Константин Коршуновын илыш да творческий корныжо
план-конспект урока (9 класс)

Константин Коршуновын  «Аксар ден Юлавий» драме почеш зачетный паша.

Тема: : К.Коршуновын  илыш да творческий корныжо

Цель: К.Коршуновын илыш да творческий корныж дене палымым        

          ышташ.

Урокын задачыже – влак:

Шинчымашым пуышо (образовательный):

- Контантин Коршуновын  илыш да творческий корныж дене палымым ышташ;

-Драматургын  тÿн произведенийже –влак дене палдараш.

Шинчымашым пенгыдемдыше (развивающий):     

- Текст дене  пашам  ыштен   моштымыштым виянден колташ;

-конспектым ыштыме навыкым пенгыдемдаш ;

-тÿшкан( группа дене) пашам моштен ыштымыштым вияндаш.

Воспитательный:

- Писательын возымыжым лудаш кумыландаш;

-Марий калыкын историйжым келгынрак палаш кумыландаш.

Урокын типше:  у теме дене  шинчымашым пуымаш (поисково – исследовательский технологий)

Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш, презентаций йöнымат кучылташ лиеш

Частный метод – влак: диалог, книгасе текст дене паша.

Кучылтшаш материал: К.Коршуновын портретше, театр дене кылдылтше книга выставке, драматургын произведенийже- влак, Писатели Марий Эл: библиографический справочник/ сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола:Марийское книжное издательство, 2008.,

Урокысо паша радам.

План:

1.К.Коршуноновын илыш – корныж дене палымым ыштымаш.

2. Драматургын творчество ойыртемже.

У темым тунеммаш.

 Тунемше - влаклан таблицым темлаш лиеш. Нуно шке семын шымлен, таблицым возат.  Кокымшо йöн- классым группылан шелаш. Кажне группын- шке йодышыжо.  Мутлан :

1-ше группа   - Драматургын йоча годсо жапше.

2 -шогруппа - Тунемме жапше.

3-шо группа  - Драматургын паша корныжо.

4- ше группа - Паша чап.

5- ше группа - Возымо произведенийже – влак.

    Группылан классыште пашам пуаш лиеш. Але ончычак, группылан пайлен, ты уроклан ямдылалт толшаш улыт (Ешартыш материалым темлыман). Вара кажне группа   шке темыж дене пашам ышта, пырля таблицыш возаш тÿнална.

     Тыгайракым таблицым темлаш лиеш. Презентаций йöнымат кучылташ келша.

                                                Константин Коршунов

Кумыл почеш , хронологический таблицымат кучылташ лиеш.

• 1929 ий  14 март  -  Шернур районысо Кÿчыкенер ялеш шочмыжо.
• 1941ий                    - 13 ияш йочалан шуко йöсым ужмыжо: ачаже

        Кугу Отечественный сарын тÿналтыш        

                                             ийлаштыжак    (1942) вуйым  пышта.  Аваже чот

                                             черлана да кок ий  гыч тудат ош тÿня дене  

                                             чеверласа.  Шольо  ден   шÿшаржым йол ÿмбак  

                                             шогалтыман.

• 1946 ий                  -   Шернур ялозанлык школым тунем лектеш,
• 1946-1947 ийла     -  шке ялыштыже агротехниклан пашам ышта,

                                   драмкружокын тале участникше.

• 1947 ий                  -   У Торъял колхоз театрыш артистлан налыт.
• 1948 ий                  -  Йошкар –Оласе Марий филарманийын артистше  

• 1949 -1954 ийла    -   А.Н. Островский лÿмеш Ленинградысе      

                                 театральный  институтын актерский отделенийжым  

                                 тунем лектеш

•  1954 ий  -  1962 ийла -  Я.П.Майоров - Шкетан лÿмеш Марий  

                                         кугыжаныш театрыште ышта.

• 1962 -1975 ийла-     Марий телевидений ден радион режиссержо.
• 1969ий-                   СССР Писатель ушемын членже      
• 1975-1980 ийла  –   Писатель ушемын литконсультантше.
• 1981-1986 ийла   -   театрын литературно-драматический отделжым  

                                 вуйлатыше, писатель - профессионал

•   2001 ий                 -    ÿмыржö кÿрылтын.    

                                 Сылнымут паша

1-ше пьесыже-  «Илыш корнышто (1959 )  

Шочмо мланде (1966)

Кÿрылтшö сем (1968)

Кÿдырчан ÿжара (1968)

Аксар ден Юлавий(1975)

Корныен(1985)

Шарнет, Элиса(1986)

Шÿм парым (1988)

Пÿрыдымö пÿрымаш

Паша чап

• «Корныен» пьесылан МАССР-ын Государственный  премийжым налеш (1985)
• МАССР-ын заслуженный артистше(1960)

Творчествыж почеш тыгай таблицымат пуаш лиеш

Пьесыште тÿн теме – влак:

       Туныктышо кажне произвений нерген кÿчыкын каласкала, онай верым лудын пуа да лудаш кумыланда.

Урокышто ыштыме пашам иктешлаш(рефлексий).

Мо онайым таче пален налында?

Мöнгысö паша.

Изирак  шымлымаш  пашам пуаш лиеш. Кызыт шукыштын интернет  уло. Але Писатели Марий Эл (Писатели Марий Эл: библиографический справочник/ сост.: А.Васинкин, В.Абукаев и др. – Йошкар-Ола:Марийское книжное издательство, 2008.)  справочникым темлен,тыгай йодыш – влаклан вашмутым кычалышт:

- К.Коршунов могай роль – влакым сценыште шкеже модын?

- Театрыште тудын могай пьесыже – влак сценыште шындалтыныт?

Тема: «Аксар ден Юлавий» драмын идейно – тематический содержанийже.

Цель: .«Аксар ден Юлавий» драмын идейно – тематический содержанийже

               дене палымым ыштымаш;

Урокын задачыже – влак:

1. «Аксар ден Юлавий» драмын возалтме историйже ден жанр ойыртемже,            

исторический жап ден конфликт, проблема – влак дене палымым ышташ ;

             2. Марий калыкын XVI курымсо неле илыш пÿрымашыжым  ончыкташ;

            3. Пьесым мучаш марте лудаш  кумыландаш, XVI курымсо илыш  

               нерген  келгынрак  пален налашлан  кумылыштым лукташ.

Урокын типше:  проблемно – развивающий

Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш

Частный метод – влак: диалог, книга текст дене паша, кластер йöным кучылтмаш

Кучылтшаш материал: презентаций, интерактивный доска, учебник, картычке -влак, XVI курымсо илышлан келшыше сÿрет – влак.

Бояринова Г.Н. Проблема характера в современной марийской драматургии: Монография/ Мар.гос.ун-т.-Йошкар-Ола.-2005.-127с.

