Антон Уержаа "Ие дылым" (5 класс)
методическая разработка (5 класс) по теме

Эртем

Тɵрээн чогаал

Класс

5

Кичээлдиң темазы

Антон Үержаа «Ие дылым»

Кичээлдиң хевири

Чаа материалды тайылбырлаарының кичээли

Педагогтуг технология

Медээ-коммуникативтиг технология, кадыкшылды камгалаарының, номчуп, бижип тургаш сайгарылдыр боданырын сайзырадырының технологиязы (НБСБС азы РКМЧП), оюннарлыг технология, ѳѳреникчилерниң иштики сагыш-сеткилин ажыдарынче угланган технологиялар.

Ажыглаан арга, методтар

Индукция, анализ, синтез, деңнелге, башкының сѳзү, беседа, хайгаарал, ѳѳреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы, кѳргүзүп тайылбырлаарының методу, дилеп тыварының  методу.

Ѳске эртемнер-биле харылзаазы

Тыва дыл,  улусчу ужурлар, орус дыл, литература

Дерилгези

Чогаалчыларның чуруу, кичээлдиң презентациязы, ноутбук, мультмедиялыг проектор, хɵгжүмнүг дерилге

Канчаар ажылдаары

Шупту, бѳлүктеп, эжи-биле, боду хуузунда

Ɵɵредиглиг курлавыры

1. Доржу К.Б. Тыва чечен чогаал сɵзүглелиниң филологтуг сайгарылгазынга статьялар чыындызы. Кызыл, 2011.
2. Как построить урок в соответствии с ФГОС /А.В. Миронов. – Волгоград: Учитель, 2013.
3. Кызыл-оол В.С., Куулар Д,С. Методиктиг сүмелер – Кызыл: ТНҮЧ, 1992.
4. Шожал З.О. Бешки класстың «Тɵрээн чогаал» ному-биле ажылдаар башкыларга дузалал материал – Кызыл: ТНҮЧ, 2013.- ар 81.
5.  Нестандартные уроки авт.-сост. Реут О. М. – Волгоград: Учитель, 2006. – 130 ар.

Сорулгазы

Ѳѳредиглиг: «Мен шыдаптар мен», «Меңээ херек», «Мен ону билип алыксап тур мен» деп бодалдарга, түңнелдерге уругларны эккээри-биле оларны кичээлче хаара тудуп, бүгү-ле таарымчалыг байдалдарны тургузар, боданыр аргазын идепкейжидер. Тыва чечен чогаалдың чараш чурумалдыг, чечен сɵстүг, бедик утка-шынарлыг чогаалдарның авторунуң чогаадыкчы салым-чаяанының  укталган дɵстеринче бакылап, чогаадыкчы намдарының чамдык арыннарын ажыдып, ооң  «Ие дылым» деп шүлүүн сайгарар.

Рефлексилиг: Чогаалчының кѳдүрүп турар тыва дыл дугайында айтырыын сайгарып, ишти-хѳңнү-биле хүлээп ап, айтырыгларга шын харыылап, түңнел үндүрүп билиринге идиг бээр; чогаал сѳзүглелин сайгарарының арга-мергежилин сайзыраңгайжыдар.

Менеджерлиг: ажылдың үезин чѳп ажыглаары.

Сайзырадыглыг: Уругларның логиктиг боданыышкынын, сайгарып, деңнеп, түңнеп билирин, сагынгыр, кɵрүнгүр чоруун сайзырадыр; бот-тывынгыр чоруун, бот-идепкейин кѳдүрер.

Кижизидилгелиг: Кижи бүрүзүн идепкейлиг ажылче хаара тудуп тургаш, кичээлге сонуургалын чедип алыр. Тыва чери, тыва чону, тыва дылы кижи бүрүзүнүң 3 ыдыы болур деп чүүлдү медереп билир, бүгү талазы-биле белеткенген, чаа амыдыралды тургузар, келир үениң кижизин хевирлээр. Ɵске кижиниң үзел-бодалын дыңнап,  үнелеп билир, ак сеткилдиг, шынчы, быжыг тура-соруктуг, кижизиг мѳзү-бүдүштүг, кижилерге ынак, тɵлептиг, ёзулуг кижизиг кижини  кижизидер.

