Премия

Төрки халыкларының борынгы әдәбиятында барлыкка килеп,  19 -20 нче гасырлар чигендә активлашып алганнан соң күләгәгә кергән(Р.Хәйбрахманов) әдәби сәяхәтнәма жанры үсешенә.....

 Татар әдәбиятында күпсанлы юлъязмалар, сәяхәтнамә жанрына караган әсәрләр хакында сөйләгәндә, нигездә, төрле максатлар белән (хаҗ кылу, дипломатия һәм сәүдә эшләре белән, турист буларак дөнья күрү һ. б.) чит илләргә, ерак кыйтгаларга ясалган сәфәрләр турындагы язмалар күз алдында тотыла.

 Бу жанр турында фәнни әдәбиятта төрлечәрәк билгеләмәләр яши. Әдәбият белеме сүзлегендә, мәсәлән: «Сәяхәтнамә — сәфәр кылучы, сәяхәт итүче кешенең укучыга таныш булмаган җирләр, илләр, халыклар турында белешмәләр бирүе, язмалар, көндәлек (журнал), очерк, мемуар формасында төрле вакыйга-хәлләрне хикәяләве» (2, 169) Татар энциклопедиясендә исә аның әдәби жанр булуына басым ясала: «Сәяхәтнамә (сәфәр турында китап, әсәр) әдәби жанр. Сәяхәттә күргәннәрне тасвирлаган көндәлекләр, әдәби язмалар һәм сәяхәткә бәйле мемуар характердагы әсәрләр» (5, 557). Ике чыганакта да жанр өчен хас уртак сыйфатны күрәбез — ул сәфәр, сәяхәт нәтиҗәсендә авторның үзе күргән вакыйга-хәлләрне тасвирлап язган әсәре.
Татар әдәбиятында күпсанлы юлъязмалар, сәяхәтнамә жанрына караган әсәрләр хакында сөйләгәндә, нигездә, төрле максатлар белән (хаҗ кылу, дипломатия һәм сәүдә эшләре белән, турист буларак дөнья күрү һ. б.) чит илләргә, ерак кыйтгаларга ясалган сәфәрләр турындагы язмалар күз алдында тотыла. Әмма Г.Тукай, чит илләргә чыкмаса да, сәфәрдә булган. Махсус әдәбиятта нәрсә ул сәфәр, дигән сорауга мондый җавап табарга мөмкин: «Сәфәр хөкеменә коры җирдә ... җәяүләп, [атта яки машинада] ... 90 км, диңгездә 60 мильлек ераклыкка китү керә... Нинди максат белән һәм күпме вакыт эчендә үтсә дә, өеннән чыгып, шундый ераклыкны үткән кеше мосафир... була. Юлга чыгып авылының яки шәһәренең соңгы өйләрен узган кеше, сәфәри-юлчы, ягъни сәях, үзен мосафир дип исәпли ала» (1, 133).
Сәяхәтнамә жанрын билгели торган төп критерий булып әсәрнең түбәндәгечә төзелеше (структурасы) тора: автор билгеле бер максат белән яшәгән җирен калдырып юлга чыга (пространство күчеше). Юлда күргән хәлләрне сурәтли. Тиешле урынга барып җиткәч, күргәннәрен, кичерешләрен тасвирлый, сәяхәт вакытында очрашкан кешеләр белән әңгәмәләре, аларның әһәмияте турында хөкем йөртә һәм, алдан билгеләнгән максат, гамәлләрне үтәп, туган җиренә әйләнеп кайта. Менә шушы конкрет, билгеле бер вакыт аралыгындагы сәяхәтче бәян иткән күренешләр һ. б. сәяхәтнамәнең, юлъязма әдәбиятның нигезендә ята һәм ул төп билгеләү критерие булып тора.

