэдэг бэ?(адуун,γхэр,тэмээн,хонин,ямаан)

4.Шэнэ темэ

Жэшээлхэдэ,элдэб γγлтэрэй морид байдаг.Дэлхэй дээрэ 250 янзын бии гэжэ тоологдодог:англи,араб,монгол,брабансон,першерон,шайра,камаргу,мустанг,Пржевальскиин мори,квотерхорс,пони г.м .(Слайд-моридой зурагууд)

Буряад γγлтэрэй морин бэеэрээ набтаршаг,γндэрынь 130см дээшэ байдаггγй.Энэ морин ехэ тэсэмгэй,Сибириин хатуу шэрγγн байгаалида даданхай юм.Энэ γγлтэрэй морин шанга хγйтэнhөө айдаггγй,хγлөөрөө саhан дороhоо хатаhан ногоо малтажа эдидэг(Слайд харуулха)

Манай арад мориео юундэ «морин-эрдэни» гэжэ нэрлэдэг байгааб? Юун гээшэб эрдэни гэжэ γгэ.

Эрдэни-γнэтэй сэнтэй зγйл,дараhан баялиг(драгоценность,сокровище).

-Морин хадаа малша арадаймнай эгээл ехэ туhалагшань байгаа. Морин эрдэниин хγсэ шадал хэрэглэжэ,ажалаа хэдэг,аян замда ябадаг,дайсанай добтолон ороо hаа,ами бэеэ,гэр бγлөө,ажабайдалаа хамгаалдаг байгаа.

(Слайд оньhон γгэнγγдтэй)

Эгээл тиимэhээ манай арад гээшэ хγлэг мориео магтан.дуу,шγлэг,зохеол зохеодог,γльгэр тγγхэ тγγрээдэг,оньhон γгэ,γреэлнγγдые хэлэдэг байгаа.Жэшээнь: Хγн болохо багаhаа,хγлэг болохо унаганhаа.Энэ γгэнγγдэй удхые тайлбарилаад γзэе.

Урдань буряад зон γхибγγгээ 3-4наhатайhаань эхилжэ,номгон мориной нюрган дээрэ табижа hургадаг байгаа.

Гарынь ганзагада,хγлынь дγрөөдэ хγргэхэ.

Хγнэй хγбγγе хγсэ оруулдаг-hургаал,

Хγлэгэй унагые шадал оруулдаг-тэжээл гэhэн оньhон γгэнγγд бии.

Эдэ оньhон γгэнγγд удхаараа нягта холбоотой,таанар удхыень тайлбарилаад туршыт даа.

(Бага наhандаа ойлгоhон юумэн огто мартагдадаггγй.Зааханhаа хойшо ажалда hураагγй hаа, томо болоод hурахагγй,багадаал ном уншаагγй hаа ехэ болоод уншахагγй.

Һураhанюумэн hураар татахагγй гэжэ хошоо γгэ тон зγб.Зγб hургаалтай хγниие гутааха гээшэ бэрхэ,харин бага наhанhаа hургаалгγй хγниие зγб харгыда оруулхань бэрхэ байдаг.Тиимэhээ таанар яаха еhотойбтэ? Эдэ сэсэн оньhон γгэнγγдые хараадаа абажа,мγнөөнэй орео сагта мγнөөнhөө hайн юумэндэ hураха гэжэ оролдохо еhотой болонот.

Эндэhээ γндэhэлжэ,манай арад эмниг мориео hайнаар,нэгэшье муу зангγйгөөр hургажа,найдамтай унаа болгодог.Сашадаа мориео адаглан хаража,хатарша гγ, али жороо,гγйгөөшэ,ашаа жγдхөөшэ,агнуурида ябадаг,аянда ябадаг мори болгодог.

Һайн моритой хγн hанаhан хэрэгээ бγтээдэг,ядаhанда туhалдаг,тэмсэлдэ иладаг,урилдаанда оройлдог.

Тиимэhээл агта морин хγнэй нγхэр гэдэг.