Бүгү талалыг ѳѳредилгениң ажыл-чорудулгазын боттандырары (БѲА азы УУД-универсальные учебные действия)

Бот-хуузунуң БѲА: Ɵɵреникчиниң бодунуң туружу, бодалы; ɵɵредилгеге сонуургалы; бот-идепкейи, бот-медерели; бодунуң мурнунда салган сорулгазын, оон чүнү манап турарын медереп билири; ѳѳредилгениң чедиишкинниг болуру деп негелдеге даянып алгаш, бот-үнелелди берип шыдаары, бүгү кичээнгейни кичээлче углаары; чедиишкинниг болганын азы болбаанын чогумчалыы-биле миннири.

Башкарлырының БѲА: бодунуң болгаш эжиниң чедип алган чүүлүн үнелеп билири, салдынган сорулгаларга даянып алгаш, бодунуң ажылын планнап билири, башкызының дузазы-биле кичээлдиң сорулгазын тодарадып билири; Шын шиитпир үндүрүп билири, шилип алган шиитпирин бадыткап билири.  Кичээлдиң ниити түңнелин үндүрүп билири.  

Чугаа сайзырадырының БѲА: Ѳске кижилерни дыңнап билири,  бодунуң бодалын шын, тода, долу, четче илередип, туружун камгалап билири.

Билип алырының БѲА: материалды системалыг болдурар, мурнуку кичээлдерге алган билиин системажыдар, ном-биле ажылдап билири, кол чүүлдү (херектиг, чугула) тодарадып билири, янзы-бүрү деңнелдиг даалгалар-биле ажылдаары, берге айтырыгларны шиитпирлээрде, чүнү кылырын тодаргай тургузуп билири. Бодунуң билир чүүлүн даянып, хыналда айтырыгларга харыылап  билири.

Кичээлдиң

тургузуу,

кичээлди чорударының технологиязы. Үргүлчүлелдии

Башкының кылыр ажылы

Ѳѳреникчилерниң кылыр ажылы

Кандыг  түңнелдерни чедип ап болурул?

 (БѲА азы УУД)

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

1. Психологтуг релаксация. Уругларның иштики сагыш-сеткилин, сеткил-хѳѳнүн кичээлге белеткээри.

 2. Эге сѳс (2 мин)

Кады демниг ажылдаарының байдалын тургузар.  

- Экии, уруглар! Бистиң тыва чон «Аът киштежип таныжар, кижи чугаалажып таныжар» дээр болгай. Таныжып алыылынар. Мени Тирчин Анджела Моторковна дээр. Самагалтай 2 дугаарлыг ниити  билиг ортумак школазының тыва дыл, чогаал башкызы мен.

Уруглар, силер частың башкы чечектери хек-даваннар ышкаш чараш-тыр силер. Бот-боттарывысче,  аалчыларывысче кɵржүптүңерем, уруглар.  Ам хүлүмзүрүптүңерем че.  Четтирдим. Олуруп алыңар.

Кичээлге белен бис бе? Уруглар, бɵгүн бис тɵрээн  чогаал кичээлинге чаа тема ɵɵренир бис. Шупту кичээлге эки харыылаар, идепкейлиг ажылдаар силер.

Силер-биле кады демниг ажылдаарывыска идегеп, бүзүреп тур мен. Мен силерге бүзүрээр мен, силер шыдаар силер.

«Бүзүрел, Идегел, Ынакшыл.

Бүзүрелдиг үш ыдык таңдым.

Чажыым чажып чалбардым» (А.Даржай).