Бояринова Г.Н. Драммым тунемына: Туныктышо – влаклан полыш.- Йошкар –Ола: Марий книга савыктыш, 1996.-80с.

Урокысо паша радам.

План:

1.«Аксар ден Юлавий» драмын икымше кыдежше дене палымым ыштымаш.

2 .«Аксар ден Юлавий» драмын идейно – тематический содержанийже:

1. Драмын возалтме историйже.
2. Жанр ойыртем.
3. Пьесын лÿмжö.
4. Пьесыште ончыктымо исторический жап.
5. Произведенийын темыже да идейже.
6. Конфликт ойыртем.
7. Пьесыште нöлтымö проблеме – влак.

«Аксар ден Юлавий» драмын икымше ужашыж дене паша.

        К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» пьесын идейно – тематический содерданийышкыже вончашлан  тунемше - влакын кумылыштым почаш кÿлеш. Тидлан туныктышо чыла каласкален пушаш огыл, а  пьесын икымше ужашыжым лудын, проблемно - развивающий йöным кучылтын, тÿн темыш вончаш лиеш.

      Туныктышо икымше ужашым сылнын лудын пуышаш.    Кажне геройын репликыжым сайын умылен колышташ темлыман. Кÿлмö семын шогал - шогал умылтарыман. Классым кок але кум группылан шелаш лиеш. Тидын годым йоча – влаклан тетрадьыш проблемный йодыш – влакым возыкташ  лиеш. (Картычкышкат йодыш – влакым возен ямдылаш лиеш). Иктыштлан ик йодышым шындаш, весыштлан – весым, кумшыштлан- кумшым. Презентаций йöнымат кучылташ лиеш.

1-ше группа: Могай герой – влак утларак ушеш кодыныт? Мо дене?

2-шо группа: Могай событий – влак ушеш кодыныт? Мо дене?

3-шо группа: Герой – влакын кутырымо йылмышт могайрак?

   Карандаш дене пашам ышташ темлыман. Кÿлмö семын листокеш страницым палемдат.

   Коментироватлен лудын пытарымеке, икмыняр жапым нунылан мутланаш пуыман. (2 минут деч шуко огеш кÿл. Шогалтенда гын,нунын йодмышт почеш «эше шуктен онал» маныт гынат, шогалтыман. Тÿшкаште лончылен, иктыш толын шуыда.) Тек кажне группышто шке шонымашыжым каласа. (Туныктышо нимогай ойымат пуртышаш огыл). Вара группа гыч ик тунемше шонымашыштым каласышаш. Вес группысо тунемше – влак йодыш – влакымат пуэн кертыт.Туныктышо иктымат тыге огыл манын, шогалтышаш огыл. Кажне айдеме шке семын шона. Вара семын туныктышо моштен тöрлышаш.

   Дискуссий пытымеке, туныктышо тыгай диаграммым ышташ темлен кертеш. (Але вес семын КЛАСТЕР йöным(грузди)кучылташ лиеш ) Тыште тунемше- влак ден туныктышо пырля ыштышаш улыт. Шукыжым тунемше – влак  шке темлаш тÿналыт  гын, сайрак. (Кöн интерактивный доска уло гын, йоча- влак шкештак тыште полшен кертыт)

Кÿштен кутыра,оза улмым ончыкта

Тыматле, кугыракым

пагалыше

Шонкален, шарналтен кутырымаш.

Йыр онча, тыматлын кутыраш тырша

 «Аксар ден Юлавий» драмын идейно – тематический содержанийже.

Пьесе дене палыме лиймеке,  драмын идейно – тематический содержанийышкыже вончаш лиеш. Вигак палемдыман, адакат КЛАСТЕР йöн деч посна традиционный  таблицым кучылташ лиеш. Но ик урокышто вигак возен темаш огеш кÿл. Лудмо семын кажне урокышто тиде таблицыш пöртылаш тÿналына.

Возалтме историйже  да исторический жап: 16 курымсо илыш Марий кундемлан вÿран жаплан шотлалтеш.Ик могырым Руш кугыжа Иван Грозный шыгыремден, вес могырым- татар мурза. « Кугыжа ваштарешат, хан ваштарешат сöйыштö лияш верештын. Ме вет кок тул лонгаште  илена. Кудыжо сена, тудын кидыш логалына… Сенышыже мемнан озана лиеш, тудын шинчарожшым ончен, чытырен илена»,- тыге пьесын геройжо-Ялантай князь ойла (стр.96). К.Коршунов «Аксар ден Юлавий» пьесыштыже лач ты жапым ончыкта. Пьесыже 1975 ийыште возалтын.

        Драмын жанр ойыртемже. Константин Коршунов шке пьесыжым драма манын палемда. Драматургийым шымлыше  Г.Н. Бояринован шонымашыже почеш  тиде пьесе – историко –героический драма. Тидын дене келшыде ок лий. Ме тыште XVI курымсо историйым да марий калыкын виян улмыжым (героизмжым) ужына.

        Драмын лÿмжö: К.Коршуновын  драмыштыже  тÿн герой – влак- Аксар ден Юлавий.Чыла действий нунын йыр пöрдыт.Моло персонаж – влак нунын койыш- шоктышыштым почын пуаш гына полшат. Кеч ме, пьесым лудын лекмеке, ик эн тÿн герой – влаклан Ялантай ден Курай князь - влакымат шотлен кертына. Но садак, тÿн конфликт Аксар ден Юлавийын йöратымашышт гоч эрта. А нине князь – влак персаонажыш веле савырнат.

     Драмын темыже. Марий калык – тыматле, поро койышан калык. Шке гыч тудо нимогай осалым але мландым поген налаш шоненат огыл. А XVI курымышто мемнан  калык йыр азырен тÿшкала Руш кугыжа ден татар хан мланде верч тÿрлö сöйым тарватеныт.Тиде кредалмаш шукыжым мемнан мландыште каен, шуко марий енын илыжыжым нангаен.

Драмын идейже. « Курым – курым мучко азырен тöра – влак ажыше шучко янлыкла поктыльыч мемнам. Меже вольык кÿтÿ семын пычкемыш чодыраште, куп лонгаште тыныс илышым кычалынна.Поро пошкудем,эргым, ÿдырем- влак, вий – куатдам чумырыза иктыш! Юл велысе моло калык семын налза кидыш пычал –ÿзгарым, писе умдым! Тыге гына ме ончыкылык тукымлан шке айдеме тÿснам арален кодена»-  кожганыше шÿм денже Тулбай  драме мучашыште каласа. Лач тыгак драмын идейжым палемдаш лиеш (с.125)

Конфликт ойыртем.

Конфликт

Драмын проблемыже – влак.