Һайн  мориндо эзэн олон,

hайн хγндэ нγхэр олон гэжэ хэлсэдэг

Мориной илгаа ба абари зан:

Мориной γнгэ зγhэ:

5.Бэхижγγлгэ.Мγнөө гараhан мориной зγhэнγγдэй илгаа, абари занhаа дулдыдаhан илгаануудые,оньhон γгэнγγдые хэрэглэжэ,5-5 мэдγγлэлнγγдые зохеохо.

Мориной γнгэ зγhэтэй слайдануудые багша харуулна,γхибγγд таана,нэрлэнэ.Мори урилдаан,мориной соло тухай хөөрэлдэхэ.Нэгэ hурагша мориной соло дуулана.

Ямар олон дуунууд бии гээшэб?Бултадаа багшатаяа «Хγрин хээр» дуу дуулана.

- Хэн бэрхээр ажаллааб гэжэ hананабта? Альгаа ташая.

- Энэ хэшээлдэ шэнэ юу мэдэхэ болообта?

- Энэ хэшээлдэ ямар юумэ hайхашаагдааб?

- Урдатнай элдэб смайлигүүд байна, мүнөө үхибүүд нэгэ смайлик өөртөө шэлэжэ абаад, бидэндэ харуулагты.

6.Гэрэй даабари .Хγлэг минии морин гэhэн темэдэ найруулга бэшэхэ.

-  Хэшээл дүүрээ. Баяртай!!!

Темэ:Ц.Н.Номтоева «Хилээмэн»

Зорилго: 1. Хилээмэн гээшэ нангин юумэ гэжэ, хилээмэнэй аргагүй ехэ хүдэлмэриин хүсөөр бии болодогые һурагшадта ойлгуулжа, таряашадай ажалые сэгнэжэ, манай эгээл шухала эдеэ хоолой зүйлые хүндэлжэ, гамнажа, сэгнэжэ һургаха хэрэгтэй.

2. Аман ба бэшэмэл хэлэ хүгжөөхэ.Өөһэдөө бодожо үзэхэ дадал, шухала юумые шэлэн олохо, юумэ анхаржа һураха, тобшолол гаргаха, номтой ажаллаха дадалнуудые олгохо.

Хэрэгсэлнүүд: Ц.Номтоевой портрет, компьютер, зурагууд,номой выставкэ

Хилээмэн – баатарай хүсэн шадалынь юм!

Хилээмэн – арадай амин голынь юм!     (Ц.Галсанов)

Хэшээлэй ябаса:

1.Эмхидхэлэй γе:

Сайн байна!мγнөө γдэрэй һара, үдэрөө, темэеэ бэшэлгэ.

2.Хэшээлэй темэ болон зорилгонуудтай танилсалга.

Эпиграф уншалга.Эпиграфай удха элирүүлгэ (Хэшээлэй гол удхань энэ үгэнүүд соо үгтөөтэй)

3. Шэнэ темэ - Номоор ажаллалга.

-- Мүнөөдэр бидэ «Хилээмэн »гэһэн рассказай 1-дэхи бүлэгэй удхаар хөөрэлдөө хэхэбди. Автор тухай юу мэдэнэт? Ямар зохеолнуудыень уншаһан байнат? ( «Майн нэгэн», «Огород», «Ашата үбгэн» г.м.)

Багшын үгэ: Ц.Н.Номтоев, манай буряадай мэдээжэ, бэлигтэй уран зохеолшо, Социалис Ажалай Герой 1910 ондо Хэжэнгын аймагай Хөөрхэ нютагта түрэһэн байгаа. Заахан байхадань, эхэ эсэгэнь наһа баража, Гармаев Номто гэжэ хүн Цогтые үргэжэ абаад, тэжээһэн юм. Арбан дурбэтэй байхадаа, һургуулида ороо. Долоон жэлэй һургуули дүүргээд, багшын техникумдэ һуража, багшаар хүдэлжэ захалаа. Бүхы наһандаа, наһанайнгаа амаралтада гаратараа багшалһан байна.

«Хилээмэн »гэһэн рассказай 1-дэхи бүлэгэй удхаар хөөрэлдөө хэхэбди. Гэртээ уншаад ерэхэ даабаритай байгаат. Ямар ойлгогдоогүй үгэнүүд дайралдааб?