Кандыг-бир медээни хүлээп алырынга бодун белеткээр. Башкы-биле мендилежир, башкының кылыр дээн чүүлүн кылыр.

Уругларның кылдыныы

Уругларның харыызы

(Чугаа сайзырадырының БѲА) Чугаалажып турар кижизин дыңнап билири

II. Билир мергежил болгаш чаңчылдарын сайзыраңгайжыдары.    

Литературлуг оюн «Литературлуг 5 минута» (шүлүктен үзүндүлер-биле ажылдаар) 5 мин

Уруглар, самбыраже кɵрүптүңерем. Үш ыдыкка  чүлер хамааржыр-дыр? «Тыва черим, тыва чонум - үш ыдыым» (А.Даржай). Бис анаа-ла 3 бɵлүкке чарлып албаан бис. Силер  ожуктуң 3 дажы дег  3 бɵлүк силер.

Силерниң мурнуңарда бɵлүк бүрүзүнде тыва чогаалчыларның шүлүктеринден үзүндүлер бердинген. Үзүндүлерни номчааш, кол утказын тодарадып кɵрүңерем, уруглар. Чүнүң дугайында чугаалап турар-дыр.

Эр хейлер!

Үзүндүлер-биле ажылдааш, силер кандыг түңнелдиг болдуңар?

Бɵлүктер тус-тузунда үнелелди берип, түңнелди кылыылыңар.

Уругларның харыылары

-Чогаалчыларның шүлүктериниң темазын тодарадырын оралдаштывыс.

- Кол бодалды илередирин оралдаштывыс…

Тыва дыл дугайында бодалды илередип турарын чугаалап үндүрүп кээр.  

(Билип алырының БѲА)  Уругларның идепкейлиг чоруу, бот-башкарнып ажылдаары,  боду чаа чүүлдерни билип, шингээдип алыры.

(Бот-хуузунуң БѲА) Улус мурнунга чүве чугаалап билири, арны чазыгары

 (Башкарарының БѲА) Эштерин үнелеп  билири, демдек салып билири.

3. Чаа теманың тайылбыры (10 мин) Кичээлдиң  темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл

1).Чогаалчы дугайында киирилде сɵс  2 мин

2).Чогаалдың сɵзүглели-биле ажыл

а). Шүлүктүң            аянныг номчулгазы

 1,5 мин

б). Шүлүктү ɵɵреникчилерге кезектеп аянныг номчудары. Аянныг номчулганың негелделеринге дүүштүр номчуурун сагындырар. 2 мин

в). Словарьлыг ажыл (уругларга билдинмес уткалыг сɵстер-биле ажылдаар).

3 мин

Ынчангаш бис бɵгүн кичээлде кандыг чогаалды ɵɵренир-дир бис, уруглар?

Кыдырааштарыңар ажыткаш, ай, хүннү, теманы бижип алыңар.

Апрельдиң чээрби ийизи.

Антон Үержаа «Ие дылым»

Чаа теманы билип алырывыста,  кандыг сорулгаларны чедип алыр бис, уруглар?

Башкы чогаалчының чуруун кɵргүзер.

Чогаалчының портредин чүге азып алган бис, уруглар?

Антон Үержаа - тыва чоннуң база бир чечен, чедингир, тускай үннүг чогаалчызы. «Чогаалчыны таныыр дизе, ооң чогаалдарын ɵɵренир херек».

Антон Үержаа 1957 чылдың декабрь 2-де Барыын-Хемчик кожууннуң Хɵнделең суурга тɵрүттүнген.

Шүлүкчү, очулдурукчу.

Чогаал ажылын 1977 чылда эгелээн.

«Хээлер», «Саарыг ыры», «Ногаан аът» деп номнарның автору.

Уруглар, бис чогаалчының сагыш-сеткилин билип алырда, ооң чогаалын канчаар-дыр бис?

Чүгле номчуур бис бе?