Жанр үзенчәлекләре ягыннан караганда, сәяхәтнамәләрнең синкретик характерда булуы ачык күренә. Аның әлеге сыйфаты хакында Н.Г.Чернышевский: "Сәяхәтнамә үзендә тарих, статистика, фән элементларын берләштерә... Ул аерым шәхеснең чит кешеләр белән очрашуы нәтиҗәсендә туган уй-фикерләрен, хисләрен һәм маҗараларын иң җиңел формада үтә кызык һәм мавыктыргыч итеп тасвирлый ала. Сәяхәтнамә ул - бер үк вакытта роман да, анекдотлар җыентыгы да, тарих та, сәясәт тә", - дип язган иде [1, 222].

Гасырлар дәвамында сәяхәтнамәләр тормыш ихтыяҗлары белән бәйләнештә үсә, үзгәрә баралар. Европа әдәбиятына күз чынбарлыгын барлык төсләре белән, реаль картиналар аша тасвирлавы хас. Мондый юлъязмаларда язучыны, иң беренче чиратта, реаль тормыш, тарихи, географик, салсак, әлеге жанрның төп ике юнәлештә үсешен күзәтергә мөмкин. Беренче юнәлештә туган әсәрләргә авторның үз күргәннәрен төгәл сурәтләргә тырышуы, тормыш этнографик фактлар кызыксындыра. Аның төп максаты - укучыны әлеге мәгълүматлар белән коралландыру, мәгърифәтле итү. XVIII гасырның беренче яртысында иҗат иткән инглиз язучылары Дефо, Свифт, Смоллет сәяхәтнамәләре, француз әдибе Дюпатиның 1785 елда язылган "Италиягә сәяхәт" әсәре нәкъ менә шундыйлардан.

Икенче төр юнәлештә язылган әсәрләрнең үзәгендә реаль тормыш картиналары гына түгел, ә язучының аларга карата тойгы ташкыны, ягъни сентиментальлек хас. Әлеге юнәлешнең классик үрнәген тудыручы

69

инглиз әдибе Лоренс Стерн үз әсәрен нәкъ шулай - "Сентименталь сәяхәт" (1768) дип атый да. Бу әсәрдә беренчел момент - сәяхәт үзе түгел, ә авторның сәяхәт итү вакы Әлеге жанрның характерлы үрнәкләреннән саналучы Әбелмәних Каргалый сәяхәтнамәсе ("Тәрҗемәи Хаҗи Әбелмәних...", 3нче хикәят, 1845), Гали Чокрыйның "Хаҗнамә"се (1874), Шиһабеддин Мәрҗанинең "Рихләт әл-Мәрҗани" ("Мәрҗани сәяхәте", 1880), Заһир Бигиевнең "Мавәраэннәһердә сәяхәт" ("Ике елга арасында сәяхәт", 1893), Фатих Кәриминең "Аурупа сәяхәтнамәсе" (1902) һәм башка юлъязмалар - болар барысы да традицион юнәлештә туган әсәрләр. Аларда тарихи, этнографик, географик фактлар автор позициясен ачык билгеләүгә хезмәт итә.

тында туган хис-кичерешләре, эчке дөньясы.

Сәяхәтнамәләрдәге өченче төп мәсьәлә - милли, әхлакый проблемаларны ачыклау, аларны хәл итү юлларын күрсәтү. З.Бигиев, Ф.Кәрими үз әсәрләрендә татар милләтенең әхлакый сыйфатлары, белем дәрәҗәсе, бүгенге һәм киләчәк язмышы хакында фәлсәфи уйлануларына урын бирәләр. Мондый уй-фикерләр мәгърифәт, милли прогресс, гомумкешелек идеяләре белән тыгыз үрелеп бара. Шулай ук хатын-кыз азатлыгы, аның җәмгыяттәге урыны - сәяхәтче язучыларны борчыган сорауларның берсе. З.Бигиев үз әсәрендә, үрнәк итеп, төрекмән хатын - кызларын күрсәтә, аларның чагыштырмача ирекле булуларын күреп: "һәр әмердә бәдәви, вәхши улыныр төрекмәннәр мәдәни Яурупаи гаҗиз идән "хатыннар мәсьәләсе"не гаять садә, гаять асан сурәттә хәл ителмешләрдер", - дип яза. Автор фикеренчә, хатын-кызның иреген чикләүче төп сәбәп - аларның гыйлем-мәгърифәттән мәхрүм булуларында. З.Бигиев милләт тәрәккый итсен, хөр яшәсен өчен, мәгърифәтле булу гына җитми, азатлык өчен фидаиләрчә көрәшергә кирәк дигән идеяне дә уздыра.