1. Калыкын эрыкан илыш  ден илаш шонымашыже;
2. Йоратымаш
3. Окса, поянлык, власть
4. «Ача» ден «эрге» тукым
5. Пуртус да айдеме
6. …
7. …
8. …

Кластер йöн тыгайрак сÿретан лийын кертеш:

Урокышто  драмын идейно- тематический содержанийжым чыла шукташ огешат лий да огешат кÿл. Лач возалтме историй ден исторический жапым сайжын возен шукташ кÿлеш.Умбакыже кажне урокышто ешарен возаш тÿналына.

Урокым иктешлымаш (рефлексий).

-Мо дене таче урокна ушеш кодын?

-Умбакыже палымыда шуэш мо?

Мöнгысö паша.

Кокымшо сÿретым лудын толаш, кажне группылан, адак индивидуально, пашам пуаш лиеш. Ынде икымше ужашын йодышыжо – влакым вашталтен пуаш лиеш. Кластер йöн дене пайдаланаш темлыман.

Йодыш – влак..

1-ше группылан: Могай герой- влакым пален налына(?

2- шо группылан: Исторический жап нерген герой – влак кузе ойлат?

3-шо группылан Герой – влакын йылмышт могайрак? Калыкмут ден сылне ой – влакым тетрадьыш возен лукташ.

Тема:  К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий»  драмын кокымшо ден кумшо

                                   ужашлаж  дене паша.

Цель: К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмын  содержанийже  дене умбакыже пашам ыштымаш.

Урокын задачыже – влак:

Шинчымашым пуышо (образовательный):

-К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмын   2 ден 3  ужашын содержанийже  дене пашам ыштымаш;

- Ялантай ден Курай князь- влакын образыштым лончылаш тÿналаш.

Шинчымашым пенгыдемдыше(развивающий):     

- Текст дене  пашам  ыштен   моштымыштым шуйдараш;

- группа дене пашам моштен ыштымыштым вияндаш;

- роль дене лудмо навыкыштым …

Воспитательный:

- Илышыште  айдемын (?ценностьшо) нерген кутыраш;

- Пÿртÿс да айдеме проблемым тарваташ

Урокын типше:  шинчымашым, моштымашым, ыштымашым   сай лийме марте шукташ ()урок совершенствования знаний, умений, навыков (поисково – исследовательский технологий)

Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш

Частный метод – влак: ваш кутыраш келыштарыме диалог, книга текст дене паша, кластер

Кучылтшаш материал: Бояринова Г.Н. Проблема характера в современной марийской драматургии: Монография/ Мар.гос.ун-т.-Йошкар-Ола.-2005.-127с.

Бояринова Г.Н. Драммым тунемына: Туныктышо – влаклан полыш.- Йошкар –Ола: Марий книга савыктыш, 1996.-80с.

Урок радам.

                                                       Илемна ÿмбак шучко озыркан лишемеш.

                                  Тыныс калыкна уэш кожганен.

Ыштышаш паша радам.

1.Кокымшо сÿрет дене паша.

2. Ялантай ден Курай князь-влакын образыштым танастарымаш.

3.3-шо сÿрет дене паша.

     Айста ваш ончалына, шыргыжална, урокна сай кумыл ден эртыже манына.чыла ойгандарыше йодыш – влакым  тораш кудалтена.

Мöнгысö пашам тергыме дене тÿналына.

Йоча – влаклан группа дене пашам ышташ темлалтын. Кажне группылан пырля шинчын мутланаш 2 минут наре пуыман. Кажныже шке шонымашыжым каласа. Ты жапыштак  тетрадь формат деч кугырак листам пуаш лиеш.Мöнгысö пашаштым диаграмма але кластер йöн дене ямдылен, класс ончылно  каласкалаш ямдылалтшаш улыт.

     А туныктышо интерактивный доска дене вигак йоча – влакын ойлымышт почеш тÿрыс схемым ышта. Вес йоча – влакат, темым возымеке,йолташыш-

тыным возышаш улыт. Мом тунемше- влак ыштен огыт шукто, туныктышо ешерышаш.

       Кластер тыгайрак лийын кертеш. Но кажне туныктышын шке кумылжо, шке шонымашыже. Кластерыште эн тÿнжö гына ончыкталтшаш.

Ялантай ден Курайын образыштым танастараш тÿналаш лиеш. Лудмо семын ме танастарымаш таблицым ешарен возаш тÿналына. Кок князьын образыштым танастарашлан план.

1. Герой – влак дене икымше гана вашлиймаш.(Могай шонымашым тарвата)

2.Портрет ойыртемышт, тÿжвал тÿсышт, кутырымо йылмышт.

3.Шке лишыл енышт деке койышышт.

4.Марий калык, кундемышт верч шонымашышт.

5.Пÿртÿс  деке кумылышт.

6.Юлавийым йöратымашышт.

7.Кок князьын  мучаш кечышт.

3 – шо сÿрет дене паша.

   Йоча – влак дене, рольым шеледен, умылтарен- умылтарен лудмаш. Ялантай ден Курай нерген у фактым мумеке, таблицыш ешарен возат.    

Урокым иктешлымаш.

Мöнгысö паша.

Пьесым мучаш марте лудаш. Таблицым ыштен пытараш.

Тема:  «Аксар ден Юлавий» драмын 4-ше да 5-ше сÿретше дене паша.

Цель: К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмын  содержанийже

 дене умбакыже пашам ыштымаш.

Урокын задачыже – влак:

Шинчымашым пуышо(образовательный):

- -К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмын   4 де 5-ше сÿретын содержанийже  дене пашам ыштымаш;

- Юлавий ден Аксарын образыштым лончылымаш

Шинчымашым пенгыдемдыше (развивающий):     

- Текст дене  пашам  ыштен   моштымыштым виянден колташ;

- кластер йöным виянден колташ

 Шуаралтше (воспитательный):

-Марий калыкын историйже нерген шукырак палаш кумыландаш

Урокын типше:  шинчымашым, моштымашым, ыштымашым   сай лийме марте шуктымаш (урок совершенствования знаний, умений, навыков) (проблемно – развиваюший технологий)

 Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш

Частный метод – влак: ваш кутыраш келыштарыме диалог, книга текст дене паша, кластер

Кучылтшаш материал: Бояринова Г.Н. Проблема характера в современной марийской драматургии: Монография/ Мар.гос.ун-т.-Йошкар-Ола.-2005.-127с.

Бояринова Г.Н. Драммым тунемына: Туныктышо – влаклан полыш.- Йошкар –Ола: Марий книга савыктыш, 1996.-80с.

Урок радам

Урокышто ыштышаш паша.

1.Мöнгысö пашам тергымаш.

2. 4-ше ден 5-ше сÿрет дене паша.

3. Аксар ден Юлавийын образыштым лончылымаш.

Мöнгысö пашам тергыме дене тÿналаш лиеш.

-Курай ден Ялантай князьым пуымо план почеш   танастарен лончылаш лиеш.

Проблемный йодыш- влак денат тÿналаш лиеш.