Номуңарның 193 дугаар арнын ажыдып алыңар. Уруглар, баштай мен номчуурумга, эдерти кɵрүп олурар силер. (Башкы шүлүктү аянныг номчуур, оожум тыва аялга дыңналып турар).

Уруглар, чүнү дыңнадыңар?

Чүге шүлүк дээр силер?

Оон ыңай кым чүнү немеп болурул?  Шүлүктү дыңнааныңар соонда сагыш-сеткилиңер канчап барды, ɵɵрүй бердиңер бе азы муңгаранчыг-дыр бе?

Ам шүлүктү кезектеп номчуп кɵрээлиңер. ϴске уруглар оожум иштинде номчуур.

Уруглар, силерге утказы билдинмейн баар сɵстерни тодарадып, словарьлыг ажылдан кылыптаалыңар.

Шүлүктүң сɵɵлгү 2 одуруунда чогаалчы кижи бодунуң амыдырал-чуртталгазын чурттап эрткеш, ɵске оранче чоруптар деп бодалды илереткен. Ол бодалды  илереткен ойзу адаар сɵстерни тыва дыл кичээлинге «Табу болгаш эвфемизмнер» деп темага ɵɵренип эрткен силер.

Уругларның харыылары

Теманы кыдыраашка бижиир.

Уругларның чижек харыылары:

- Чогаалчының сагыш-сеткилин, тɵрээн черинге, тɵрээн дылынга хамаарылгазын  билип алыр.

- Номчуур.  

-Сайгарар, боданыр, дилээр, тывар, чогаадыр, шынзыдар…

-Чогаалдың утказын сайгарар,  тема-идеязын тодарадыр, уран-чечен аргаларны тып ажылдаар, чогаалга хамаарыштыр кыска чогаадыг бижиир …

Уруглар боттарының бодап турары-биле харыылаар.

Уругларның харыылары

Уруглар номнарын ажыдар.

Башкыны дыңнап, эдерти кɵɵр.

Уругларның харыызы

- Шүлүктү номчаанын.

- Чүге дээрге шүлүктү одуруглап база бɵлүктеп бижээн.  

ϴɵреникчилер чогаалды ыыткыр кылдыр кезектеп номчуур.

Ɵѳреникчилер билдинмес уткалыг сɵстерниң  тайылбырын   кыдырааштарынга демдеглээр. 

шолурааш - сугнуң агымының даажы

огурар - эдери (алгырары)

кɵшке – кадыр хаядан чуглуп баткан даштар (снежная лавина)

ыдыкшылдыг – эргим, хүндүткелдиг

мɵңге кижи -

мɵңге дыш -

(Чугаа сайзырадырының БѲА, башкарлырының БƟА) Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадып билири

(Башкарлырының БƟА) Уруглар боттары дилээр, тыварынга чаңчыгар.  Кижи карак кызыл күш-ажылы-биле шупту чүвени чедип алыр, бодунуң тып, кылып алганы ажыдыышкынынга уруг амырап, улам сеткил ханып ажылдаар арганы бээри.  

 Кадыкшыл минутазы (1 мин)

Уруглар, туруп келиңерем. Ам кады шүлүктевишаан, сула шимчээшкиннерден кылыылыңар.

Тыва чуртум бедик-бедик дагларлыг,

Ак-кɵк хемнерлиг,

Хɵлбең ногаан аргаларлыг,

Калбак делгем хову-шɵлдүг.

Ам, уруглар, хову-шɵлдерде ɵзүп турар чечектерни караавыстың шимчээшкиннери-биле чуруптаалы. Эр хейлер!

Чараштарыңарны, ёзулуг амыдыралдың чечектери-дир силер! Дыштанып алдывыс, кичээливисти уламчылаалы, олуруп алыңар!

Уруглар башкызының удуртулгазы-биле кады күүседир. 