XIX йөздә иҗат иткән сәяхәтче әдипләрнең максатлары бер булуга карамастан, сурәтләү алымнары ягыннан алар бер-берсен кабатламыйлар. Хәтта бер үк җирләрне тасвирлаган өлешләрдә дә һәр язучының үз стиле, үз фикер сөреше аерылып тора. Мәсәлән, Фатих Кәрими "Аурупа

71

сәяхәтнамәсе"ндә Кара диңгезне: "Кара диңгезгә чыктык. Босфорның туле (озынлыгы), тәкърибән (якынча), егерме җиде километр вә гамикъ мөтәвассыты (уртача тирәнлеге) егерме җиде метр, вә киңлеге биш йөз илле метр илә өч мең метр арасындадыр",- дип коры фактларга таянып сурәтләсә, Гали Чокрый күргәннәрен хис-тойгылар аша тасвирлый: "...бәгъзе көннәрдә диңгез ярына барып карап торыр идем. Һичбер көймә вә кораб көтмәенчә китеп барырдай булыр идем. Вә ләкин Кара диңгез кара аҗдаһа кеби дулап торыр иде. Катнар-катнар таглар кеби аунап килгәндәй булып күренеп торыр иде. Вә һәм бер артып, бер кимеп торгандай булып, бер кабарып, бер батып торгандай булып, бер якты, бер караңгы булып кыймылдап торгандай булып күренеп торыр иде. Уңга, сулга, алга таба ни кадәр текәлеп карасаң, һаман ниһаяте күренмәс иде. Бөтен дөньяны су алган икән, моның бер-бер ниһаяте бармы икән?- диеп торыр идем".

XIX гасырдагы сәяхәтнамә жанры хакында сүз йөрткәндә, аларның кайбер үсеше үзенчәлекләре турында әйтми мөмкин түгел. Арадан иң мөһиме - бу жанр кысаларында туган әдәби ядкярләрдә мактау объектының үзгәрә баруы. Элгәре чорларда иҗат ителгән сәфәрнамәләрдә мәдәни учаклар итеп Бохара яклары, гарәп илләре данланса, XIX гасыр сәяхәтнамәләрендә Россия, Европа илләренә йөз тотыла. Әлеге борылыш, Гали Чокрыйның "Хаҗнамә"се белән башланып, Заһир Бигиев, Фатих Кәрими юлъязмаларында дәвам итә. Шул рәвешле, XIX йөздә сәяхәтнамә жанры үсә, үзгәреш кичерә һәм шул ук вакытта әлеге чор татар әдәбиятын сыйфат ягыннан да яңа үрләргә күтәрә.

Әдәбият

1. Чернышевский Н.Г. Полное собрание сочинений. Т. V. / Н.Г. Чернышевский. - М., 1948. - 405 с.

Н.Хөсрәүнең”Сәфәрнамә”се Г.Чокрыйның хаҗнамәсе чәчмә,Ә.Каргалыйның юлъязмалары  тезмә рәвештә язылган булуы мәгълүм.Әдәзбият гыйлемендә 19 нчы гасыр ахырына әлеге жанрның кануный яктан ныгуын,стиль үзенчәлекләренең ,тасвирлау ысулларының шактый камилләшүен аерым билгелиләр..Эчтәлек һәм форма ягыннан  баый баруы,күтәрелеш чоры хх асырга туры килә.Мили үзаңга кайту, милләт язмышы турында уйланулар яңа төсмер алган  узган гасырның 90 нчы елларында Т.Галиуллин,А.Тимергалин,М.Юныс,Ф.Бәйрәмова һәм башка язучыларның  төрле илләргә язылган әсәрләре  әлеге жанрның ,тарихи жанр буларак,яжарып торуына дщлил булып торалар.