1 – ше йодыш: - Ялантай шке ÿдыржым йöратен мо? Вет тудо виешак, манаш лиеш,ÿдыржым шучко Курай князьлан пуаш ямде.

Факт: Ялантай: Уке, ÿдырем, мыйын шомакем пазар сату огыл…Кугезе кочамын, ачамын калык пагалыме лÿмыштым нигунам ом шÿктö»(с.94)

Вашмут. Утларакшым ме тышак шогалшаш улына:Ялантайын образше-  пеш сложный.Драматизм шÿлышыжö кок могыран:иктыже-идейный позицийже, калык вер шогымыжо. Весыже – ÿдырын пиалже верч тургыжланымыже.

Ялантай князь уло шÿм – чон денже  ик  парня гай ÿдыржым йöратен. Вет ава деч посна кодшо ÿдырлан эн лишыл енын умылымашыже, тудын верч азапланымыже кÿлын. Лач тыгай айдеме – ачаже. Юлавий тудын нерген тыгерак ойла: «Тый мыйын ачием улат,ÿжара гай поро кумылан авиемат тыяк улат. Авам улмо годымат, уке лиймекшат, мылам ик ганат торжа шомак дене шÿрден пелештен отыл, йöратен ончен куштенат» .(с.93).

       Тугеже Ялантай –пеш сай ача. Илымыж годым ÿдыржö верч азаплана да пиаланым ужнеже, сандене Курай князьлан Юлавийым пуаш ямде.

Ялантай:Сандене йол ÿмбалне улмем годым шотым тöрлен кодынем.Курай ушан рвезе, ачаже корным покта(с.93)…Могай ача шке шочшыжым пиалдымым ужаш шона?

Ялантайын шке пошкудыштланат тыгай вашмутым пуа:

Ялантай:Ынде туштыдам умылышым.Кузе вашешташ, ом пале.Чыла чонан – кайык ма, янлык- шке игыжым йöратен ончен кушта да илаш туныкта.Мыят шке шочшемым пиаланым ужнем.Сандене кöлан шонем- тудлан пуэм… (с.100)

 2-шо йодыш: Курай уло чон дене Юлавийым йöратен мо?

Факт:  Курай: Юлавий, тыланет тиде порсын шовычым огыл, пÿтынь канде  

     кавам пöлеклаш кÿлеш ыле да! Но олмешыже, тиде шовычеш вÿдылын,  

      йöратыше шокшо шÿмем пöлеклем(с.102)

Вашмут. Курай, ик семынже, Юлавийым йöратен манын кертына.Кунам Мурза тудын деке унала толеш,тыгайрак шомакым пелешта:

Мурза:…Чынак мо, Тудын ÿдыржö( Ялантайын)пеш мотор маныт. Хан тыге ойлыш.

Курай( лÿдмö гай лийын). Хан? Юлавий нерген? Шинчаже пÿсö, ужамат. Ялантай ÿдыржым мыланем эше изиэм годымак сöрен.

Мурза:Хан тидымат пала.

Курай (пенгыдын): Ала тудо мыйым Юлавий деч посна кодынеже.(с.90).

      Тиде мутланымаш гыч, тыгай иктешлымашым ышташ лиеш: Курай князь ÿдырым уло чон дене йöрата. Тыгай шонымаш пьесе тÿналтыште шочеш, но умбакыже ме пален налына, Курайлан утларакше Ялантайын мландыже, калыкше кÿлеш. Вет Ялантай ккнязьын  эргыже сöеш вуйым пыштен, тугеже  чыла тиде поянлык  ÿдыржылан вонча.

Курай:Ялантай ÿдыржым мыланем порок умыл дене ок пу. Сай дене ма, осал дене- мыланем тудым налман. Юлавий мыйын ок лий ын, тудын дене пырля чыла йомдарем.  (с.119)

3 –шо йодыш. Ялантай Аксарлан шке ÿдыржым пу ыле мо?

Тиде йодышлан кажне йоча шке семынже вашмутым пуэн кертеш. Молан манаш гын, пьесыште тиде шотышто каласалтын огыл. Шонаш лиеш, Ялантай тыге чот ÿдыржым йöрата гын, пиаланым ужнеже гын, Аксарлан пуа. Вет икымше гана ужын – мутланымек, Аксаржат Айдар эргыжла чучо.

Ялантай:Онай рвезе. Чолгалыкше ден тÿсшö Айдар эргымла чучеш.Кÿлеш веет…(с.98).

Но вес шонымашат лийын кертеш. Юлавий – князьын ÿдыржö. А князь  тыглай тарзе рвезылан пуа ыле мо?

Аксар: Кокымшо ÿдырем лиеш гын, тыланет пуэм ыле, маньыч..

Ялантай: Товат, пуэм ыле.

Аксар: Уке, кугызай, кокымшо ÿдырет лиеш гын, тудланат тыйиктаж лувуйын, сотникын але иктаж тарханын шочшыжым муат ыле.

 4- ше йодыш. Калык Ялантай деч коранаш шона мо? Тудлан ÿшанымым чарна мо?

Факт. Адай :Илен – толын, тиде кундемлан оза Курай лиеш гын, Моско кугыжам сырыктен, ме пÿтынь калыкнам  пытарена. Шоналте, Ялантай, алят мемнан ужар мландына калык вÿр деч эрнен огыл.(с.100)

Вашмут.Калык Ялантайлан кугу ÿшан дене ила. Кеч князь ÿдырым пуымо шотышто  калык дене торжанрак вашешта, но ен- влак тудлан ÿшана, шке шонымыжым вашталтымым вуча.

Ялантай: Мый калыкемлан нигунам удам шонен омыл…

Вес шонго: Тыланет ÿшанена, санденак калык лÿм дене мутланаш толынна.(с.101)

5-ше йодыш. Молан автор Курай ден Ялантай князьым сцена гыч коранден?

Ты йодышлан тыгак  кажне тунемше  шке шотан вашмутым пуышаш. Ик тыгай шонымаш,Курайлан Ялантай мешаяш тÿналын. Тудо шижеш : шке шонымашыже ок шукталт гын, татар ханымат сырыкта, поянлыкшат кид гыч мучыштаралтеш. Тугеже Ялантайым пуштеш, Аксарлан йолам ышта, тöр  корно почылтеш. Но молан Курайжым корандаш?  Лаймыр тыге илен ындыжым ок керт. Тудо лÿкö лавыраш пеш келгыш пижын. Эше айдеме койышыжым чылт  йомдарен огыл. Курайжат  Лаймырым кÿзö дене шуралтынеже ыле, но Лаймыр ончылтен…

Тыгай йодыш – влакым ятыр пуаш лиеш. Туныктышо  кажне тунемшын шонымашыжым  колышт налшаш.Кÿлеш семын тöрлатыман. Но южо йодышышто (мутлан, 3-шо, 5-ше) тунемше шке шонымашыж денак кодын кертеш.

