Ди Iэпэгъу бжыгъэцIэ. КъызэщIэзыкъуэж урок.
учебно-методический материал (6 класс) на тему

Темэ : Ди Iэпэгъу бжыгъэцIэ. КъызэщIэзыкъуэж урок.

Мурадхэр :

ЩIэныгъэр  хэгъэхъуэн: бжыгъэцIэм теухуауэ    ящIар егъэбыдылIэн ,я бзэм зегъэужьын ,а псалъэ лъэпкъыгъуэм  гъащIэм щиIэ мыхьэнэр  къыщыгъэлъэгъуэн.

Гупсысэм зегъэужьын:бжыгъэцIэр  сыт хуэдэ предметми ехьэлIауэ зэрыщытыр къегъэхутэн,пасэ зэманым тIощIрыбжэ щыIэу зэрыщытам щыгъуазэ щIын,я гупсысэм зегъэужьын.

Гъэсэныгъэ етын :еджакIуэхэм я гъэсэныгъэм хэгъэхъуэн ,адыгэ хабзэм хащIыкIыу ,ар зэрахьэфу егъэсэн.

Урокым и щIыкIэр (тип): къызэщIэзыкъуэж урок

Методыр –къэхутэныгъэ

Формэр : комбинированнэщ

Урокым къыщыгъэсэбэпыпхъэхэр:

доска,тхылъыр,компьютер

Урокым и екIуэкIыкIэр:

Сэлам ехын.

Егъ.-Фи махуэ фIыуэ,псоми сэлам гуапэ фызох.

ЦIыкIухэ, сыту фыдахащэ нобэ псори . ИIэт зызэхуэвгъази, псалъэ гуапэ зырыз  зыжефIи ,  гукъыдэж зэдывгъэтыт.

-Жэщи махуи къытхуэмыгъэсу сыт иджыпсту дызыпэплъэр псори?

-ИлъэсыщIэрщ.

Ар къэсыным дыхуопIащIэ ,уеблэмэ махуэгъэпсым махуэ къэс доплъыр,къэнэжар дыбжу пэжкъэ?

-АтIэ махуэ къытхуэнэжар   къызэрытщIэр сыткIэ?

- БжыгъэцIэкIэ.

-Пэжщ.

-Псоми илъэсыщIэм зыхудогъэхьэзыр, цIыкIуи ини къытхуэмыгъэсу дыпоплъэ.ФIыгъуэ гуэр къытхуихьыну,мурахэр къыдэхъулIэну дыщогугъ.Ауэ дэ ди закъуэкъым а  махуэр зыгъэлъапIэр. БжыгъэцIэхэр дунейм къыщытехьа махуэщи, абыхэм я дежкIэ тIуащIэу ягъэлъапIэр ар.   Ахэращ зытеухуауэ щытынур ди нобэрей урокыр.  ИлъэсыщIэ къызэрихьэм нэмыщIкIэ  абы   я  бжыгъэм зы илъэс  хагъахъуэ икIи а махуэ лъапIэр къэмыс щIыкIэ абыхэм ирагъэкIуэкI зэхьэзэхуэ . Илъэс псом ящIа лэжьыгъэр  къахутэж.

-ЦIыкIухэ, бжыгъэцIэхэм  а зэхьэзэхуэм  дыхэтыну дэри драгъэблэгъащ  икIи  электроннэ почтэмкIэ псоми  къытхурагъэхьащ  къэралыгъуэм щекIуэкI лэжьыгъэхэр .  Си гугъэщ фэ  а лэжьыгъэхэм фыпэлъэщыну,ауэ сыт абы щхьэкIэ тщIэн хуейр ?

ЕджБжыгъэцIэхэр.

Егъ.- Пэж дыдэщ, дэ къэдгъэсэбэпын хуейщ бжыгъэцIэм теухуауэ зэдгъэгъуэта щIэныгъэхэр.

-Хэт дигу къигъэкIыжын   бжыгъэцIэкIэ зэджэр.?

-БжыгъэцIэр  псалъэ лъэпкъыгъуэщ ,предметхэр щабжкIэ я бжыгъэр къегъэлъагъуэ.

-ЦIыкIухэ, иджы лэжьыгъэ къэс IункIыбзэ етащи,  зы лэжьыгъэр тщIыху, IункIыбзэр Iутхыурэ дыкIуэн хуейщ. Лэжьыгъэр тхуэмыгъэзащIэмэ дипIэ дыкъинэнущ.

-ИIэт  дигу  къэдывгъэкIыжыт сыт хуэдэ лIэужьыгъуэу зэщхьэщыкIрэ бжыгъэцIэхэр?