Словарна хүдэлмэри: түбхинэнхэй – һайн ажаһууна

Хүнтэрүүлжэрхеод – уруунь харуулха

Бодолдо абтаха – һанаата болохо (обеспокоиться)

Хуугайлха – эдеэшэхэ (поспеть)

Бухиндажа – хүсэеэ багтаажа ядаха (сил девать некуда)

Үлзытэ үбгэн Жалсарай хоерой хилээмэндэ хандалгань адли гээшэ гү? Юундэ?

--- Энэ асуудалда харюусаха манай хэшээлэй гол зорилго.

--Хилээмэн гээшэ ямар үгэб? Иимэ үгэнүүдтэй буряад хэлэнэй хэшээлдэ танилсаа һэмди. (абтаһан) Ямар үгэһөөб? (Ород – хлеб)Үшөө абтаһан үгэнүүд дайралдаа гү? (Хилээмэндэ хабаатай абтаһан үгэнүүд олон: халааша, шэниисэ, ешмээн г.м.)

-- Юундэ хилээмэндэ хабаатай абтаһан үгэнүүд олон гээшэб? ( Ород арад буряад зоной дунда таряан ажалай хүгжэн һалбарха хэрэгтэ ехэ нүлөө үзүүлһэн байгаа. Урдандаа буряад зон мал ажал эрхилдэг байгаа (табан хушуута мал)

--Мүнөө уншаһан бүлэгөө дүтэрхыгөөр, энэ үгэнүүдые оруулаад хөөрэхэ.

4.Зохеолой анализ: Асуудалнууд:

Юундэ Үлзытэ үбгэн аша хүбүүндээ дураа гутааб? (хилээмэ хаяна, сэгнэнэгүй)

Жалсарай хүбүүн юундэ хилээмэ сэгнэнэгүйб, хайша хэрэг ханданаб?

(1. Эжы абань ажалладаг, һайн байдалтай гэр бүлэтэй.

2.Шэнэ сагта түрэжэ, эдихэ юймээр дуталданагүй

3. Городой хүбүүн, хүдөөгэй ажалтай танилсаагүй дээрэһээ, хилээмэнэй яажа бии болодогые оройдоошье мэдэнэгүй

4 Эхэ эсэгэнь хилээмэ гамнахыень һургаагүй. Өөһэдөө хилээмэеэ хаяна)

70-80-онуудаар, нээрээшье, хилээмэ ехэ үнэгүй байгаа, 1түхэригөөр 5 бүүлхэ хилээмэ абажа болохо байгаа.

ЮундэҮлзытэ үбгэн хилээмэ хүндэлнэб?  ( Үбгэжөөл эдихэ юумэнэй хомор сагта, хубисхалай болон дайнай жэлнүүдтэ ажаһууһан байгаа)

-- Энээн тухайгаа Үлзытэ үбгэн юун гэжэ хөөрэнэб, ном сооһоо оложо уншая.

--- Үлзытэ үбгэн нилээн гэдэһээ үлдэһэн, хүсөөг хилээмэнэй түлөө тэмсэһэн хүн байна. Дайнай хүндэ хүшэр жэлнүүдтэ хилээмээр, ондоошье эдеэ хоолоор дуталдажа,үлэн хооһон ябаһан хүнүүд хэды олон байгааб? Хэды олон, мянгаад хүнүүд үлэсхэлэн байдалда орожо үхэһэн байгаа гээшэб?

-- Мүнөө би таанадта «Түүхын учебник» сооһоо дайнай үеын жэлнүүд тухай уншажа үгэһүүб. (Ленинград хотын хүреэлгэ харуулһан слайднууд)

--- Дайнай үедэ Ленинград хото 900 гаран үдэр немецүүдтэ хүреэлэгдэнхэй байгаа. Тэндэ аргагүй олон үхибүүд,үбгэд, хүгшэд болон бусадшье хоолойгоо тэжээхэ аргагүй дээрэһээ наһа бараа. Дайнай үедэ гэдэһээ үлдэһэн хүнүүд мэхиинээр(мякина) бариһан хилээмэ,үбһэ ногоо, миисгэйн, хулганаанай, борбилоогой, зумбараагай мяха эдижэ амидардаг байгаа.

