4 нче сыйныфның рус төркемнәре өчен туган (татар) теленнән әдәби уку буенча эш программасы
рабочая программа на тему

4 нче  сыйныфның рус төркемнәреөчен туган (татар) теленнән әдәби уку буенча эш программасы

(сәгатьләр саны атнага 1 сәгать, елга 34 сәгать)

Эш программасы түбәндәге документларны исәпкә алып төзелде:

1. “Россия Федерациясендә мәгариф турында” Федераль законы. 2013. (273-ФЗ номерлы закон үзгәртелде, 2012, 29.12)

2. Мәгариф турында” Татарстан Республикасы законы, 2013 ел

3. Россия Федерациясенең “Россия Федерациясе халык телләре турында”гы  126-ФЗ нчы номерлы Законы (24.07.1998)

4. “Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы, 2004нче ел, 1нче июль

5. “2014-2020 нче елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы Дәүләт программасы” (2013 ел, 25 октябрь)

6. 2017-2018нче уку елына гимназиянең укыту планы

7. Гомуми башлангыч белем бирүнең  федераль дәүләт  стандарты ( Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министрлыгы приказы, № 373, 06.10.2009, үзгәрешләр 26 ноябрь 2010 ел, 22 сентябрь 2011 ел, 18 декабрь 2012(.п.19.5) кертелде)

8. МГББУ “Гимназия №8“-Мәгариф үзәгенең башлангыч  гомуми белем бирүнең төп белем бирү программасы

9. Рус телле балаларга татар телен коммуникатив технология нигезендә укыту программасы. Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева//Рус телендә  урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан урнәк программалар. – Казан: Татар. кит.нәшр., 2011. – Б. 185 - 235

10. Уку әсбабы: Хәйдәрова Р.З. Татар теле. 4 сыйныф: башлангыч гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек. Ике кисәктә. – Казан: Татармультфильм, 2014 ел.

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны

4 нче сыйныф өчен "Әдәби уку" курсының эш программасы Федераль дәүләт белем бирү стандартларының таләпләренә туры китереп, Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан рөхсәт ителгән Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән “Рус телле балаларга татар телен коммуникатив технология нигезендә укыту программасына (төзүче-авторлары:Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева//Рус телендә  урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан урнәк программалар. – Казан: Татар. кит.нәшр., 2011. – Б. 185 - 235), 4 нче сыйныф өчен Р.З. Хәйдәрова тарафыннан төзелгән (Казан: Татармультфильм, 2014 ел.) Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслеккә һәм Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы, Өстәмә прфессиональ белем бирү дәүләт автоном мәгариф учреждениесе “Татарстан республикасы мәгарифне үстерү институты”ның “Эш программаларын төзү буенча методик тәкъдимнәре”нә, (Казан, 2015.) нигезләнеп төзелде.

Эш   программасы структурасы

Туган (татар) теленнән әдәби уку буенча  эш программасы: аңлатма язуыннан, төп бүлекләр, белем һәм күнекмәләрдән,укытуның гомуми, шәхси, метапредмет нәтиҗәләрен үз эченә алган программаның эчтәлегеннән гыйбәрәт.

Эш  программасының эчтәлеге

Эш программасының һәм белем бирүнең максаты:

Рус телендә сөйләшүче укучыларга туган (татар) теленнән әдәби укуны укытуының төп максаты – телне аралашу чарасы буларак үзләштерүне тәэмин итү, көндәлек тормышта, полиэтник җәмгыятьтә үзара аңлашу һәм хезмәттәшлек итү күнекмәләрен булдыру.

  Бу максатка ирешү өчен, түбәндәге бурычларны хәл итү сорала:

8)        татар сөйләмен тыңлап аңларга күнектерү;

9)        татар этикеты тәгъбирләрен кертеп, бирелгән ситуация буенча диалогик сөйләм оештырырга өйрәтү;

10)        программада күрсәтелгән лексик темалар буенча телдән яки язмача монологик сөйләм булдыруга ирешү;

11)        карап чыгу, танышу, өйрәнү, эзләнү максаты белән уку төрләрен кулланып, төрле жанрдагы текстларны аңлап уку күнекмәләрен үстерү;

12)        татар телендәге сөйләмне фонетик, лексик, грамматик яктан дөрес төзергә күнектерү;

13)        татар халкының фән, мәгариф, сәнгать, мәдәният өлкә¬сендәге казанышлары, күренекле шәхесләре белән таныш¬тыруны дәвам итү;

14)        халыкларның үзара аңлашып, тату яшәвенә омтылыш тәрбияләү.

