Тыва дыл, чогаал кичээлдеринге ажыглаар методтар.
методическая разработка

Слайд 1

Тыва республиканын ооредилге яамызы « Тыва дыл болгаш чогаал кичээлдеринде идепкейлиг методтарны ажыглаары » Ак-Довурак хоорайын 4 дугаар ортумк школазынын тыва дыл, чогаал башкызы Донгак У.Э

Слайд 2

1.Кластер. Бо методту кичээлдиң кайы-даа кезээнге ажыглап болур . Методтуң кол утказы : бар билиглерин системажыдары болгаш немей билип алыры . Чижээ : Чүве ады деп темага өөреникчиниң тургускан кластери . а) падеж сан хамаарылга Чүве ады хуу ниити тодаргай туугай

Слайд 3

2.Метод « Кыдыынга демдеглелдер кылыры » азы « Инсерт ». Номчуп , сайгарып орар сөзүглелди азы онаалганы өөреникчилерге канчаар демдеглээрин баш бурунгаар айтып бээр . Сөзүглелди, теманы , дүрүмү номчуп оргаш , кыдыынга карандаш-биле тускай демдектерни салып тургаш номчууру , сайгарары . Ылаңгыя, чогаал кичээлдеринге болгаш сөзүглел-биле ажылдап тургаш ажыглап болур . «!»- кайгадыпкан ; «+»- билир , ооң мурнунда таварышкан ; «?» - билдинмес чүүл бар, немелде материалды дилээр күзелди оттурар ; «-»- чаа билиг , чаа чүүл, бир дугаар таваржып турар . Мындыг таблицаны долдуртуп болур .

Слайд 4

Мындыг таблицаны долдуртуп болур . - ( чаа билип алдым ) + (билир мен) ? (билдинмес, айтырыглар бар) ! (немей билип алыксап тур мен)

Слайд 5

3. Метод « Фишбоун » ( «Балык сөөгү »). « Фишбоун » деп схеманы профессор Кауро Ишикава деп япон эртемден чогааткан . Ук схеманы тыва дыл болгаш чогаал кичээлдеринге мынчаар ажыглап болур . Маңаа башкының чогаадыкчы чоруу херек . Бажы - чугула айтырыг ; Үстүкү сөөктери- кол билиглер ; Адаккы сөөктери- билигниң утказы ; Кудуруу - чугула айтырыгга харыы , азы түңнел . Маңаа уруглар түңнеп , бодап турар чүүлүн кысказы-биле илередир азы бөлүктеп эккээр . Чижээ : а)

Слайд 6

Чижээ : а) Я Е Ё Ю аяк үер Ёндан дуюг Й уннуг \ жуктер Шын бижилге

Слайд 7

б) Чылдагааннар Барымдаалар ? Түңнел

Слайд 8

6. « Бодалдар хевизи ». («Ковер идей») Бөлүктеп ажылдаарынга болгаш салдынган айтырыгны шиитпирлээринге ажыглаар . Уругларга баш бурунгаар берген А4 саазынынга боттарының бодалдарын бижээш чыпшырар . Бөлүк бүрүзүнге чыпшырыптар саазыннар үлеп бээр . Эң-не сөөлүнде 4 каът апарган бодалдарын бөлүктен бир өөреникчи камгалап болур . Азы 1 кезек эрттерге камгалап болур . 1) 5-ки класста баснялар өөренип дооскаш , ЧСК кичээлинге ажыглап болур . Чижээ:Лидия Иргит « Теве » Теве хүннүң-не чүнү бодаар турганыл ? 2) Тевениң бодалы чүге ындыг болганыл ? Кандыг кижилер дугайында чугаалап турарыл ? 3) Силер болзуңарза чүнү канчаар турган силер ? 4) Силер бодаарыңарга , теве кандыг болур ужурлуг турган-дыр ?

Слайд 9

4. « Чоон », « чиңге» айтырыглар азы делгереңгей , делгереңгей эвес харыылыг ( Тонкие,толстые вопросы) Бөлүктеп ажылдаарынга ажыглап болур . Чижээлээрге , уруглар онаалгага чоон , чиңге(делгереңгей,делгереңгей эвес харыылыг ) айтырыглар белеткеп алыр . Олар 2-2, 3-3 бооп болур . Баштай «чиңге» айтырыгларны салып болур . « Чиңге » айтырыглар « Чоон » айтырыглар Айтырыг чаңгыс харыылыг болур . -« Танаа-Херелдиң чуртунда » деп чогаалдың кол маадыры кымыл ? - Чогаалда болуушкуннар чылдың кайы үезинде болуп турарыл ? - Чогаалдың жанры? - Чугула кежигүннерге чүлер хамааржырыл ? -- Кылыг сөзү чүнү илередирил ? Бердинген айтырыгга долу болгаш бадыткалдыг харыы негеттинер . Боттарының харыызын бадыткаар , чижектер киирип болур . - Тас-Баштыгның өг-бүлези тос чадырга канчаар чурттап чорааныл ? - К.Кудажының « Кым эң ажыктыгыл ?» деп чогаалында аңнарның кайызы ажыктыг болганыл ? Чүге ? - Силер чүге ынчаар бодап турар силер ? - Чөпшээрежир силер бе ?

Слайд 10

5.Синквейнни ажыглаары . Синквейн – хостуг чогаадылга . Ол автордан чогаадып турар чүүлүнге эргежок чугула сөстерни тып , түңнелди кылып , бодалдарын мөөңнеп, шын илередирин негээр . Синквейн 20-ги ч\с чылдың эгезинде Америкага херээжен шүлүкчү Аделиада Крепсиниё ады-биле көстүп келген . Француз дылда синквейн дээрге « беш » дээн уткалыг . Ынчап кээрде синквейн дээрге беш одуруглуг кыска шүлүк. Ону анаа-ла бижий бербес , ол дараазында дүрүмге чагырткан турар : 1-ги одуруг – чүве ады , ат орну бооп болур , синквейниң кол темазын илередир . 2-ги одуруг – 2 демдек ады азы причастие ( үстүнде чуве адын тодарадыр ) 3-ку одуруг – 3 кылыг сөзү ( үстүнде чуве адынга хамааржыр ) 4-кү одуруг – 4-5 сөстен тургустунган домак (Кол бодалга таарышкан ). 5-ки одуруг – чуве ады . (Кол бодалды тайылбырлар илереткен түңнел сөс азы чажыт деңнелге бооп болур .) Синквейн – сөстер оюну . Ол кандыг-даа бодалды илередип болур . Ону кандыг-даа кичээлде ажыглап болур . Чижээ : Кичээл . Өөредиглиг, онзагай . Дилээр , тывар , боданыр . Кичээл – демниг ажыл . Ажыдыышкын .

Слайд 11

Метод «СИНКВЕЙН» Идепкейлиг МЕТОД Чогаадыкчы Кичээлдиң аңгы-аңгы кезектеринге ажыглаар . Чедиишкин . сайзырадыр идепкейжидер өөредир

Слайд 12

Метод « Дартс » Солун болду Идепкейлиг кириштим Билдингир болду Чаа чүүлдү билип алдым

Слайд 13

Коргенинер дээш улуу -биле четтирдим !