Едж. -БжыгъэцIэхэр зэщхьэщокI:зэрабж ,зэрызэкIэлъыкIуэ,зэрагуэш, къутахуэу.

-Япэ лэжьыгъэр зытеухуауэ щытынури ахэращ :

А лэжьыгъэр абыхэм ягъэзэщIэху цIыхуищ карточкэкIэ мэлажьэ.

слайд

-IункIыбзэр Iутхащи ,адэкIэ докIуэ.

-КъыкIэлъыкIуэ лэжьыгъэм дэ къыдет тхыгъэхэм щыщ пычыгъуэ  ар зыщыщыр,зытхар ,бжыгъэцIэ хэтыр,зэрыт падежыр  къэщIэн хуейщ.

слайд

Пщэдджыжь нэхущым къоу толъкъунхэр,

Пшахъуалъэу ,нэщIу щытщ псы Iуфэр.

ЗауэлIу щэщI ,лIы хахуэ защIэу,

ЗэкIэлъхьэужьу псым къыхокIыр. ( А.С.Пушкин «Руслан и Людмила»)

слайд

2.Зэгуэрым и ныбжьэгъухэм ядэджэгуу Уэзырмэс илъэгъуащ къуажэм дэс цIыхухэр зы лъэныкъуэкIэ псори шхын зэмылIэужьыгъуэ яIыгъыу зэрыкIуэхэр:зым мэл ишэрт,етIуанэм лы гъэгъуа ,ещанэм фадэ иту къуэщын яхьхэрт.

 (IуэрыIуатэм щыщщ , «Уэзырмэс нартхэр гъаблэм къызэрыригъэлар»)

IункIыбзэр Iутхащи ,адэкIэ докIуэ.

-АдэкIэ къыкIэлъыкIуэ лэжьыгъэм дэ къэдгъэсэбэпын хуейщ зэрагъэбагъуэм и хабзэр

-Сытым щыгъуэт ар дэ къыщыдгъэсэбэпыр ?

-Есэп щытщIым деж.

-Иджы дгъэзэщIэну лэжьыгъэм итыр къэтщIэн щхьэкIэ, дэ къэдгъэсэбэпын хуейщ  зэрагъэбагъуэм и хабзэри,  быдэу фегупсыс. Къехыу къэкIуа цифрэхэр екIуэкIымкIэ дгъэбагъуэурэ дызыхуей хьэрфхэр къыщIэдгъэщын хуейщ.

-Хэт япэ иухми, и Iэр къеIэт.

слайд

2.«Сомищэ нэхърэ ныбжьэгъуищэ» - мыр псалъэжьщ.

-Сыт псалъэжькIэ зэджэр ?

(ПсалъэжькIэ зэджэр жаIэ)

-НтIэ апхуэдэу псалъэжьхэр фIыуэ щыфщIэкIэ девгъэплъыт мы псалъэжьыр зыхущыщIэ  псалъэр фхухэгъэувэжыну пIэрэ?

слайд

4.… зэдеIэмэ ,кIадащхьэ трач.

Бгъур- къызэрыкIуэ бжыгъэцIэщ, щыIэцIэм дэщIыгъуу къэкIуащ.

Сыт мы псалъэжьым къикIыр?

-ЗэгурыIуэ,зэкъуэт лъэщщ.узэкъуэту ,узэакъылэгъуу сыт хуэдэ Iуэхум и ужь уихьэми ,а мурадыр къохъулIэнущ.ЩIым зы ептмэ ,щэ къуетыж.

Зыгуэр пщIэн ипэ ,быдэу егупсыс  жыхуиIэщ.

Хъарзынэу вгъэзэщIащ  мы лэжьыгъэри, IункIыбзэри Iутхащ.

5. слайд

- Сыт хуэдэ бжыгъэцIэ мы доскам итыр?

Хэт дигу къигъэкIыжын къутахуэ бжыгъэцIэкIэ зэджэр.

-Доскам ит дамыгъэр  цифрэкIэ ,псалъэкIэ ттхыжын хуейщи, доскам цIыхуитI къыдокI.

-Сыт апхуэдэ бжыгъэцIэхэм дызэреджэр ?

-Хъарзынэу дыпэлъэщащ мы лэжьыгъэми.

слайд

6. Лейр къыхэхын.

А)тIощI,пщыкIубгъу,мин,щитI.

Б)тху,щэ,пщIы,пщыкIуз.

В)минрэ щибгъурэ блыщIрэ щырэ,епщыкIубгъуанэ,тхущIрэ плIырэ.

Г) етхуанэ,етIощIанэ, щанэ, епщIанэ

Д)тIурытI,плIыщI-плIыщI,пщIанэ, зырыз.