    Әдәбията сәяхәтнамәләрне  очеркның бер төре буларак  кына итеп карау күнегелгән д(Ф.Гайсина)  дигән  фикернең  каршылыклы булуын дәлилләп  бутөр әсәләрнең камилләшеп һәм яңарып торуын т исбатлап торучылар арасында  ШАГЫЙРӘ к.Булатова иүаты да  үзенчәлекле урын алып тора.

Р.Фәхретдинов юлъязмалары  башка щдиплщрнеж щсщрлреннщн алынган цзеклщр, диалогик  өлешләр кертеп бизәлсә(Р.Хәйбрахманов).Т.Әйди сәяхатнәмәләре--------,И.ЮЗИЕВ---- к булатова  иҗатында сәяхәтнамә   шәхси-субъектив   мөнәсәбәт үзенчәлекле формалары белән аерылып тора. Сәяхәтнең якты мизгелләрен матур итеп сурәтләү белән артык мавыкмаса да шагыйрә чит  ил күренешләре нигезләнеп, тирән фәлсәфилек белән сугарылган гомумиләштерүләр ясый.

Шагыйрә иҗатында  аерым игътибарга лаек  сыйфат- күңел кичерешләренеңңңңң табигать мизгеллщренщ  тыгыз бщйлщнеп бирелъе(А.Гафиятов)Щ-------

-Юньле  булсаң , юлда тумас идең --- дип әнисе күрәбез ялгышкан ә бәки чынлап та шагыйҗлек язмышын алдан юрап куйгандыр   ЧЫНЛАП ТА АНЫӘ КҮП ШИГЫРҖЛРЕ  ЮЛДА ТУА. БЕЗ ӘЛБӘТТӘ БЕЗ 25 ЕЛ ДӘВАМЫНДАкОЛШӘРИП, Яңа КӘШЕР түбән мактама авылрына йөреп укытканда язылган шигырҗләр.  Гамил АФЗАЛ ДА”Печән өсте “ дигән китабына кереш сүзендә Юлда шигыр языламыни дип аптырвавын белдерә  “ПРОФЕССИОН ЯЗУЧЫ ДИП КАЛӘМ  БАШЫ СУЫРЫП ,ИҖАТИТҮ МӨМКИНЛЕГЕ БУЛМАГАЧ ЮЛДА ЯЗМАК НИШЛӘМӘК КИРӘК. Мәйдан март 2006к.булатова үзем турында үзем. 29-30 нчы битләр.

Мансур Вәлиев үзенең бер мәкаләсендә “ .... хәтер тәрәзәләре аша яшәеш күренешләренә күз салырга, кадерле уйлануларын безнең белән уртаклашырга ниятли дип язган иде.(КАЗАН УТЛАРВ 1990 3 НЧЕ САН

 Юк ,мин китмимәле,монда калам,

Аерылып киткән  кошлардан,

Җанга кирәк назны, җырны,язны,

\Монда табуыма ышанам.л

 Лирик геройның үз җаны үз кеүңеле ачылып кына калмый9  0  күпмедер дәрәҗәдә  ------ чагыла.

  Сәяхәтнамә  җанры ХIХ йөздән актив үсә башлаган җанрларның берсе. Хәзерге татар әдәбиятында да бу җанрда иҗат итүче язучылар бар. Мәсәлән, Н.Хәкимуллинның “Сигез диңгез аша” (1970), Г.Иделленең “Беренче зур сәяхәт” (1980), М.Госмановның “Таулар, үзәннәр иленә сәяхәт” (1977), М.Мәһдиевнең “Җир йөзендә алты кыйтга...” (1992), М.Юнысның “Юлда уйланулар” (1990) һ.б. әсәрләр шул җанрга карый. Миргазиян Юныс иҗатына килгәндә, аның барлык әсәрләрен  сәяхәтнамә  җанрына карый дисәк тә ялгыш булмас.