Тэрэ хүшэр хүндэ сагта хооһон нойтон хүнүүдтэ хилээмэнэй бишыханшье хэлтэрхэй (крошка) ямаршье ондоо зөөриһөө үнэтэйгөөр үзэгдэдэг байгаа. Багаханшье хүсөөг хилээмэ эдеэд,хүнүүд наһаяа богонихонооршье һаа, ута болгодог һэн.

5.Тобшолол :, асуудалда харюусаха. Үлзытэ үбгэн Жалсарай хоерой хилээмэндэ хандалгань адли гээшэ гү? Юундэ?

Таанар,хүдөөгэй үхибүүд, шэнэхэн, сагаахан хилээмэ манай эжынэрэй барижа, стол дээрэ табихын урда ямар олон хүн, хүлһэеэ адхан ажаллана гээшэб гэжэ 2-дохи бүлэг уншангаа харюусаад ерэгты. Энэмнай гэрэй даабари болохо.

-- «Хилээмэн »гэһэн рассказай 1-дэхи бүлэг уншаад, ямар һургаал өөһэдтөө абахабта?

-- Хилээмэн тухай Үлзытэ үбгэн юун гэжэ хэлээб? Дэлхэй дээрэ үшөө нангин юун бииб? (Эхэ, Эхэ орон)

--Таанар хилээмэндэ ямараар хандадагбта?

-- Хэшээлэйнгээ эпиграфта бусая (уншаха)

-- Юун гэжэ ойлгонот? (Хилээмэ эдижэ хүбүүднай баатар хүсэеэ хүсэлнэ, бата бэхи, шадалтай, хүсэтэй болоно. Хүн нэгэшье дахин хилээмэгүй эдеэлжэ шадахагүй гэжэ Үлзытэ үбгэнэй хэлэһэндэл, хилээмэн – арадай амин голынь (жизнь)гээшэ. Ород арадай оньһон үгэ хэн һананаб? «Хлеб – всему голова!»

6.Хэшээлэй дүн гаргалга.

Хэшээлэй дүн иимэ ажалаар гаргахабди. Хилээмэ тухай багахан рассказ бэшэхэбди. Рассказ бэшэхэдээ, гурбан янзаар бэшэхэдэ болохо. Ямараар бэшэхэеэ өөһэдөө шэлэн абахат. 4-5 мэдүүлэлһээ бүридэһэн байха.

1.Точконуудай орондо Үгэнүүдые табиха

2.Үгэнүүдые мэдүүлэл болгон бэшэхэ

3. Өөрөө бэшэхэ

(Сэгнэлтын тэмдэгүүд ондо ондоо байха)

Даабари шалгалга, өөһэдтөө сэгнэлтэ табилга

7.Гэрэй даабари: Рассказ уншаха,таряан ажалай гол зэр зэмсэгүүдые бэшээд ерэхэ.

 Хэшээл дүүрээ. Баяртай!!!

Буряад Республикын эрдэм hуралсалай засагай зургаан

“Захааминай аймаг” гэhэн муниципальна байгууламжын захиргаан

«Мэлын дунда hургуули» гэhэн муниципальна гΥрэнэй тэдхэмжэдэ байhан юрэнхы hуралсалай эмхи зургаан

Темэ: Уран зохеолшын

Цырен-Базар Бадмаевай намтар тухай

Багша: Хандуева Светлана Намжилдоржиевна

2017 он

Хэшээлэй зорилго:

hургалгын: Цырен-Базар Бадмаевай
зохеолнуудтайн ба дуунуудтайнь танилсуулха.

Хүгжөөлгын: hурагшадай аман хэлэлгэ хүгжөөхэ, ухаан бодолыень гүйлгүүлхэ, хадуун абалга hайжаруулха.

Хүмүүжүүлгын: бэе бэеынгээ харюу шагнаха, сэгнэхэ, өөртөө сэгнэлтэ үгэхэ шадабаринуудыень үргэдхэхэ, буряад хэлэндээ hoнирхол татаха.