Эш программасы Федераль дәүләт башлангыч белем бирү стандартына, Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан расланган “Рус телле балаларга татар телен коммуникатив технология нигезендә укыту программасы”на  (Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева//Рус телендә  урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләре өчен татар теле һәм әдәбиятыннан урнәк программалар. – Казан: Татар. кит.нәшр., 2011. – Б. 185 - 235),  Р.З.Хәйдәрованың рус телендә сөйләшүче балаларны коммуникатив технология нигезендә татарча сөйләшергә өйрәтү өчен төзелгән “Күңелле татар теле” укыту-методик комплектына нигезләнеп төзелде.

      Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларының күбрәк рус телендә аралашуларын һәм фәннәрнең рус телендә үзләштерелүен истә тотып, темаларны үткәндә, аның рус телендәге үзенчәлеген (охшаш яки аермалы якларын) кыскача билгеләп бару зарур.

Укучыларның гомуми грамоталылыгын тикшерү һәм үстерү өчен,  төрле характердагы диктантлар, сүзлек байлыгын арттыру, бәйләнешле сөйләм үстерү, логик фикерләү дәрәҗәсен камилләштерү максатыннан, сочинение һәм изложениеләр яздырыла.

Программа тел белеме тармаклары арасында системалылык һәм эзлеклелек, фәннилек, аңлаешлылык, дәвамчанлык һ. б. таләпләрне истә тотып төзелде.

Коммуникатив технология нигезендә төзелгән эш программага эчтәлек сайлау принциплары

Телне аралашу аша өйрәнү принцибы. 9-10 яшьлекләр тормышында уку хезмәте, дуслар белән аралашу, ел фасылларына карап уен төрләре, үзе яшәгән җирлек, дүрт аяклы дуслар турында сөйләшү зур урын алып тора. Балалар шулай ук табигатҗ турында сөйләшергә, әкиятләр тыңларга яраталар. Эш программасына тубәндәге аралашу темалары кертелде: “Белем бәйрәме”, “Туган як табигате”, “Хайваннар дөньясында ”, “Кышкы уеннар”, “Минем дусларым”, “Дүрт аяклы дусларыбыз”, “Язгы бәйрәмнәр”, “Минем туган илем”, “Чәчәкле җәй, ямьле җәй”.

Шушы темалар буенча сөйләшү өчен 4 нче сыйныфта 125-130 чамасы яңа сүз кушыла.Дүртенче сыйныфта укыту процессын оештыру үзенчәлеге шунда: нигездә, алдагы сыйныфларда укучыларга таныш булган аралашу сфераларында сөйләшә алулары тирәнәйтелә.

Телне ятлап түгел, ә актив фикерләп өйрәнү принцибы. Укучыларның телне актив фикерләп өйрәнүләре, беренче чиратта, аралашуны хәтерләтүче диалоглар, ситутатив күнегүләр аша тәэмин ителә. Моный күнегүләр яңа лексик, грамматик материал белән таныштырганда да (бу очракта мотивация, ихтыяҗ тудыру ролен башкара), камилләштерү, мөстәкыйль сөйләм үстерү этабында да кулланыла ала.

 Дәреслектәге парларда эшләүне таләп иткән, аралашу ситуацияләрендә сөйләм бурычын дөрес аңлап, сөйләм күнекмәләрен формалаштыру максатындагы күнегүләргә аеруча игътибар итү һәм аларны балалар үзләштергәнче кабат-кабат эшләү уңай нәтиҗәләр бирә.

Укыту процессын шәхси индивидуальләштерү принцибы. Һәр сүзне, өйрәнелгән грамматик категорияне, аралашу өчен кирәкле сөйләм үрнәкләрен системалы кабатлатып бару – УМКның төп бурычы. Шуңа күрә, хәтердә калдыруның индивидуаль үзенчәлекләрен истә тотып, эш программасы дәреслектәге материалның урнаштырылу системасына нигезләнеп төзелде.

Телне функциональ төстә өйрәнү принцибы. Бу принцип нигезендә эш программасына грамматик материал, УМКга нигезләнеп, түбәндәге таләпләр буенча сайланды:

-        грамматик материал коммуникатив максаттан, аралашу хаҗәтеннән һәм куллану ешлыгыннан чыгып билгеләнде;

-        грамматик материалның күләмен, теоретик авырлыгын билгеләгәндә укучыларның үзләштерү мөмкинлекләре исәпкә алынды;

-        грамматиканы сөйләм берәмлеге буларак өйрәнү күздә тотылды: иң беренче чиратта грамматик категориянең формасына түгел, ә аның функциясенә игътибар ителде: хәбәр итү, сорау, риза булу һ.б.