 Сәяхәтнамә  – сыйфатлау, хөкем йөртү, төрле вакыйга-хәлләрне хикәяләүне үз эченә алган эпик җанр. Кагыйдә буларак, ул чәчмә формада языла һәм хикәяләү, сөйләү беренче заттан алып барыла. Сәяхәтнамәләр көндәлек, репортаж, хат, истәлек һәм башка формаларда һәм стильләрдә язылырга мөмкин.

 Сәяхәтнамә  авторлары, нигездә, үзләре күргән нәрсәләр хакында язганлыктан, аларның әсәрләрендә чынлык, объективлык өстенлек итә; уйланма, субъектив моментларга чагыштырмача аз урын бирелә. Әмма су астында йөзүләрне, башка планеталарга очуларны, төрле фантастик көчләр белән очрашуларны тасвирлаган сәяхәт язмалар да була. [Әхмәдуллин 1990: 238].

Основная задача таких произведений прежде всего познавательная, но автор может ставить философские, публицистические, психологические и другие задачи. Это могут быть также повествования о вымышленных, воображаемых странствиях (утопия, фанта Сәяхәтнамә жанры, гомумән, үзенең барлыкка килүе һәм үсүе ягыннан бик борынгы чорларга барып тоташа. Моның шулай икәнлеген борынгы юнан, кытай, гарәп һәм фарсы, соңрак чорларда тернәкләнгән ауропалы халыклар һәм русларның әдәби мираслары мисалында да күрергә мөмкин. Без бүген, халкыбызның элекке чор тарихын өйрәнгән чакта, еш мөрәҗәгать итә торган борынгы китаби истәлекләрнең күпчелеге дә шундый юлъязма һәм сәяхәтнамәләрдән гыйбарәт. Мәсәлән, Әхмәд Ибне стика).

, «Мин—шагыйрә. Мин шигырьләр язам. Минем бакчам—шигъри түтәлләр. Мин орлыклар гына чәчә алам, Җыючылар булыр бүтәннәр»,—дигән К. Булатова, «

Поэзиягә хатын – кызларча уйлау рәвешен, шатлык – кайгысын алып килгән Клара Булатова, Салисә Гараева, Нурия Измайлова иҗатларын Зиннур

Бу жанр турында фәнни әдәбиятта төрлечәрәк билгеләмәләр яши. Әдәбият белеме сүзлегендә, мәсәлән: «Сәяхәтнамә — сәфәр кылучы, сәяхәт итүче кешенең укучыга таныш булмаган җирләр, илләр, халыклар турында белешмәләр бирүе, язмалар, көндәлек (журнал), очерк, мемуар формасында төрле вакыйга-хәлләрне хикәяләве» (2, 169) Татар энциклопедиясендә исә аның әдәби жанр булуына басым ясала: «Сәяхәтнамә (сәфәр турында китап, әсәр) әдәби жанр. Сәяхәттә күргәннәрне тасвирлаган көндәлекләр, әдәби язмалар һәм сәяхәткә бәйле мемуар характердагы әсәрләр» (5, 557). Ике чыганакта да жанр өчен хас уртак сыйфатны күрәбез

 --- публицистик чакырулар, өндәүләр.мөрәҗәгатьләрдән күпкә өстәрәк.әйтер сүз   шшшигьри югарылыкка күтәрелә.