Хэшээлэй ябаса:

1.Эмхидхэлэй үе.

Багша:

Түрэлхи хэлэеэ мэдэнэгүй гэжэТүбһэн хүн намай зэмэлээ хадааСэдьхэл зүрхэндэм эритээр хүрэжэ,
Сэнгүй муухайгаар доромжолхо даа.
Буряад хэлэн- Байгал далай,
Бурьялма эршэтэй аршан бэлэй.
Ами наһанайм сэнтэй гэлэй,
Алтан дэлхэйдэ мандатугай!
Хүндэтэ айлшад, һурагшад! Мэлын дунда һургуулиин 5- хи классай hурагшад Цырен-Базар Бадмаевай шүлэгуудые, дуунуудые танай анхаралда харуулхань.
Цырен- Базар Бадмаев Агын Буряадай округой Сагаан-Шулуутай нютагhаа гарбалтай.Буряад ба ород хэлэн дээрэ 30-аад гаран номууды ба дуунуудые бэшэhэн.
1 Чтец: «ТУРЭЛ ХОТО»
Саарhан дэрэ нэрэтэй болоhон баярнай,
Саhан дээрэ муртэй болоhон соломнай –
Найман зугэй буряад угтани холбоhон
Найжа нангин турэл хотом хонгорхондэ, Сэлэнгын уулзуур дээрэ мандаhан
ндэр нэрэтэ уужам сарюн Улаан – Удэ
Урдаа хараха hулдэ заяамни hалбаран,
Улам хугжэн, урма зориггой жарган удэ!
Тубхинэн байна ород ахынгаа аша туhаарТуб хотомни, Буряад гурэнэйм тоонто юм.
Туби дэлхэйдэ өөрын дуутай, намтартайТYгэс арадайм бэетэ хубуунэй hулдэ юмМосква бэшэш, Париж бэшэш, БээжэншМонгол угтанай социалис замай гэршэшТуухэдэ хэзээ тумэн жаргалан угалзаТухэл шарайдаш hолонго мэтэ ялалзаг!
Олон уеын hубарин, унгэрэн ошоходо,
Октябриин дулэндэл, улаан нарандал,
Гэсэртэл, Байгал далайдал, муноо, углоо, ходоБуряад нэрэшни мунхэн байхал юртэмсэдэ.
2.Чтец:Улаан- Удэ тухай дуун- вокальная группа.
Улаан –Yдэ тухай дуунХолынгоо харгыдаХододоо шамтайгааб,
Угтыш даа намайгаа, Улаан—Удэ.
Арадтаа хүндэтэй
Алдарта хүбүүдтэйш,
Алтарма һайханш даа,
Улаан –Yдэ.
Сэлэнгэ мүрэнэйнгөө
Сэнгэлиг эрьедэУужамаар амилнаб,
Улаан- Удэ.
Байдалдаа баяртай Бурьялыш хэтэдээ,
Буряадайм түб хото,
Улаан- Удэ.
2.Шэнэ темэ

Багша:-Yхибγγд,танайда гэрэй амитад бии гγ? Цырен- Базара Бадмаевай олон шγлэгγγдынь гэрэй амитад тухай.

Багша: «Хурьганай толгой юундэ зохолноб?»
Хэн мэдэнэб?
Багша:Зγб,эбэрынь ургана ха юм.