4-ше да 5-ше сÿрет дене паша.

Йоча – влак мöнгыштö лудын толшаш улыт ыле. Сандене вигак кластер йöным кучылташ лиеш.

Тыште ме адак икмыняр йодышым рашемдышаш улына.

- Могай герой – влакым ужына? Кö тыгай улыт?

- Кутырымо йылмышт могайрак?

- Мо нине герой – влак дене лиеш?

 Кажне образым лончылымо годым , диалог ма, монолог ма, текст дене кылден кутыраш кÿлеш.Кажне геройын  репликыштыже  кöргö вийже але лушкыдылыкшо,  эрыкым йöратымыже але лÿдшö меран чонжо почылтеш.

   Образ – влакым лончылымо годым ,тыгай репликым лончылыде огеш лий

Лаймыр:Чыла шÿдымет семын ыштем, парымем гына кудалте. Мыйын озамат, юмемат тый улат, Курай оза(с 119);

Вашмут: Лаймыр  Курайын имне – влакшым йомдарыме дене, утларак да утларак князь дене икояныш савырна. Тудын ешыже кугу, незерын илат, а илен лекман. А Курай парымым яра ок кудалте. Сандене Лаймыр озажын  ÿшанле пийыш савырна.

Лаймыр:О кугу юмо, кугу пÿрышö! Нимучашдыме сулыкым, нигунам касараш лийдыме сулыкым ÿмбакем налам…(с.120)Тиде репликым туныктышо шке сайын лудын пуа гын, сайрак.

Вашмут. Тиде реплика  драмыште ик эн виян. Лаймыр Ялантайым пушташ ямдылалтеш. Тудо кок тул коклаште. Чонжылан кочо, но тунамак Курай князь деч лÿдеш. «Тиде илыш тамык дечат шучко,- пелешта Лаймыр.- Умырем мучко сокыр арланла мландÿмбалне нушкын илен толашенам». Тунамак кок князьын койышышт нерген шонкала: «Сулык…Сулык? Нунылан сулык огылыс. Ала поянын юмыжак весе? Молан Курай сулык деч огеш  лÿд? Молан тудо мом шона, тудым ыштен кертеш? Эн шучко янлыкше нуно улыт! Ялантай ден Курай.Кок темдыдыме пий ваш пижын..». Лаймырын  пушташ кайымыж годым тыге шкенжым лыпландара: «Ну мо, сулыкан мландÿмбалне ик опкын янлыклан шагалрак лиеш.»

Лаймыр:Шучко!Мланде пöрдеш! Аксар, тамык, тамык лишемеш…(с 121)

Вашмут: Лаймыр осал пашам ыштен: Ялантайым кÿзö дене шуралтен пуштеш. Тудо чытыра, ушдымо гай лийын. Еным пушташ – куштылго паша огыл.Но айдеме тÿсшö эше кодын: Аксарлан полшынеже, но умылтарен ок керт.

Лаймыр: Аксар, курж тышечын, кай вашкерак!

Ялантай:

-Сорлыклымо имньыла суртем йыр пöрдам, ушем дене пÿтынь илышем ратлен шерам. Ала илышын пÿрымаш касалыкшак тыгай тöрсыр, ала шонго вуем дене шке луген товандышым. Роткылгышо пушенгым у кушкыл алмашта…(с. 120)

Вашмут: Ялантай шке илышыжым рат дене шонкала. Мом тудо илен лектын? Молан «илыш пÿрымаш касалыкше тöрсыр». Ты шонгым чаманаш гына кодеш.

Курай:

-Молан тудым эше эрыкыште кучеда? Пидса таргылтышым!.. .Мемнан йÿла – чын йÿла!. Ен пуштшын вуйжо пече менгыште лийшаш. (с.123)

Вашмут: Курай пеш лÿдын: чын лектеш гын, Юлавийым йöршын йомдара. Сандене Аксарлан чыла йÿлам ыштен, корно гычшо эше ик чаракым вашкерак корандаш кÿлеш. Сандене Аксарымат вашкерак пушташ шона. Но шке кидще дене огыл, а калакын кидше дене. Шке шонымашкыже шуашлан тудо чылылан ямде.

Курай: Кö ойлымем семын ок ыште, тудын верже Аксар пелен лиеш!

Вашмут: Курай - шучко айдеме. Тудо нимогай сулык деч ок лÿд. Калыкым лÿдыктынеже, тудын окса,власть(с.124)

Аксар:

- Кушто пуч?... Мемнан ынде ачанат, аванат, ойго деч аралыше ÿшаннат- калык?(с.122)

 Вашмут: Калык – вий. Юлавий ден Аксарлан калык гына полшен кертеш. Ялантайым пуштмеке, кö пыдал налын кертеш ? Калык.

- Колыда? Кö Курай ваштареш – тудо колышаш(с.124)

Юлавий:

Юлавий:О кугу юмо, кугу пÿрышö!… О кугу юмо! Калык вÿр дене варналтше мландет ÿмбак тыланет ончалаш намыс огыл мо? Але от уж, калыкет шÿмыш янлык чон шынен. Пеледше ужар мландет шем шÿгарыш савырнен! …Ала айдемын пиалже колымаште?(с.123)

Вашмут: Юлавий эн шергакан айдемыжым йомдарен. Ачажым.Но тудын чонжо калыкын верч йÿла :калык шÿмыш «янлык чон» пурен. Нимогай порылык, пуштмаш, вÿр.

Юлавий:Пидса, Аксар пелен мыйымат пидса!...О каргалтше калык! Ончалза шке ÿмбакыда… Кö те улыда?Кушто тендан поро шÿм-чонда? Кушто тендан ожнысо лÿддымö чолга вий – куатда?(с.124)

 Вашмут. Тиде ужаш -  конфликтын пÿсö ужашыже. Юлавий- виян ÿдыр.Тудо Лаймыр семын лÿдын ок шого. Курай ваштареш лÿдде шогалеш, тыгак калыкын шинчажым почаш тырша. «Чыланат шкеныштым чаманен шортыт,»- палемда мучашлан Юлавий.

Тулбай.

Тулбай:Ме айдеме улына, икте – весылан полшыман.Илыме курымыштет тыгаяк пиалдымым ужат гын, уждымын коын эртен ит кай, виет шутымо семын тыят полшо…(с.115)

Тулбай:Поян кертеш калыкым кырен, мыскылен…(Мемнан кÿшеш тудо лöча, меак сулыкан улына? Кö ме улына? Айдеме але айдеме сынан вольык? (с.116),

Тулбай: Шучко маска вынемже гыч лектын.Нерÿпшыжö шижын… Курай тиде кечылаштак кугу сарым конда.Тыгак нерен шинчаш тÿналына гын, мемнам тиде маска чыланам икте коде кÿрышт пытара.(с.118)

Вашмут.Тулбай- калык гыч ик эн виян вуйлатыше.Кажне шомакше –ушан, шотан. Тулбай калыклан моштымыж семын  полшаш ямде. Аксарланат полшаш тырша, шке илемыштыже тоя.Но чылан умылат: Курайым шыдештареныт, тугеже порыжымак ит вучо.