Әлег икенче баскычына күтәрелә”- дип атады (М.Вәли-Барҗалы “ТОРМЫШ СУРӘТЛӘРЕ”  2005 НЧЕ ЕЛ Казан татарстан китап нәшрияте 82 нче биткүренешкә М.Вәли- Барҗалы:”.. милли тематиканы  үзләштрүнең

Шагыйрәне  борчыган уйлар  . кайнар кичерешләре диңгез дулкыны белән кушылып------

Герой эзли шагыйрә Барҗалы:эзләп таба 237 нче бит герой” дигәндә чор  кешеләренең иң асыл сыйфатларынчагылдырган бер типик  зат турында уйланабыз.

Рәдиф Гаташ “Шигърият синеҗ хака мәгрфәт нәшрияты.2003.13 битБөек француз язучысы ВЮ.Гюгоныж шундый съзлщре бар:»Диҗгез чиксез аннан да чиксезрәге мәһабәт зәҗгәр күк,ә кеше күҗеле исә тагыда чиксезрәк.мә1абәтрәк.»

242 нче бит.

--хатын- кызныҗ тирән яшерелгән хис һәм  дәрт-көчен чагылдыра “

 Нил Юзеев :” Хәзерге татар поэтикасы. 216 нчы бит”.. тормышны диалектик каршылыгында кабул итә....

Татар шигрияте 1980-200 нче еллар. Казан”Мәгрияфәт” нәшрияты.2005.10 нчы бит...”маңгайга бәреп “ әйтүдән шактый  т.галиуллин  шигрият офыклары.

.Вәлиев “ Гамәл дәфтәре”Ка татарстан китап нәшрияты 2003 нче ел. 314 нче бит. Дөняга табигат күзе  белән карый.

Өмет тулы иҗат казан 2012

       Әдәби деталь тышкы һәм психологик өлешләреннән тора. Тышкы, үз чиратында, портрет, пейзаж һәм әйбергә, ә психологик: уй – фикер, хис – кичереш, теләк – омтылышка бүленә.

       Әсәрдә, ничек сурәтләнүенә карап, детальләрнең ике төрен аерып күрсәтергә мөмкин:

       Җентекләүче – кеше, дөнья хакында мәгълүмат бирә, психологик халәтне аңларга ярдәм итә.

       Символик - әйбер – күренешкә, кешегә гомуми бәя бирә, автор мөнәсәбәтен күрсәтә” [24, 29].  

       Ә. Еники әсәрләрендә детальләр бирелеше шактый күзәтелә. Мәсәлән, “Бала” хикәясендә түбәндәге детальләрне бүлеп чыгарырга мөмкин: җентекләүче тышкы детальләр һәм тышкы символик детальләр.

11.

Акчарлаклар куыша дулкын белән

Кыйгачлашып   кич тә, көндез җдә.

Табигатнең үзегенәбелгән.

Кануннары яши диңгездә.8б

Бу болытлар бергә җыелыр да

Җиргә күктән яңгыртүгелер.

Бәлки әле,безгә кирәк дым да

Диңгез артларында түгелдер.18б

Һәр таңнан торып быр язу

Керде көн гадәтемә

Мин монда үзем ышандым

Үземнең  сәләтемә.26б

Кайчаннан бирле бу җирдә

Кайчаннан бирле бу җирдә

Тигезсез сатлык көннәр

Кемдер кунакка кайта алмый 39

Күкләргә күпме үрләп тә,

Җирдән күчмәгән кыям.

Кире кагылган алиһә-

Көнгә ашмаган хыял.52

22

Яшәү көчен җыйган бирешмәс җан.

Кыялардан күчкән аларга.

Корылыкка билен бирми торган

Үрмә гөлләр үсә тауларда.21

33

...Эчтән бәрер афәт шомландыра

Күктүбәләр илен.

11\

 Шул кырлар монда бары да.

Күңелдә төштә икән.

Авылда туган ягымда

Җөй ничек үтә икән.

Шул халыкның  аклануын көтеп,

Тыныч ята диңгез..Кымшанмый..

Диңез булып диңгез ышанмый.

9 нчы бит.