1 чтец:  « Хурьгаадай»
Yбшэлөөл гээшэ ха хурьгаадай,
Yглөөнһөө эхилээд хотон сооТэлниг хорейогой хаяадааТолгойгоо ганхуулаад хэбтэшоо-Хурьгаадай,- гэбэлби тэрээндэ,-
Хаанашни үбдэнэб, хэлыш даа?
Абяагүй тэрэмни байтараа,
Аалихан һүлэмхеэр маарахадааДосоонь үбдөө гү, толгойнь хари?
Бүри мэдэхын аргагүй, халаглалтай:
Ветврачай ажал хүдэлмэри
Бэрхэтэйхэн лэ байгаа ёһотой
2 чтец: «Хотошо»
Танигдаагүй хүнэй ерэхэдэ,
Таамаг хэды һаб-һаб гээд,
Хашаран һөөргөө нойрмоголон,
Хотошо дуурадаг эбһээлээд…
Хотоей хараха уялгаяаХойрог һалаар дүүргэдэг.
Ёһо тэдыдэл хааяа ёохон хусаад болишодог.
Хотошо, хэды нохойшье һаа,
Харин бюрократ лэ байна даа.
Багша:Юун тухай шγлэг бэ?  Ямар абари зантай амитан бэ?Хэн нохойдо дуратайб?
3чтец: «Тугал».
4 чтец: «Хүгжэм»
5 чтец: « Эбэрээ ургаhан эшэгээдэй.»
3. Сценка «ХОНИН  МӨӨРЭДЭГ ГY, МААРАДАГ ГY?»

Худөөдэмнай айлшаар hаяшагхан Коля ерээ Улаан-Удэhөө
Хундэлжэ садхаагаад, аргааханХугшөөдэйнь hураа тэрээнhээ:
- Хонин яадаг бэ? – Хашхардаг.
-Хулэг ядаг бэ? - Мөөрэдэг
- Хуригшэ унеэн? - Бабанадаг.
- Тэмээн яадаг бэ? - Маарадаг.
- Тэхэ яадаг бэ? - Хар-хур гэдэг.
- Газаахи тахяа? - Инсагаалдаг.
Хугшэн эжынь гайхахадаа,
Хубуунhээ иигэжэ hурабал даа:
- Toho яадаг бэ? - Эдидэг даа!
- Тараг, hу? - Уудаг даа!
- Тарган мяха? - Баридаг даа!
Эдихэ ууха, гурэхын талаар,
Энээндэ «Таба» табихаар лэ.
Харин мал мэдэхын талаар,
Хара xoohoop ябуулхаар лэ.
Багша:Зарим γхибγγд амтатайгаар эдеэлээд,ажал хэхэ дурагγй байдаг.Тиимэ гγ?Эжыдээ туhалхаа hананагγй.Таанад эжыдээ туhалдаг?

Амарха забhар

- Бүгэдэ барандаа hууриhаа бодожо бэеынгээ шалаа гаргая даа.  Минии хойноһоо дабтагты…

1. «Баабгалдай»

2. «Арба хүрэтэр тоолое».
Нэгэн, хоёр- тугалнууд,
Гурба, дүрбэ-хүлзэлдөө,
Таба, зургаа- мүргэлдөө,
Долоо, найма- эбэрнүүдээ,
Юһэ, арба-хухалжархео.
4. Сценка « Согсорид ба хэмэл одон»
Гуйна эжынь Согсоридоо:
- Бодоо унтаряа hэжэрэл даа.
Харюусана тэрэнь унтариhаа:
- Халта хэбтэд гэhүүлби даа …
Хубуундээ эжынь сухалдан,
Хэлээд hаланагуй зорюута.
Урдаhаань Согсорид гонгиноно:
- Унтаhуулби даа нэгэл минута …
Харин «минутань» удаарба.
Хубуунэй унтаряа hэжэртэр,
Хэмэл одомнай дэлхэйеХоёр дахин тойробо .

 Багша: Шγлэгын уншаад хγнэй дутуу дундынь,залхуу,тэнэгынь элирγγлээд,хадуужа абанабди.

5.сценка «Мэхэ гохын мэргэн ном»
6.Таабари.

-Цырен-Базар Бадмаев хадаа  пьесэ , кукольно театрта, сценари, документальна кино ,рассказуудhаа гадна таабари бэшэhэн.Таабаринуудые таажа туршыт .

 Багша: Тэнгэри, газар, байгалиин узэгдэл тухай.
Саhан дээрэ Шаазан аяга (hара)
Хулгуй аад ябадаг,
Нюдэгуй аад, уйладаг ( уулэн, бороо).
Тоб-тоб тобшонууд,
Тоборюу мунгэн тобшонууд
Толгой дээрэм унаба (мүндэр)
Хулгүй аад, гуйдэг Хүрзэгуй аад, малтадаг. (уhан)

7.Дуун«Сэсэгтэ нугада».