7.  слайд

Морфологическэ дакъикъэ.(ТхылъымкIэ гъэлэжьэн)

КъыкIэлъыкIуэ лэжьыгъэм зэреджэр морфологическэ дакъикъэщ.А лэжьыгъэр тхылъым итщ  , ауэ нэхъ тынш фщысщIын папщIэ таблицэр фхуэзгъэхьэзыращи, абыкIэ фылажьэ.

Лэжьыгъэ 93

I гупым- зэрабж бжыгъэцIэм щыIэцIэ дэщIыгъуу къывощтэ,

II гупым – зэрызыкIэлъыкIуэ бжыгъэцIэм щыIэцIэ дэщIыгъуу  къывощтэри лэжьыгъэр фогъэзащIэр.

8.  -АдэкIэ дэ къытпэщылъщ  цифрэ эхалъхьахэм къыщIэкIыжыр псалъэкIэ  жытIэну.

20+I=тIощIрэ зы

I0+5=пщыкIутху

30+4=щэщIрэ плIы

40+I5=тхущIрэ тху

I0+I=пщыкIуз

20+I0=щэщI

ЩэщI бжыгъэцIэр  нэгъуэщIу дауэ жыпIэ хъуну ?

Адыгэбзэм и тхыдэм къызэрыхэщымкIэ ,нэхъыжьхэм зэрыжаIэжымкIэ пасэм тIощIырыбжэ щыIащ.А бжэкIэр  беслъэней диалектымрэ, адыгеибзэмрэ хъума щыхъуащ.

9.ИIэт  иджы дэ дызэрыбжэм  хуэдэу зэдывгъэхъуэкIыт.

ТIощIищрэ пщыкIубгъурэ-79

ТIощIищ-60

ТIощIищрэ пщIырэ-70

ТIощIитIрэ бгъурэ -49

ТIощIиплIрэ зырэ- 8I

ТIощIищрэ пщыкIущрэ-73

ТIощIитIрэ зырэ -5I

Хъарзынэу фыпэлъэщащ  мы лэжьыгъэми,  пасэрей бжэкIэри  фщIэуэ къыщIэкIащ.

I0. Зыгъэпсэхугъуэ дакъикъэ .

II.-АдэкIэ текст  къыдетри девгъэлэжьыт абы.

Хьэрф дэгъэхуахэр дэгъэувэжын,нагъыщэхэр гъэувыжын.

БжыгъэцIэ  лIэужьыгъуэр ,и зэхэлъыкIэкIэ сыт хуэдэми къэгъэлъэгъуэн.

ИлъэсыщIэр  ди къ.ралым ис лъэпкъхэм хуэдэу щIышылэм и зым къыдогъэхьэ  ауэ нэхъ ипэIуэу адыгэм илъэсыщIэр къыщригъэхьэу щытар гъ.тхэпэм и тIощIрэ тIуращ. НэгъуэщI къэралхэм а махуэшхуэр  зы махуэм кърагъэхьэркъым.  Псоми зэман хэхаи яIэщ,  лъэпкъ къэс  езым и хабзэм тету  егъэлъапIэр.

АтIэ хэт къызжиIэн адыгэхэм дауэ илъэсыщIэр къызэрырагъэхьэр?

ЦIыкIухэ,  сыт  илъэсыщIэр къыщыблагъэм  деж цIыхухэм ящIэр?

-Ерыскъы нэхъыфIхэр яупщэфI ,Iэнэ яухуэ.

-Нэхъыжьхэри нэхъыщIэхэри Iэнэм мэтIыс. Хабзэм тету  илъэсыжьыр ирагъэкI, илъэсыщIэм щхьэкIэ мэхъуахъуэ ,насып,гуфIэгъуэ  къыдэкIуэну.

-Нэхъыжьхэм я закъуэу пIэрэ хабзэ зезыхьэн хуейр Iэнэм щыщысым деж?

Едж.  –Сэ сыхуейт абы сытепсэлъыхьыну.

Слайд

Дэ псоми зэрытщIэщи илъэсыщIэм  Iэнэ къыдоухуэ, ерыскъы нэхъыфIхэр доупщэфI, ди нэхъыжьхэр хабзэм тету  илъэсыщIэм фIы къытхудэкIуэну  йохъуэхъу.

-Ауэ нэхъыжьхэм я закъуэу пIэрэ Iэнэм хабзэ щызезыхьэн хуейр?

-Хьэуэ, нэхъыщIэхэми зрахьэн хуейщ.

-Хэт сыт жиIэн абы теухуауэ?