3). Шүлүктүң сайгарылгазы

а). Шүлүктүң тургузуунуң аайы-биле сайгарылгазы

б). «Ажылчын кыдырааштан» ажыл, ар.46

Шүлүктү чүге чогаалчы «Ие дылым» деп адааныл, уруглар?

Шүлүктү номчаан соонда силерге кандыг бодал кирди?

Ие деп сɵстүң синонимин тыптаалыңар (чоок уткалыг сɵзү) – ава.

Уруглар, сактып алыр силер. Ава деп сɵс финн-угор уктуг сɵс. А ие деп сɵс түрк уктуг сɵс. Силер ол дугайында силер үстүкү класстарга ɵɵренир силер.

Шүлүктүң адын номчуптарга-ла, автор тɵрээн дылын иезинге деңнеп, дɵмейлеп турары билдине бээр. Кижиниң иези дээрге-ле эң-не чоок, эң-не ынак, эргим кижизи болур.

Бодунуң сагыш-сеткилин кым биске ажыдып берип турарыл, уруглар?

Лириктиг маадырны силер кым деп бодап тур силер?

Автор шүлүкте чүнү тывалап-ла турар кылдыр бижип кɵргүскенил? Чүге?

Чогаалда кижиниң тɵрээн дылы-биле тɵрээн чериниң бойдузу сырый холбаалыг деп кол бодал илереттинген. Ынчангаш бойдуста бүгү чүве лириктиг маадырга тывалап турар кылдыр билдинип турар.

Ынчангаш шүлүктүң темазын тодарадыптаалыңар, уруглар.

А шүлүкте кандыг кол бодал илереттингенил?

Шүлүктүң калбак чогаалдан ылгалы чүл, уруглар?

Шүлүкте каш строфа бар-дыр?  

Строфа (кезек) бүрүзүнде одуруглар дең-дир бе? Одуругларны санаптыңарам, уруглар.

Номчаан шүлүүнден уран-чечен аргаларны тывар, оларның чогаалга ужур-дузазын тайылбырлаар.

- Тыва дылдың чаражын, мɵңгезин, тывызыын илереткен эпитеттерни тыптаалыңар.

 -  Эпитет дугайында сактыптаалыңар. Эпитет дээрге кандыг уран-чечен арга болурул?

-

Уран-чечен аргалар  шүлүкчүнүң сеткилин долузу-биле илередиринге улуг ужур-дузалыг бооп турар дээр болзумза, мээң-биле чɵпшээрежир силер бе? Бир эвес чɵпшээрежир болзуңарза, бодалыңарны бадыткаңар.

Чогаалда эпитеттерни, оларның ужур-дузазын тодарадыптаалы.

Хɵй сектер орнунга кандыг сɵстер кирбейн барган-дыр, сактып бижиңер.

Ниити түңнелден кылыылыңар. «Кандыг-даа  автор ɵскелерге дɵмейлешпес дылдыг болгаш уран-чечен аргаларны ажыглаан болур». Сɵстүң артында кандыг-бир бодал чаштынып чыдар деп чүвеге бүзүредиңер бе? «Чогаалчы кандыг-даа чогаалды бижиирде душкан-на сɵстү,  домакты бижий бербес. Сɵс бүрүзү, домак бүрүзү уткалыг ажыглаттынар».  

- Лириктиг маадыр

- Чогаалчы боду

Уругларның харыылары

- Шүлүктүң темазы - тыва дыл – тɵрээн дыл дугайында

 - Калбак чогаалга бодаарга, шүлүк онзагай тургузуглуг, тускай хемчээлдиг, ында строфалар (кезектер) бар.

- Үш строфа (кезек) бар.

- 1-ги, 2-ги кезектер - сес-сес одуругларлыг,

3-кү кезек – 7 одуруглуг.

Уруглар кады ажылдаанының түңнелин кɵргүзүп, бадыткаар.

Эпитеттер шүлүкчүнүң сеткилин долузу-биле илередиринге ужур-дузалыг дээрзин бадыткап кɵрээл. 