Тулбай: Курым – курым мучко азырен тöра – влакажыше шучко янлыкла поктыльыч мемнам.Меже вольык кÿтÿ семын пычкемыш чодыраште, куп лонгаште тыныс илышым кычалына! Поро пошкудем, эргым, ÿдырем – влак, вий – куатдам чумырыза иктыш! …Тыге гына ме ончыкылык тукымлан шке айдеме тÿснам арален кодена!с.125)

Вашмут.Яра огыл К.Коршунов тыге шке пьесыжым пытара. Сита пич чодыраште шылын илаш, эрык верч шогалаш жап шуын.Жап ончыкылык тукым верч шоналташ шуын.

Вашмут.Марий калыкым лÿдыктен пытареныт, пич  чодыра коклаште шылын илаш логалеш. Поян лöча, а калык ваштареш шогал огеш керт.Тулбай лач шке эрыкше верч кучедалаш ÿжеш.

Урокым иктешлымаш.

Могай событий утларак вуешда кодын?

Мöнгысö паша.

Аксар ден Юлавийын образыштым  лончылен  толаш. Таблице йöнымат кучылташ лиеш. Кöлан кластер йöн келша гын,сÿретлен толашат лиеш. Йоча – влакын эше фантазийышт сита гын, уло чон дене куанышаш улына.

  Тыгак произведенийым тунемаш тÿналме деч  ончыч келшыше  ужашым наизусть пуыман.  Наизусть кызыт гына йодышташ сайырак, молан манаш гын, тунемше , тынар лончылымеке, шонен ойырен налеш. А мыланна тидак кÿлеш.

План:

1.Произведений тÿналтышыште герой- влак  могайрак улыт(нуно кö, тÿжвал тÿсышт)?

2.Нунын илыш ужмашышт, ен- влак дене койышышт?.

3.Драмыште могай событий – влак нунын илыш ужмашыштым вашталтат?

4.Могай персонаж – влак геройна – влакым вашталтат?

5.Герой – влакын кушмаштышт могай эпизод эн тÿнлан шотлалтеш?

6.Геройна нерген моло персонаж – влак мом ойлат, нунын дене кузе койыт?

7. Геройна – влакнан йылмышт могайрак?

Тема: «Аксар ден Юлавий» драмын чоналтмыже, сылнылык ойыртемже, йылмыже.

Цель: 1.«Аксар ден Юлавий» драмын чоналтмыже, сылнылык ойыртемже, йылмыже ден палымым ыштымаш.

Урокын задачыже – влак:

Шинчымашым пуышо(образовательный):

- «Аксар ден Юлавий» драмын чоналтмыжым рашемдаш;

- сылнылык ойыртемже ден йылмыжым шымлен лончылаш ;

Шинчымашым пенгыдемдыше (развивающий):     

- Текст дене  пашам  ыштен  моштымыштым утларак виянден колташ;

- шымлымаш кумылыштым почаш;

- группа дене пашам моштен ыштымыштым вияндаш.

- Шуаралтше (воспитательный:: К.Коршуновын возымо моло  произведений – влакшым лудаш кумылыштым лукташ;

- калыкын йылмыжым , йÿлажым шукырак пален налаш кумыландаш.

Урокын типше:  комбинированный урок(поисково – исследовательский технологий)

Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш

Частный метод – влак: диалог, книга текст дене паша.

Кучылтшаш материал: (тиде уроклан нине книга- влакым кучылтман):

 Бояринова Г.Н. Проблема характера в современной марийской драматургии: Монография/ Мар.гос.ун-т.-Йошкар-Ола.-2005.-127с.

Бояринова Г.Н. Драммым тунемына: Туныктышо – влаклан полыш.- Йошкар –Ола: Марий книга савыктыш, 1996.-80с.

Урок радам.

Мöнгысö пашам тергымаш.

А)Ужашым наизусть йодышташ.Йоча – лак деч йодман, молан  лач тиде ужашым ойырен налыныт?

      Б)Тунемше – влакым  мöнгышкö пуымо  план почеш шке шонымашыштым колышташ.

    Вес йöн денат каяш лиеш.

  Проблемный йодыш – влакым пуаш лиеш.

Йодыш: Аксар Юлавийым йöратен огыл, а оксаже да поянлыкше веле кÿлын.

Факт.Курай:…Ялантай кугызам пуштын, ÿдыржым руалтен, поянлыкше дене ракатланен илаш тÿналам шонышыч? (с.123)

Вашмут: Курай Ялантай князьым пуштын да чыла йолажым Аксарлан тушкен пуынеже.Аксар нигунам поянлык верч тыршен огыл.Тудо уло шÿм дене Юлавийым йöрата да илышыжымат пуаш ямде.

Тулбай:Ала тушко мöнгеш каен, уэш озат кидыш логалнет? Ынде верештат гын, сарзыш огыл, вует пече менгыште лиеш.

Аксар: Юлавий мыйым вуча.(с.116)

Йодыш: Юлавий калык ваштареш шогалын?

Факт.Юлавий:  О каргалтше калык!.. Ончалза шке ÿмбакыда… Кö те улыда? Кушто тендан поро шÿм- чонда? Кушто тендан ожнысо лÿддымö чолга вий – куатда? Тÿжвач ончет, пуйто айдемак улыт.Тыйым чаманышын койын, шинчавÿдым йоктарат!.. Уке, нуно вет чыланат шкеныштым чаманен шортыт.Нунын почешат тыгаяк кугу ойган шем ÿмыл нушкеш(с.124).

Вашмут: Юлавий Курай ваштареш веле огыл шогалын, лÿдшö калыкшым помыжалтараш тырша. Вет пырля лийыт гынвеле, шучко «янлыкым» сенаш лиеш.

    Туныктышо шукырак герой – влак нерген пален налнеже гын, эше йодышт кертеш. А мыйын шонымаште, тиде сита.Вет ме , тетрадьыштым поген, кажне йочан шонымыжым пален налына.

Драмын чоналтме ойыртемже,сылнылыкше да йылмыже.

- Тунемше - влак, тыланда тиде пьесе мо дене келшен? (Кажне тунемшым колышт налман. Вет южышт вожылыт, а шонымашыщт пеш келге лийын кертеш. Тидын дене ме айдемылан вий- куатым, шке вийыштлан ÿшаным пуртена).

Иктешлымаш: Тиде драме – йöратымашлан чапмуро, гимн. Константин Коршунов драматургийын законжым ок пудырто. Драмыште кок планжат иктöр кая, конфликтын кок шöрынжат чак кылдалтын, герой- влакым  иктымат öрдыжеш кодымо огыл. Тек тудо второстепенный рольым налеш, но тудын задачыже: тÿн герой – влакын  характерыштым, койыш- шоктышыштым, шонымашыштым вашталташ полша.