Багша:Бэе бэедээ альгаа ташая.

- Энэ хэшээлдэ шэнэ юу мэдэхэ болообта?

- Энэ хэшээлдэ ямар юумэ hайхашаагдааб?

 Бултандатнай hайниие хүргэнэб!!! Хэшээл дүүрээ. Баяртай!!!

Буряад Республикын эрдэм hуралсалай засагай зургаан

“Захааминай аймаг” гэhэн муниципальна байгууламжын захиргаан

«Мэлын дунда hургуули» гэhэн муниципальна гΥрэнэй тэдхэмжэдэ байhан юрэнхы hуралсалай эмхи зургаан

Темэ: «Эрхэтэнби»

Багша: Хандуева С.Н

2017он

Зорилго: 1.Шэнэ үгэнγγдые, ойлгосонуудые хадуужа абаха;

                2.Юумэнэй нэрэнγγдэй зохилдол бэхижγγлхэ;

                3.Эрхэтэн гээшэ ямар хγн бэ? Конституци гэжэ юун бэ?  

Хэрэгсэлнүүд: зурагууд (РФ ба БР гүрэнэй тусхай тэмдэгүүд – туг,

                        герб), домино – карточканууд, тэмдэг – тугууд.

Хэшээлэй тγхэл: хэлэ хγгжөөлгын   хэшээл.

Эпиграф: Хүнэйл зэргэ Хүн ургаг лэ –

                 Хүшэр сагта дааруулангүй  һэшхэлээ!

                 Намда наһа  үршөөһэн

                 Нангин гуламта – Эхэ оромни!

                                                                Ц.- Д.Дондогой.

Хэшээлэй ябаса:

1.Эмхидхэлэй үе.

   - Сайн байна. һуугты. Хундэтэ γхибγγд, таанадые Конституции баталан абтагдаһан γдэрөөр амаршалнаб, бултандатнай амжалта хγсэнэб.

2.Хэшээлэй темэ болон зорилгонуудтай танилсалга.

Хэлэ хγгжөөлгын хэшээл «Эрхэтэнби» гэһэн темээр γнгэргэеэ. Зорилго иимэ…     эпиграф хэлэгдэнэ…

    -- үнэхөөрөөшье, һэшхэлтэй хγнһээ, турэһэн, гараһан  нютагһаа унэтэй сэнтэй  юумэн үгы бэшэ гү! 

3.Шэнэ темэ.

     Багахан викторина үнгэргэе. Зүб харюугай түлөө  туг абахат   (очко).

      (Түрүүн гараа  үргэгшэ харюусана.)

а ) Таанадай ажаһуудаг нютаг ямар бэ?                     Мэлэ

б ) Мэлэ ямар гүрэнэй нютаг бэ?                          Буряад Респ.

в ) Буряад орон ямар гүрэндэ хабаатайб?                 Россин Ф.

г ) Конституци гэжэ юун бэ?                                      үндэһэн хули

д ) РФ Конституци хэзээ абтагдааб?                      1993, дек.12

е ) Буряад Р. Конституци хэзээ абтагдааб?            1994,фев.22

ё ) Зураг хараад таагты: тусхай тэмдэгүүд  ямар гүрэнэйб?

- Хэн олон туг абааб, тэрэ диилэжэ гараба.

3..Шэнэ темэ.

1. словарна ажал.

- эндэ  үгтэһэн схемэ – словарь харая…Юун тухай, юун гэһэн схемэ бэ? Анхаралтайгаар харагты… схемэ задалаад үзэе…Минии оршуулагша  (һурагшые нэрлэхэ) бололдаа.  

Приложени 1:

гүрэн

 (Государство)

(гурэн бухэндэ өөрын )

       Конституци        (Конституция)

       (үндэһэн хуули)   (основной закон)

     (тэрээн   соонь хγн  бγхэнэй ба арадай)

эрхэ              сүлөө             уялга

                (право)               (свобода)        (обязательство)

    ажанууха                                 оорынгоо шадалаар         Эхэ ороноо              

   нураха                                          ажаллаха;                       хамгаалха;  

   ажаллаха                                      нунгаха                         налог тулэхэ;

   амарха                                           шутэхэ г.м.                    байгаали

   бэеынгээ элуурые хамгаалха                                           хамгаалха;

   гэр байратай байха г.м.                                                   гурэнэй баялиг

                                                                                                гамнаха г.м.  