Чижээ: ие дылым – авазы дег эргим тɵрээн дылы;

ыдыкшылдыг кызыл тыным – хайыралдыг амы-тыным;

агым суг – хем-сугнуң  шимчээшкини;

оолдуг элик –  тɵлдүг аң;

чуулган кɵшке –

шуурган хат -

Уруглар сактып бижиир.

Ынчап кээрге, чогаалчы  бодунуң тɵрээн дылы дээш дойлуп-хɵлзеп чоруур сагыш-сеткилин илередип турар.

(Билип алырының БѲА) Бодунуң билир чүүлүн даянып, хыналда айтырыгларга харыылап  билири.

Мурнуку кичээлдерге алган билиин системажыдары.

(Билип алырының БѲА) Боду түңнелдерни үндүрүп билири, чогаалдың темазы биле идеязын  тодарадып билири.

(Башкарлырының БѲА) Шын шиитпир үндүрүп билири, шилип алган шиитпирин бадыткап билири.

V.  Быжыглаашкын (5 мин)

1. Кыска чогаадыг «…»

(угаап-боданыышкынныг чогаадыг)

Амгы үеде чамдык уруглар тыва дылын ɵɵрениксевес болур. Чүге? Ындыг уругларга хамаарылгаңар кандыгыл?

Уруглар, демнежип тургаш, бɵлүк аайы-биле кыска чогаадыг - угаап боданыышкындан бижиир силер. Даалганың соонда бɵлүк бүрүзүнүң ажылын дыңнааш, кады үнелээр бис.

(Тыва дылдың дугайында  чугаалажып тургаш, башкы кижизидилге ажылын чорудар)

Бɵлүктерниң бижээн чогаадыгларын үнелээр. Башкы түңнээр.  

Шупту демниг ажылдааш, кыдырааштарынга бижип алыр.

(Бот-хуузунуң БƟА) Бодунуң бодалын  шын, тода, долу, дес-дараалаштыр  илередип база бодунуң  туружун  камгалап билири.

(Башкарлырының БѲА) Шын шиитпир үндүрүп билири, шилип алган шиитпирин бадыткап билири.

2. Уругларның кичээлге алган билиин хынаары, дедир харылзаа.

Оюн-тест  «Та бүзүре, та бүзүреве». (2 мин)

Бɵгүн кичээлге кɵрген айтырыгларывыска хамаарыштыр шын болгаш шын эвес тодарадыглар чугаалаарымга, силер меңээ бир эвес бүзүрээр болзуңарза «+», а бүзүревес болзуңарза «-» деп демдеглеп алыр силер.

1. А.Үержаа шүлүкчү, очулдурукчу. Ол 3 шүлүктер  чыындызың автору.

2.  «Ие дылы» деп шүлүкте лириктиг маадыр дээрге автор боду.

3.    «Ие дылы» - Тыва дугайында чогаал.

4.  Авазы оглунга ийи харлыг турда, ие дылын айтып берген.

5. Агым суг, чуулган кɵшке, айдың дүне – бо бүгү  деңнелгелер-дир.

Уруглар, силерниң столдарыңар кырында хүлүмзүрүглер бар. Силер чүү деп адап турар силер?

Англи дылда – смайлик

Орус дылда – улыбка

Тыва дылда – хүлүмзүрүг

Кичээлде ажылдааныңарны хүлүмзүрүглер дузазы-биле үнелээр бис.

Ук ажылга  бижимел-биле харыылаар, уруглар удур-дедир  хынаар.

Харыызы:

1. +
2. +
3. -
4. +
5. -

Демдээ:

5 – 5 балл

4 – 4 балл

3 – 3 балл

ϴѳреникчилер бодун боду  хынааш, кыдырааштарынга канчаар харыылаан-дыр, ынчаар бижип алыр.

Смайликтер

(Билип алырының БѲА) Бодунуң билир чүүлүн харыылап, тест-биле ажылдап билири.