   Драмын тÿн шонымашыже: Айдеме, тудын чон моторлыкшо ден чон поянлыкше.Кеч могай обществыште иле , но  чын Айдеме  лÿметым  ит амырте.

   Драматический произведенийыште герой – влакын кучедалмыштым почын пуышо действий радамым интриге маныт.Т иде шот дене завязке, действийын виян толмыжо, кульминаций, развязке нерген ойлен кертына(кластерыште ончо). Тиде кластерым пырля чонаш лиеш. Тÿрлö тÿсан чиям кучылтыт гын, утларак умылаш лиеш.

Кунам драмын сылнылык да йылме ойыртемжым лончылаш тÿналына, тунемше – влакын  изирак шымлымаш пашаштым колышташ лиеш. Тиде пашам драмым тунемаш  тÿналмеке пуаш лиеш. Тыгай  корным(направленийымат) пуаш лиеш, да икмыняр сообщений семын ямдылаш лиеш.

1-ше группа але тунемше: Мыняр гана Юмо мутым кучылтмо?Могай контекстыште да могай смысл дене?( Пример дене пенгыдемдыза).

2-шо тунемше. Калыкмутын верже. ( Пример дене пенгыдемдыза)

3-шо тунемше. Танастарымашым кучылтмаш. Могай смысл? ( Пример дене пенгыдемдыза)

4-ше тунемше. Калыкын ушан ойжо – влак.

Урокым иктешлымаш.

Могай калыкмут утларак ушешда кодын?

Мöнгысö паша.

Драмым иктешлашлан ямдылалташ. Тетрадьыште мыняр возымым ушештарен толаш.

Сочиненийланат темым темлаш лиеш:

1.К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмыже – йöратымашлан чапмуро.

2. Курай ден Ялантай – илышын кок  велне шогышо князь – влак.

3. Кеч мо лий, но айдеме тÿсетым ит йомдаре(К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмыже почеш)

Урокын темыже:  К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий » драмым иктешлымаш 

Урокын цельже:  К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий » драмым иктешлен, тунемше- влакын шинчымашыштым тергаш.

Урокын задачыже – влак:

Шинчымашым пуышо(образовательный):

 К.Коршуновын «Аксар ден Юлавий» драмыжым    иктешлен,тунемше – влакын       шинчымашыштым терген налаш;

Шинчымашым пенгыдемдыше (развивающий):     

- Текстыште улшо факт – влак дене пашам ыштен моштымо навыкыштым  вияндаш;

Шуаралтше (воспитательный):

- Кугезе кочанан илыме йÿлаж да  калыкын историйжым утларак келгын палаш кумыландаш.

Урокын типше: дискусий урок

Эртарыме дидактический  йöн:  шымлен кычалмаш, беседа

 Частный метод – влак: ваш кутыраш келыштарыме диалог, книга текст дене паша.

Кучылтмо материал: ИКТ: презентаций,

Марий литератур:  9 класслан  учебник – хрестоматий/ П.А.Апакаев денГ.Н.Бояринова ямдыленыт.- Йошкар – Ола: Марий книа савыктыш, 1994.-352 с.

Бояринова Г.Н. Проблема характера в современной марийской драматургии: Монография/ Мар.гос.ун-т.-Йошкар-Ола.-2005.-127с.

Бояринова Г.Н. Драммым тунемына: Туныктышо – влаклан полыш.- Йошкар –Ола: Марий книга савыктыш, 1996.-80с.

Паша радам

1. «Аксар ден Юлавий» жанр ойыртем.

Чын мо? Тиде  драма огыл, а  трагдий. (1 слайд)

Факт: Трагедийыште геройын але герой – влакын колымашышт дене пыта. Курай ден Ялантай князь-влак мучаште колат.

Чын вашмут: Трагедийыште пеш  виян личность, виян характер – влак сÿретлалтыт. Геройын але герой – влакын колымышт дене пыта. Но автор ты пьесыште тÿн геройлан Аксар ден Юлавийым шотла. А нуно илыше кодыт.

2. Исторический жап

Чын мо? Ты пьесыште Пугачевский восстаний ончыкталтын. (2 слайд)

Факт: Тушман вийым чумыра. Тудо чоя кишкыла мемнан деке нушкеш.Тыгыде калыкым, тÿрлö семын ондалкален, лÿдыктыл, шкеж деке шупшеш.

Чын вашмут: (книга дене пашам ыштена, текст дене рашемдена)

Мурза: Те вет (марий - влак)мемнан тушман – влаклан Озан ваштареш каяшыже чарак улыда, сандене тудо тендан дене коля семын модеш…Руш кугыжа мемнан ваштареш ондак тендам шорык кÿтÿла пурта, а шкеже шенгелне шога.

Курай: Ала руш кугыжа марий – влакын илышыштым куштылемда, шонет?

Ялантай: Куштылемда ма, огеш ма, тудын пелен калык вÿр шагалрак йога.

Иктешлымаш: 16 курымсо кокымшо пелысе илыш ончыкталтеш, кунам йодыш шоген: кöн пелен лияш: руш кугыжа але татар хан ден пырля.

3. Конфликт ойыртем.

Чын мо?Ты пьесыште нимогай социальный конфликт огеш ончыкталт, бытовой гына. (3 слайд)

Факт:Курай: Илыш тыге чоналтын, мом ыштет.Сай сатум эре тавалат. Виет сита – налат, уке гын – кодат.(Курай Юлавий нерген ойла)

Чын вашмут: Эн тÿн конфликт – социальный:

     -шке мланде верч;

-калыкын  эрыкше верч;

- калыкын  пиалже верч.

Ялантай: Кугыжа ваштарешат,хан ваштарешат сöйышто лияш верештын. Ме вет кок тул коклаште илена.Кудыжо сена, тудын кидыш логалына.Сенышыже мемнан озана лиеш, тудын шинчарожшым ончен, чытырен илена

 Тулбай: Мыланна кокыт гыч иктым ойырыман: руш кугыжа але хан!

Тулбай:Курым – курым мучко азырен тöра – влак ажыше шучко янлыкла поктыльыч мемнам. Меже вольык кÿтÿ семын пычкемыш чодыраште, куп лонгаште тыныс илышым кычалынна.Поро пошкудем,эргым, ÿдырем- влак, вий – куатдам чумырыза иктыш! Юл велысе моло калык семын налза кидыш пычал –ÿзгарым, писе умдым! Тыге гына ме ончыкылык тукымлан шке айдеме тÿуснам арален кодена.

