"Арадай аман зохёолой абдарhаа"
план-конспект занятия (9 класс)

Арадай аман зохеолой абдарhаа.

Арадай хэлэhэн үгэ соо

Алтанай дуhал бии юм.

Х. Намсараев.

Зорилго: Арадай аман зохеолой hалбаринуудые дабтаха, һурагшадай мэдэсэ, шадал ба дадабари элирүүлхэ, холбоо аман хэлэлгэ хүгжөөхэ, буряад арадайнгаа аман зохёолдо дуратайгаар хүмүүжүүлхэ.

  Хэшээлэй ябаса:

1. Багшын үгэ
2. Аман зохеолой hалбаринуудые дабталга.
3. Хэшээлэй дүн гаргалга. Сэгнэлтэнүүдые табилга.
4. Гэрэй даабари үгэлгэ.

1.. Бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ ажалуудаг арад зон өөрын хэлэтэй, еhо заншалтай өөрын түүхэтэй болоно. Эртэ урда сагhаа арадай дунда аман үгөөр дэлгэрhэн таабари, онтохо, оньhон үгэ, дуунуудые арадай аман зохеол гэжэ нэрлэдэг. Арадай дундаhаа гараhан бэлиг ехэтэ хүнүүд тэдэниие зохеоhон байна.

үхибүүд! Таанад арадай аман зохеол уншахадаа, уран hайханаар бэшэhэн үгэ бүхэндэнь анхаралаа табигты! Тиихэдээ эртэ урда сагай ажабайдал тухай бүри хүсэд, гүнзэгыгөөр ойлгон абахат.

         2.Арадай аман зохеолой hалбаринуудые  үхибүүд хэлэнэ. Гэрэй даабари шалгалга. Бүлэг бүхэндэ даабари үгтэhэн байгаа.

   Түрүүшын хуудаhан: Жороо үгэнүүд.

  Булта багшын хойноhоо гоеор, уранаар, түргөөр дабтана.

Таа бү таа тарган таршаа,

Заа бү заа заан газаа,

Туу бү туу талам дутуу,

Шуу бү шуу шуран бушуу.

   Хоердохи хуудаhан: Оньhон үгэнүүд.

   Оньhон үгэнүүд соо дэлхэйн арад зоной хүсэ шадал, нэгэдэл ба нүхэсэл харуулдаг. Жэшээнь: Арад зоной хүсэн аха дүүгэй барисаанhаа.

Народы страны дружбой и братством сильны   (ород оньhон үгэ).

                          Нүхэсэл хүсэ шадал нэмээдэг    (эвенкэ оньhон үгэ).

                          Хальмаг зон хэлэдэг: арад зон олон hаа,   үхэл гэжэ байхагүй.

  1-дэхи бүлэгэй үхибүүд бэлдэhэн оньhон үгэнүүдые сээжээр хэлэнэ.

                           Оньhон үгэнүүд

 1.«А» үзэг эрдэмэй дээжэ, аяга сай эдеэнэй дээжэ.

2. Ажал гээшэ-жаргал.

3. hайн хүндэ нүхэр олон, hайн мориндо эзэн олон.

4. хүдэлхэ гэбэл хүнэй хойно, эдихэ гэбэл хүнэй урда.

5. аха дүүнэр эбтэй hаа, абдар алтан хэрэггүй.

6. өөрын дайда дулаан, хариин дайда хүйтэн.

7. ганса  сусал-гал болохогүй, ганса хүн-хүн болохогүй.

8. Зуун түхэригтэй ябанхаар, зуун нүхэртэй яба.

9. наhандаа ябаад-наhандаа hура.

10. эрхые hуранхаар, бэрхые hура.

11. үнэнhөө үнэтэй юумэн үгы.  

Даабари: Самбарта оньhон үгэнүүдэй нэгэдэхи хубинь бэшээтэй, таанад үргэлжэлүүлэгты. Энэл бүлэг хүдэлнэ, класс соо hууhан үхибүүд туhалха.

  Гурбадахи хуудаhан. Таабаринууд.

  Буряад ба ород зон үдэшын сайлалганда бэе бэедээ hонин таабариинуудые хэлсэдэг байгаа. 2дохи бүлэгэй  үхибүүд табааринуудые таалгана. Олон таабари тааhан хүн шагайнуудые абана.

Таабаринууд.

1. Хадада жалжагы гутал. (шэхэн)
2. Гээгээгүй аад, бэдэрдэг, гэмтээгүй аад, еолодог. (гахай)
3. Хүүр-хүүр дуутай, хүхэ торгон дэгэлтэй. (гулабхаа)
4. Дүрбэн хүн нэгэ малгайтай. (стол)
5. Аяга соо алаг булаг. (нюдэн)
6. Сагаан поли, хара хүрэнгэтэй. (ном)
7. Мүльhэн дээрэ мүнгэн шагта. (hара)
8. Үбэлдөөш зундааш нэгэ үнгэтэй. (хасуури)
9. Үбэлдөө сагаан, зундаа боро. (шандаган)
10. Саахар гэхэдэм хүйтэ дааба. (саhан)
11. Аха дүү хоер бэе бэеэ хүсэжэ ядаа. (hара, наран)
12. hүөөр хэhэн эдихэ зүйл. (тоhон, үрмэн)

Зай, үхибүүд мүнөө минии табааринуудые таагты. Энэ наранай элшээр  табааринууд ба тайлбаринууд. Анхаралтайгаар уншагты, таабари  зүбөөр

таажа, тайлбарииень хэлэгты. Бэрхэнүүдта, үхибүүд.

  Дүрбэдэхи хуудаhан: үреэлнүүд.

  3дахи бүлэгэй. үреэлнүүдые хэзээ хэлэхэдэ болоноб? Зүб. hайндэрнүүдтэ, түрэhэн үдэртэ, элдэб ойн баярта. үхибүүд олон үреэлнүүдые хэлэнэ.

  Табадахи хуудаhан: Онтохонууд.

  Бидэнэр олон онтохонуудые уншаабди, удхыень тайлбарилжа хөөрэлдөөбди. Онтохонууд болбол арад зоной, амитадай ажабайдал, абари зан дээрэhээ үндэhэлжэ, hонирхолтойгоор тааруулжа, аман үгөөр зохеогдоhон рассказууд юм.  Онтохонууд гурбан янзын илгаатай.

• Амитад тухай
• ажаhуудалай онтохонууд
• шэдитэ (волшебные)

Мүнөө гэртээ дуратай онтохонойнгоо удхаар зураhан зурагуудаа харуулхат, юу зураhанаа тобшохоноор хѳѳрэхэт.Бүлэг бүхэнhѳѳ 1 зураг.

  Зургаадахи хуудаhан: Арадай дуун.

Бүлэг бүхэн 1 буряад арадай дуу гүйсэдхэнэ.

Мүнөөдэр булта hайнаар хүдэлбэт. Бэрхэт, үхибүүд.

1. Хэшээлэй дүн гаргалга. Сэгнэлтэнүүдые табилга.
2. Гэрэй даабари: таабари зохеохо.