эрхэтэн

а ) Нэгэ гүрэнэй газарта түрэһэн, али тэндэ ажаһуудаг хүн эрхэтэн

   болоно.

б ) Түрэл нютагтаа дуратай,орон нютагайнгаа түлөө оролдожо

   ажалладаг,баялигынь үргэжэ,омогорхожо ябадаг хүн эрхэтэн болоно.

в ) Словарна үгэнүүдые уншаха, хадуужа, бэшэжэ абаха.

hэшхэл – совесть

Нангин гуламта – священный очаг, дом

Наhа  уршоонэн – даровавший жизнь

Хуулита эрхэнууд – законные права

Заршам, гурим – порядок, обычай

Зарлиг – указ

Ниитын эмхи – общественная организация

Уласхоорондын – международный

Журам – дисциплина

Эб найрамдал – мир

Омогорхохо – гордиться

Тусхай тэмдэг – символ

Хангаха - гарантировать

Хилэ ,хизаар – край

Хаба + хусэн  (шадал) – сила, мощь

Хабаадалга – участие

Хабаадагша – участник

Засаг – власть, правительство

Мандаха – подниматься, возвышаться; распространяться; процветать;

Бугэдэ арадай сонин – всенародная газета

Зургаан – учреждение

Захиралта – приказ, распоряжение

Уялга – долг, обязанность

4.Бэхижүүлгэ.

-«Эхэ орон» гэжэ үгэдэ синонимуудые һанаха.

                (Эсэгэ орон, Эхэ нютаг, түрэһэн нютаг, тоонто нютаг)

-үгтэһэн мэдүүлэлнүүдые оршуулха:

     Арба найман наһа хүрэһэн республикын эрхэтэд һунгалтада хабаадалсаха

     болодог. өөрын дураар бодомжолхо, һанамжаяа хэлэхэ эрхэ хүн бүхэндэ

     хангагдадаг. 

  5. Хэшээлэй дүн гаргалга. 

1).Хэшээлдээ ямар һонин юумэ ойлгообта?

2. Эрхэтэн ямар байха ёһотойб?

                                 -- Эхэ орондоо дуратай.

                                 -- Эхэ ороноо хамгаалха.

                                -- эрдэм шудалха

                                 -- ажал ябуулха

                                 -- Эхэ оронороо омогорхохо.    

3)  һурагшын эрхэ ба уялга бии гү? Нэрлэгты.

4)  Эрхэтэн гээшэ ехэл удхатай үгэ; таанад бэлигтэй эрхэтэд болохо гэжэ

      найдагдана. (Эпиграф дабтан хэлэгдэнэ).

5. Хэшээлэй сэгнэлтэнүүд (тугуудай тоогоор)

6.Гэрэй даабари үгэлгэ:  шэнэ үгэнүүдээр найруулга бэшээд ерэхэ .  

    - һайн даа! Баяртай!

Приложени 2: Словарь

hэшхэл – совесть

Нангин гуламта – священный очаг, дом

Наhа  уршоонэн – даровавший жизнь

Хуулита эрхэнууд – законные права

Заршам, гурим – порядок, обычай

Зарлиг – указ

Ниитын эмхи – общественная организация

Уласхоорондын – международный

Журам – дисциплина

Эб найрамдал – мир

Омогорхохо – гордиться

Тусхай тэмдэг – символ

Хангаха - гарантировать

Хилэ ,хизаар – край

Хаба + хусэн  (шадал) – сила, мощь

Хабаадалга – участие

Хабаадагша – участник

Засаг – власть, правительство

Мандаха – подниматься, возвышаться; распространяться; процветать;

Бугэдэ арадай сонин – всенародная газета

Зургаан – учреждение

Захиралта – приказ, распоряжение

Уялга – долг, обязанность

Символ – тусхай тэмдэг