Чын мо? Бытовой конфликт йöршын гаяк уке. (4 слайд)

Факт: Курай: Юлавий мылам сöралтын …Мом мый шонен пыштенам, нигунам чакнымаш уке.Шÿ   гар гына мыйым чактарен кертеш

  Чын вашмут:

 Бытовой конфликт: Юлавий верч ÿчашымаш.

Аксар: Йöратем. Палем, Курай дене танасен ом керт. Ялантай кугызат мыланем ÿдыржым нигунам огеш пу. Нуно коктынат князь улыт…А мый? Курай озан ÿшан пийже! Но чонем огеш колышт. Уш – акылым сенен, Юлавий деке ÿжеш. Йÿдшö – кечыже вуйыштем тудак веле. Юлавият мыйым йöрата.

4. Калыкын образше.

Чын мо? Калыкын образшым начарын почын пуымо. (5 слайд)

Факт:Незер енын корно икте:ÿшык пычкемыш чодыра але келге кореман кугорно!

Чын вашмут: Калыкын образшым пеш келгын почын пуымо.

  Тулбай:Ме айдеме улына, икте- весылан полшыман.Илыме курымыштет   тыгаяк пиалдымым ужат гын, уждымын койын эртен ит кай, виет шутымо семын тыят полшо.

 Тулбай: Шучко маска вынемже гыч лектын.Нерÿпшыжö шижын…Ялантайй кызыт Удыржым тудлан ок пу гын, Курай тиде кечылаште кугу сарзым конда. Тыгак нерен шинчаш тÿналына гын, мемнам тиде маска чыланам икте коде кÿрышт пытара.

5. Ялантайын образше.

Чын мо? Ялантай князь калыкын мутшым ок колышт, эре шке семынже ышта.  (6 слайд)

Факт:

 Адай: Илемна ÿмбак шучко озыркан лишемеш.Тыныс калыкна уэш кожганен.Ялантай, калыкым чамане, осал кидыш ит пу…Ме курымлан шочын огынал, сандене мыланна калык нергенат шоныман. Курайын могайжым палена.Тудлан ÿдыретым пуэт гын, пален лий, мемнамат пырля ужалет.

   Ялантай: …Мыят шке шочшем пиаланым ужнем.Садлан кöлан шонем , тудлан пуэм.Тидым тендан деч ом йод.

  Чын вашмут: Ялантай князь эре калык дене пырля, тудын кажне ойжым колыштын.

 Адай: Кундемышкына Курай князьын толын лекмыж дене мотор пайремна пужлыш, калык кожганыш. Таче Курай Юлавийым йÿктышаш ыле. Ялантай шöрлен.Курай кызыт шке калыкше дене тиде велышкыла толеш. Курайын койышыжым шкеат паледа, тудо пел корнеш чарнен ок шогал. Юлавийым виеш нангаяш пижеш.

6. Курайын образше.

Чын мо? Курай Юлавийым поянлык деч утларак йöрата. (7 слайд)

Факт:

     Курай: Юлавий, тыланет тиде порсын шовычым огыл, пÿтынь канде  

     кавам пöлеклаш кÿлеш ыле да! Но олмешыже, тиде шовычеш вÿдылын,  

      йöратыше шокшо шÿмем пöлеклем.

Чын вашмут: Курай князь утларакшым оксам, поянлыкым да оза кумылжым йöратен.

Курай: Ну, Ялантай, эрге шочшет дене пиалым шыч уж, Курай вегычлан куане….Нимат огыл! Изишак чыталтыза. Шонымем семын лиеш гын, Ялантай чодыраште ракатланен илыме веле огыл,мый дечем йодде, ик кайыквусымат лÿен огыт нал!

    Курай:  Ялантай ÿдыржым мыланем поро кумыл дене ок пу. Сай дене ма,  

    осал дене – мыланем тудым налман. Юлавий мыйын ок лий гын, тудын

    дене пырля чыла йомдарем.

7. Аксарын образше.

Чын мо? Аксар Юлавий деч коранеш.Тудо Курай князь деч лÿдеш. (8 слайд)

Факт: 

Аксар:Юлавий, пиал пуышо суксо кайыкем. Пÿртÿсын эн мотор пагытше- сÿрем кечынат, чатлама теле йÿштö годымат мыйын эн мотор пеледышем тый улат . Илышын торжа вийже мемнам ойыра гын, тыйым йомдарем гын, пÿртÿсын моторжо, кечын чеверже мыланем ÿмырешлан шапалга.Тунам мый шкежат тÿсдымö, юалге ÿмылыш савырнем.Таче тыйым йÿкташ Курай князь толшаш.

Чын вашмут: Аксар Юлавийым  йöрата, тудын верч шке илышыжым пуаш ямде.

Аксар: Тый(Курай) мыйым виян, чолга рвезе маньыч, тау.Тиде шомакет мыланем ÿшаным пöртылтыш.Юлавий, нуно мемнам ойырен кертыт, но йöратыше шÿмтулнам нигунам огыт йöртö.

Аксар:Палем,Курай, виян улат.Мый денем тый, мом шонет, тудым ыштен кертат.Но мыят айдемак улам!..Поян ма, нужна – илаш шочынна. Сандене мый тыланет лÿдде каласем: Юлавийым йöратем. Тудын верч тулыш, вÿдыш пурем! Юлавий каласа гын,ужар вуем товар йымак пыштем…

8. Юлавийын образше.

Чын мо?Юлавийын Тойвий гаяк пÿрымашыже. (9 слайд)

Факт: Ме, тудын кум ватыже, еш илыш пиалым ужын огынал.Эр йÿдым тÿналын,лÿп пычкемыш лиймешке, пашажым ыштышна. Икте – весылан сырыме огыл. Шактиар эше иктаж ватым налже ыле, шонен иленна. Пÿтынь илышнам тудлан пуышна…

Чын вашмут:Уке, Юлавийын кöргö вийже  тале.Тудо нигунам тарзе вате огеш лий.

Юлавий: Пидса, Аксар пелен мыйымат пидса! Шуко Курай, мом шогет, пид мыйымат пеленже! Садак мый тыйын ом лий нигунамат.Каргыме лий тый!.. О каргалтше калык!.. Ончалза шке ÿмбакыда… Кö те улыда? Кушто тендан поро шÿм- чонда? Кушто тендан ожнысо лÿддымö чолга вий – куатда? Тÿжвач ончет, пуйто айдемак улыт.Тыйым чаманышын койын, шинчавÿдым йоктарат!.. Уке, нуно вет чыланат шкеныштым чаманен шортыт.Нунын почешат тыгаяк кугу ойган шем ÿмыл нушкеш.

Иктешлымаш. Кажне тунемше тиде драме нерген шке шонымашыжым каласен пуышаш.

Мöнгысö паша.

Мыйын шÿмеш утларак кодын

1.Кум геройын лÿмжö:………,…………,………………

2.Кум кÿлешан событий:………,…………,……………

3. Кум кÿлешан айдемын качествыже:……,……,…. .