Эш программасында, Федераль дәүләт башлангыч белем бирү стандартлары таләп иткәнчә, һәр тема буенча кузалланган шәхси һәм метапредмет нәтиҗәләр дә күрсәтелде. Белем алуның башлангыч этабын төгәлләгәндә түбәндәге шәхси кыйммәтләр формалашкан булу күзаллана:

- шәхесара һәм мәдәниятара аралашуда татар телен куллануга уңай караш булдыру һәм аны яхшы өйрәнү теләген формалаштыру;

- әхлакый кагыйдәләрдә ориентлашу, аларны үтәүнең мҗбүрилеген аңлау;

- әдәби әсәрләрдәге төрле тормыш ситуацияләренә һәм геройларның гамәлләренә гомумкешелек нормаларыннан чыгып бәя бирү;

- “Гаилә”, “туган ил”, “мәрхәмәтлелелк”, “башкаларга карата түземлелек” төшенчәләрен кабул итү, аларның кадерен белү;

- ярдәмчеллек, башка кешеләргә карата кайгыртучан булу.

Уку дәверендә түбәндәге метапредмет (регулятив, коммуникатив, танып белү) нәтиҗәләргә ирешү күзаллана:

-        фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерли белү;

-        классификацияләү өчен уртак билгеләрне билгеләү;

-        ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне формалаштыру;

-        үрнәк буенча эшли белү;

-        аерым темаларга караган сорауларга җавап бирә белү;

-        рәсем буенча җөмләләр, сораулар төзи белү;

-        аңлап укый белү;

-        укылган яки тыңланган мәгълүматның эчтәлегенә бәя бирә белү;

-        уку хезмәтендә үзеңә максат куя, бурычларны билгели белү;

-        эш тәртибен аңлап, уку эшчәнлеген оештыра, нәтиҗәле эш алымнарын таба белү;

-        уку эшчәнлеге нәтиҗәләрен контрольгә ала белү;

-        уку хезмәтеңә бәя бирә белү;

-        укудагы уңышларның, уңышсызлыкларның сәбәбен аңлый, анализлый белү;

-        укытучының күрсәтмәләрен аңлап үти белү;

-        дәрескә кирәкле уку-язу әсбапларын әзерли белү, алар белән дөрес эш итә белү;

-        дәрестә эш урынын мөстәкыйль әзерли белү һәм тәртиптә тоту күнекмәләрен үстерү;

-        әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый, аның белән аралаша белү күнекмәләрен формалаштыру;

-        аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре);

-        парларда һәм күмәк эшли белү;

-        әңгәмәдәшең белән контактны башлый, дәвам итә, тәмамлый белү.

Укучыларның туган (татар)  теленнән әдәби уку буенча лексик, грамматик күнекмәләре филологик белемнәр суммасы дәрәҗәсендә генә калмыйча, ә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрендә да аралашуда кулланырлык дәрәҗәгә җитүе зарур. Ягъни укучылар нинди дә булса сүзне я грамматик категорияне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатында мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнергә тиешләр. Шул вакытта гына татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү бурычы үтәлә.

Мәктәпнең башлангыч этабын тәмамлаганда, укучының сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча түбәндәге белемнәргә ия булуы күздә тотыла.

Сөйләү

– сөйләм этикеты үрнәкләрен кулланып, гади диалогларда катнашу (6 реплика);

– предметны, персонажны яки рәсемне тасвирлау (7 фраза);

– үзе, гаиләсе, дусты, шәһәре (авылы), табигать турында сөйләү(7 фраза) ;

– укылган (тыңланган) текстның эчтәлеген кыскача сөйләү (7 фраза).

Башлангыч мәктәпне тәмамлаучыга түбәндәге күнекмәләргә ия булу мөмкинлеге бирелә:

– әңгәмәдәшең белән контактны башлый, дәвам итә, тәмамлый белү;

– балалар фольклоры әсәрләрен яттан сөйләү;

– персонажга кыскача характеристика бирү.

Тыңлап аңлау

– аралашу барышында укытучының һәм сыйныфташларның сөйләмен ишетеп аңлау, вербаль яки вербаль булмаган  рәвештә җавап кайтару;

– аудиоязмадагы кечкенә хәбәрләмәнең, тыңланган хикәянең, әкиятнең (0,3 минут) төп эчтәлеген сөйләп бирү.

Башлангыч мәктәпне тәмамлаучыга түбәндәге күнекмәләргә ия булу мөмкинлеге бирелә:

– таныш булмаган сүзләрне үз эченә алган текстларны тыңлаганда, аларның эчтәлеген аңлау өчен, тоемлаудан файдалану.