Слайд

-Зы къазыр Iыхьэ I5 мэхъу. Абы щыщу нэгэгъур,зы куэр,сыпа ику итыр нэхъыжь Iыхьэщ, дэ ди унагъуэм ар си адэшхуэм идот. ЕтIуанэ куэмрэ зы  сыпамрэ  си адэм и Iыхьэщ, ещанэ сыпамрэ зы  гъусэ  иIэу  си  анэшхуэм и Iыхьэщ. НэгъуэщIыпIэ укIуауэ Iэнэм ущыщысым и деж пщIэн хуейщ  нэхъыжьхэр щысу а Iыхьэ пэрытхэм уеIусэ зэрымыхъуныр,уеIусэми емыкIу къызэрыпхьынум. Сэ ар куэд щIауэ си анэшхуэм къызжиIауэ сощIэ икIи абы сытетщ.

-Сэри сыхуейт сытепсэлъыхьыну а нэхъыжь Iыхьэм . Языныкъуэхэм  нэхъыжь Iыхьэу ящIыр кIэбдзыращ, мыри дэщIызгъуну сыхуейт : зы илъэс фIэкIа мыхъу гуэгушым и кIэбдзым хэлъ хуэхэр I6 мэхъу. ИлъэситI хъу гуэгушым и кIэбдзым хэлъ хуэхэр тIукIэ бэгъуауэ  32 мэхъу. Ар ди нэхъыжьхэм къызжаIауэ сощIэ.

I2.-Сэри сыхуейт   Японием илъэсыщIэр къызэрырагъэхьэ хабзэм сыфхутепсэлъыхьыну.

Японием илъэсыщIэр махуэ лъапIэу къалъытэ .Абыхэм ар къыщрагъэхьэр гъатхэм дежщ.слайд

ИлъэсыщIэм и деж унагъуэ къэс жыг къудамищ  яIэн хуейщ :зы шамбыр  къудамэ  сабийхэр псынщIэу хэхъуэн папщIэ, зы пхъэгулъей къудамэ  - адэ-анэм быныр  дэIэпыкъуэгъуфI яхуэхъун папщIэ,зы уэздыгъей  къудамэ -унагъуэм щIэс цIыхухэр илъэс куэдрэ псэун папщIэ.

А махуэ лъапIэхэм абыхэм зыми псалъэ мыхъумыщIэ къажьэдэкIыркъым, щIыхуэ птелъмэ, птыжын хуейуэ къалъытэ,дэри диIэщ апхуэдэ нэщэнэ.

Пэж дыдэщ ,«зэгъунэгъуитI я мэл бжыкIэ зэхуэдэкъым» жыхуиIэм хуэдэу,  псоми хабзэ зырыз яIэщ.

Ауэ илъэсыщIэ къыщихьэм и деж  сыт хуэдэ къэрал мыхъуами,сыт хуэдэ лъэпкъ мыхъуами ,псори фIыгъуэ гуэрым дыпоплъэ.

Феплъыт, цIыкIухэ, мы псей цIыкIум .ИIэт, мы псей цIыкIур дгъэщIэращIэурэ нобэ дджахэр къызэщIэдывгъэкъуэжыт.

слайд

I.Предметхэр щабжкIэ бжыгъэр къэзыгъэлъагъуэм сыт дызэреджэр?(бжыгъэцIэ)

2.Тхуанэ,бгъуанэ,пщIанищ-мы бжыгъэцIэхэр сыт хуэдэ?

3.ЛъабжьитIу зэхэлъ бжыгъэцIэхэм сыт дызэреджэр?(зэхэлъ)

4.Ягуэш бжыгъэр зытрагуашэм зэрахуэхъур зыхуэдизыр къэзыгъэлъагъуэм сыт хуэдэ бжыгъэцIэ(зэрагуэш)

5.КъызэрыкIуэрэ зэхэлъу къэкIуа бжыгъэцIэхэм сыт дызэреджэр? (зэхэт)

ИлъэсыщIэ хъуэхъу уэрэдыр жаIэ

Псалъэухахэр нэвгъэсыж:

Нобэ сэ къэсщIащ …

Быдэу гъэщIэгъуэн сщыхъуащ…

Нобэ урокым сигу къэзгъэкIыжащ…

Егъ. -ЦIыкIухэ ,зэрыфлъагъущи ,бжыгъэцIэм гъащIэм щIыпIэшхуэ щеубыд.ИкIи дыпсэуху ар ди Iэпэгъуу щытынущ

Унэ лэжьыгъэр етын.

I. БжыгъэцIэ хэту таурыхъ цIыкIу зэхэлъхьэн.

2. БжыгъэцIэ  зыхэт  псалъэжь  къащтэу     гупсысэм зегъэужьын.