Кооператив кигән киемнәрне

Алар өчен җитми тиеннәр.

Баштанаяк бер кат киенергә

Уйлап килгән идем мин юләр.

Базарларга барып сатып алдым

Метр ярым тыгыз тукыма

Күз карамны түгеп шигыр язмыйм- Ыштан тегәм.Иҗат йортында.

43.Татлы җырлар язылырдай

Якты төслә бетеп бара

Күктүбә ташлыгында

Уйламый ятам , Ызынып ятам кояшта

Уйласаң

Баш пешә башлый монда.

Нәселем  өне иде дип

Омтылган идем юләр....

Татарның тыны өне ю-Хөкемдәр Мәскәүлеләр.

35

Бер калщмем  гел буш килгән.

Бер каләмем җете кара.

\Тәмле шигыр яза торган

Яшел карам бетеп бара.

38

Су өсләре монда төрле- төрле

Җил борылган саен үзгәрә.

Каләмлеләрнеҗ дә уй0 фикере

Шулайрак шул безнең  көннәр34-35

Күктүбә ташлыгында

Уйламый ятам , Ызынып ятам кояшта

Уйласаң

Баш пешә башлый монда.

Нәселем  өне иде дип

Омтылган идем юләр....

Татарның тыны өне ю-Хөкемдәр Мәскәүлеләр.

35

Бер калщмем  гел буш килгән.

Бер каләмем җете кара.

\Тәмле шигыр яза торган

Яшел карам бетеп бара.

38

Су өсләре монда төрле- төрле

Җил борылган саен үзгәрә.

Каләмлеләрнеҗ дә уй0 фикере

Шулайрак шул безнең  көннәр

Үзәкләрне кабат өзәдер.

Шул халыкның  аклануын көтеп,

Тыныч ята диңгез..Кымшанмый..

Диңез булып диңгез ышанмый.

9 нчы бит.

Бер карасаң,тын торасың

Тузынасың аннары.

Сөөрелгәннәр хәле кебек

Дулкыннарның шаулавы.

11\

 Шул кырлар монда бары да.

Күңелдә төштә икән.

Авылда туган ягымда

Җөй ничек үтә икән.

13

Ә туганяк ул диңгеззез иде.

Кыр- басулар диңгездәй киң иде.

Кайда гына йөрмик .ШУЛ ЯКЛАРДА

Сагынуыбыз диңгезгә тиң иде.

Диңгезләрдә гөҗли акчарлаклар

Бездә гөрли әнә күгәрченнәр.

Акчарлаклар күчкән җирдәгеләр\

Безнең яктан әле көншерләр.

19

..Шикле төен берәр чишелер дә

Җанда өмет тагын терелер.

Бәлки әле безнең якла рда  

Чын бәхеттән мәхрүм түгелдер.

20

Көннәр – бәйрәм,тоташ бер ям монда,

Тынмый диңгез кич тә, көндез дә

Ә МИН МОНДА- сагыш тулы зәңгәр җырлар язам.

Каурыйларын манып диңгезгә.

21

.

23

И нечкә лә инде шагыйр күңеле

Таңюатса,киче елата.

Каты кулы түгел,тупас теле

Кагылуы җанны сызлата.26

Һәр таңнан  торып җыр язу

Керде көн гадәтемә

Мин монда үзем ышандым

Үземнең сәләтемә.

28

Акчарлаклар куыша дулкын белән

Кыйгачлашып   кич тә, көндез җдә.

Табигатнең үзегенәбелгән.

Кануннары яши диңгеә. зд

\34

Кызыгынып ятам кояшта.

Күктүбә ташлыгында

Уйламый ятам , Уйласаң

Баш пешә башлый монда.

Нәселем  өне иде дип

Омтылган идем юләр....

Татарның тыны өне ю-Хөкемдәр Мәскәүлеләр.

35

Бер калщмем  гел буш килгән.

Бер каләмем җете кара.

\Тәмле шигыр яза торган

Яшел карам бетеп бара.