Уку

– татар сүзенең график образын аның авазлы образы белән чагыштыру;

– укуның орфоэпик һәм интонацион нормаларын белү;

– өйрәнелгән материалга нигезләнгән кечкенә күләмле текстны сәнгатьле итеп һәм әйтелеш нормаларын саклап уку (45-55 сүз);

– өйрәнелгән материалга нигезләнгән кечкенә күләмле текстның эчтәлеген аңлап, эчтән уку (45-55 сүз);;

– тексттан кирәкле мәгълүматны табу;

– укылган мәгълүматка бәйле гади нәтиҗәләр ясау.

Башлангыч мәктәпне тәмамлаучыга түбәндәге күнекмәләргә ия булу мөмкинлеге бирелә:

– таныш булмаган сүзләрнең мәгънәсенә контекст нигезендә төшенү;

– исеменнән һәм бизәлешеннән чыгып, әсәрнең эчтәлеген күзаллау;

– текстның темасын, төп  фикерен мөстәкыйль рәвештә билгеләү; текстны  мәгънәви өлешләргә бүлү һәм аларга исем бирү.

Язу

– үрнәк буенча бәйрәмгә чакыру язу;

– үрнәк буенча дустыңа хат язу;

– үтелгән тема буенча кечкенә инша язу (5-6 гади җөмлә);

– сөйләм бурычын аңлап, үз фикереңне кыскача язма рәвештә белдерү.

Башлангыч мәктәпне тәмамлаучыга түбәндәге күнекмәләргә ия булу мөмкинлеге бирелә:

– текстның эчтәлеге буенча сорауларга язмача җавап бирү;

– терәк сүзләр ярдәмендә хикәя төзеп язу;

– гади анкетаны тутыру.

«Башлангыч мәктәпне тәмамлаучыга түбәндәге күнекмәләргә ия булу мөмкинлеге бирелә» бүлегендә планлаштырылган нәтиҗәләр сәләтле укучылардан гына таләп ителә. Мондый катлаулылыктагы биремнәрне йомгаклау-тикшерү эшләренә өлешчә кертергә мөмкин, чөнки алар аерым укучыларга тагын да югарырак нәтиҗәгә ирешергә этәргеч бирә. Әмма аларны дөрес үтәмәү укытуның чираттагы баскычына күчерү өчен киртә була алмый.

Мәгълумат һәм белем бирү чыганаклары:

1 Уку әсбабы: Хәйдәрова Р.З. Татар теле. 4 сыйныф: башлангыч гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек. Ике кисәктә. – Казан: Татармультфильм, 2014 ел.

  2. Укытучылар өчен методик кулланмалар: 1) Хәйдәрова Р.З. Рус телендә башлангыч гомуми белем бирү оешмаларында татар теле укыту. 4 нче сыйныф. – Казан, 2013; 2) Хәйдәрова Р.З. Федераль дәүләт белем бирү стандартларына күчү шартларында татар теле һәм әдәбиятын коммуникатив технология нигезендә укыту. – Яр Чаллы, 2015.

3. Язу дәфтәре: Гыйниятуллина Л.Ә. Татар теленнән эш дәфтәре: Башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең рус телендә сөйләшүче 4 нче сыйныф укучылары өчен. – Яр Чаллы, 2014.

4. Контроль үлчәү берәмлекләре: 1) Хәйдәрова Р.З. Гомуми белем бирү оешмаларында рус телле балаларның татар теленнән белемнәрен контрольгә алу буенча биремнәр җыентыгы.  – Яр Чаллы, 2014; 2)  К.С. Фәтхуллова. Татар теленнән тикшерү тестлары. 4 сыйныф: рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2016; 3) Р.Р. Шамсутдинова Татарский язык. 4-й класс: Пособие по подготовке к тестированию. Казан: Гыйлем, 2016.  

5. Мультимедиа

6. «Фән һәм мәктәп», «Мәгариф»  журналлары, “Мәгърифәт”, “Ачык дәрес” газеталары.

Укытуның материаль-техник һәм мәгълүмати тәэмин ителеше

- белем һәм тәрбия бирү өчен барлык шартлар да тудырылган, санитария һәм янгыннан саклану нормаларына туры килгән уку бинасы булу;

- әдәбиятны өйрәнү өчен җитәрлек күләмдә дәреслекләр һәм өстәмә методик ярдәмлекләр белән тәэмин ителгән китапханә;

- электрон китапханә, башка электрон ресурслар, татарча сайтлардан куллану мөмкинлеге булган компьютер классы;

- лингафон кабинеты;

- электрон һәм басма күрсәтмә әсбаплар, дәреслекләр;

- мультимедиа укыту программалары, компьютер программалары;

- укучыларының белемнәрен тикшерү программалары;

- төрле типтагы сүзлекләр, энциклопедияләр;

- белешмә материаллар;

- балалар өчен чыгарылган газета һәм журналлар;

- интерактив тикшерү программалары;