VII.  Кичээлдиң түңнели. (2 мин)

1. Айтырыглар.

2. Түңнел демдектер

Айтырыглар:

- Кичээлдиң эгезинде кандыг сорулгалар салып алган ийик бис?

-  Антон Үержаа чогаалчы дугайында кайы хире  билип алдывыс?

– Ооң база бир онзагай чогаалы «Ие дылым» шүлүү-биле канчаар ажылдадывыс?

 - Кичээлдиң темазынче кɵрүңер, «Ие дылым – тɵрээн дылым» деп бодалга каттыжар силер бе?

- Силерниң бодалыңар-биле кым эки ажылдады ышкаш?

Эштериниң үнелээни-биле

эки идепкейлиг ажылдаан уругларга «5» демдектерни, арткан уругларга боттарының кичээлге харыылааны-биле демдектерни салыр.

- Бɵгүн кичээлде канчаар ажылдааныңарны үнелеп, хүлүмзүрүглерни кɵдүрүптээлиңер. (Смайликтерге тайылбырны бээр).

Уруглар башкының айтырыгларынга долу, тодаргай харыыларны бээр.

(Башкарарының БѲА) Кичээлдиң ниити түңнелин үндүрүп билири (Чүнү кылдынганыл?)  

( Бот-хуузунуң БѲА) Бодун болгаш эштерин үнелеп  билири, демдек салып билири.

VIII. Бажыңга онаалга (2 мин)

Уругларга онаалганы бээр, тайылбырлаар.

Бажыңга онаалганы кыдырааштарынга бижиир.

1.    Шүлүктү доктаадыр.  

2.  Тыва дыл дугайында ɵске чогаалчыларның шүлүктерин бижип эккээр.  

3.  Дыл дугайында тɵлевилел (проект) тургузар.

(Билип алырының БѲА) Шын шиитпир үндүрүп,  ону  чүү чүвеге үндезилээнин чижектерге бадыткап билири.(Башкарлырының БƟА)  Чогаадыкчы ёзу-биле ажылдап билири (Чугаа сайзырадырының БѲА) Бодунуң бодалын  шын, тода, долу, дес-дараалаштыр янзы-бүрү хевирлерге чуруп, даарап,   бижимел-биле илередип билири.

IX. Рефлексия (3 мин)

1. Арга «Микрофон»

Кижи бүрүзүнде микрофон бар деп бодап алыр, кым чүнү чугаалаксаарыл, микрофон хостуг. Эжин үзе кирбес, ɵске кижилерни дыңнап ɵɵренир.   Мээң айтырыгларымга болгаш боттарыңарның чугаалаксаан чүүлдериңерни хол кɵдүргеш, чугаалап болур.

Кичээл сагыш-сеткилиңерге таарышты бе?  

Чогаалчы бисти бодунуң чогаалы-биле чүү чүвеге, кандыг болурунга  ѳѳредип турарыл?

Чогаалчы боду кандыг кижи-дир?

Кандыг бергедээшкиннерге таварыштыңар? Чүге, бергелерни ажып эртип шыдадыңар бе?

Дараазында бодалдарны уламчылаңар:

- Меңээ солун болган чүүл…

- Мен моон соңгаар…

Ынчангаш бис тыва чон болганывыста, тыва дылды, Россияның хамаатызы болганывыста, орус дылды, делегейниң кезии болганывыста даштыкы дылдарны ɵɵренир ужурлуг бис.

Кичээл тɵнген. Четтирдим, байырлыг, уруглар!

Айтырыгларга шын сеткили-биле харыылаар. Ажык чорукка уругларны чаңчыктырар.

(Чугаа сайзырадырының БѲА) Бодунуң бодалын  шын, тода, долу, дес-дараалаштыр аас-биле база бижимел-биле илередип билири.

 (Бот-хуузунуң БѲА) Бодун болгаш эштерин үнелеп  билири.