38

Су өсләре монда төрле- төрле

Җил борылган саен үзгәрә.

Каләмлеләрнеҗ дә уй0 фикере

Шулайрак шул безнең  көннәр

40

...Эчтән бәрер афәт шомландыра

Күктүбәләр илен.

41.Табигаткә сокланулыназлы

Җырлар язган идем бирелә.

Беренче кат унсигез ел элек

Күктүбәгә ялга килүгдә.

Гашыйк булып Кара диҗгезгә.

Әмма быел якты җырлар түгел

Зарланулы сыктау күҗелд

.48Кичәгене сүккән бүгенгеләр

Үзләре дә күп сүзле генә..

Таулар тауга хәзер каршы килә

Берсен – берсе таптый җимерә

Болай ярамаганын бар да белә-

Тик чарасын табып кем күрә.\

\75

Әткәм  печән чапкан аланнарны

Әнкәм җиләк җыйган аланны

Шул чактагы бөтенлеге белән

Хәтер генә саклый аларн7ы

75

 Гел хатадан торган тарих белән

Ничекяшәр икән бу илем.

119 Кычкырып та әйтер сүзем бр

Пышылдап та әйтер сүзем бар

Телдән әйтә алмас ншрсшлшрне

Сүзсез генә аңлар кемнәр бар.

Ф.Зөөлкарнаев.”Чакма чакмый ут чыкмый”Казан китап нәшрияте1990.182 бит

125 нче бит.Әдәбият һәрвакыт ихлас,җитди,хәтта көлгәндә дә.Югыйсә,ның мәгнәсе югалыр иде.

121 нче җитШагыйр- кешегә кагылышлы һәрнәрсәне хисләр матурлыгына,матурлык тойгысын рухиятебезнең бердәнбер теленә  әйләндерергә тырышучы,шигриятне бүгенге дөняның уртак теленә.килергасырларга бездән барып ишетелерлек иң сафаваз, тарих теле дәрәҗәсенә  күтәрергә омтылучы замана хыялы.

Гамбәр шагыйрьләрне шартлы рәвештә ике төркемгә—шигъри дөньясын тудыра алганнарга һәм, киресенчә, тудыра алмаганнарга бүлеп карый иде. Шигъри дөньясын тудыра алганнар төркеменә, әлбәттә, беренче чиратта «үз иҗат омтылышларының дөреслегенә фанатикларча ышанып» яшәгән Р. Фәйзуллин керә. Ул татар шигъриятендә беркемнек

Лирик героинын үз тормышындагы мизгелләре, хыяллары хакында сөйләвенә нигезләнеп, шәхси башлангычка өстенлек биргән, хисләрнең үсеп-үзгәреп торуына корыла торган, ин эмоциональ жанрлардан саналган күңел лирикасы шигырьләрен нигездә яшьләр һәм хатын-кыз шагыйрәләр иҗатында күрергә була

Соңгы елларда татар шигъриятендә фикер поэзиясе өстенлек итә кебек. Дөрес, шигырь фикерсез була алмый. Бу очракта без интеллектуаль шигъриятне әйтәбез. Акыллы шигырь язу күбәя. Мондый шигырьне кабул итү өчен укучының тирән белемле булуы, эрудициясе кирәк. Вакыт-вакыт хәзерге шигырьне аңлау өчен алдан кемнеңдер шәрехләп бирүе дә сорала кебек. Интертекст, шигырьгә заманчалык төсмерен биреп, укучының акыл горизонтын киңәйтә. Ә менә андый әсәрләрнең хис дөньясына тәэсир итүе икеле. Чөнки шигырь укучыларның барысы да югары филологик белемгә ия булмаска мөмкин биазан утлары № 10, 2009ХӘСӘНОВА ФӘРИДӘ

ТАТАР ШИГЪРИЯТЕ: ҮТКӘНЕ ҺӘМ БҮГЕНГЕСЕ